Denetim Kavramı
Geçtiğimiz aylarda araştırma görevlisi Ceren Damar’ın görevi başında bir öğrenci tarafından hunharca katledilmesi üzerine çok şey yazıldı ve konuşuldu. Elbette böylesi acı bir durumun tarifi ve telafisi için kelimeler asla yeterli değil. İcraat gerekli, kökten uygulama değişimleri şart.
Üniversitelerde güvenlik ve denetim politikaları, akademi ve sivil toplum ile işbirliği içinde yeniden ele alınmalı.
“Üniversitelerde denetim” konusuna kısmen akademik bir dilde de olsa ele alıp şöyle bir bakalım.
“Denetim” kavramının Anglo-Sakson ülkelerindeki karşılığı “Auditing”dir. “Auditing” kavramının kökeni Latince “İşitme ve dinleme” anlamına gelen “Audire” fiiline dayanmaktadır.
Bir kurum ya da örgütlenmede iç denetim faaliyetlerinin düzenli halde ve sistematik bir biçimde gerçekleştirilmesi, söz konusu kurum ya da organizasyonun verimliliğini ve etkinliğini büyük düzeyde artırmaktadır.
Günümüzde tüm kurum ve kuruluşlar varlıklarını koruma amacı gütmektedirler. Dolayısıyla iç denetim mekanizması, kurum içerisinde tüm birimlerin görevlerini ve faaliyetlerini belirli bir kontrol altına almakta, verimliliği ve etkinliği belirli standartlara oturtmaktadır.
Gerek bireysel gerekse toplumsal faaliyetlerin belirli bir amaca yönelik olarak gerçekleştirildiği kabul edilirse, amaçlanan sonucun elde edilip edilmediği ve bu amaca ulaşmak için izlenen yöntemlerin önceden bilinen norm ve standartlara uygun olup olmadığının saptanmasına yönelik yapılan araştırma, denetimle mümkün olmaktadır.
Denetimi kimin yaptığı, denetimin amacının ne olduğu, yapılan denetimin kapsamı ve hangi zamanda uygulandığı gibi kriterle denetim türlerini sınıflandırılabiliriz. Muhasebe denetimi, uygunluk denetimi, faaliyet denetimi türlerinden söz edebiliriz.
Öte yandan, denetimi kapsam açısından da sınıflandırmak mümkündür.
Kapsam açısından, özel ve genel amaçlı denetim türleri bulunmaktadır. Ayrıca, denetçinin niteliğine göre denetim türleri; bağımsız denetim, kamu denetimi ve iç denetim olmak üzere 3 kısımda incelenmektedir.
Kaynağına göre olmak üzere, denetimin bir diğer sınıflandırması daha söz konusudur. Bunların en önemlisi yasal denetimdir. Yürürlükte olan kanunlar gereğince yapılması zorunlu olan denetim çalışmalarıdır. Bir diğer tür ise isteğe bağlı denetimdir. Bu denetim türünde, yasal bir zorunluluk olmaksızın kullanıcılar ya da kuruluş veya şirketle ilgili çeşitli çıkar gruplarının isteği üzerine denetim yapılır.
Üniversitelerin Türk İdari Teşkilatındaki Yeri
Uzmanlık gerektiren hizmetleri sundukları için,
Bilimsel araştırmalar yaptıkları için,
ve karar organları, bulundukları yöredeki seçmenler tarafından oluşturulmadığı için,
Üniversitelerin, hizmet yönünden yerel yönetimler içerisinde olduğu söylenebilir.
Türkiye’de “Devlet” ve “Vakıf” olmak üzere iki çeşit üniversite yapılanması mevcuttur.
Devlet üniversitelerinde, akademik ve idari teşkilatın başı ve kurumun tüzel kişiliğinin temsilcisi rektör iken vakıf üniversitelerinde mütevelli heyetleridir. Ayrıca rektörlerin seçim ve atama usulü devlet üniversitelerinden farklı olup; vakıf üniversitelerinde rektörler Yükseköğretim Kurulu’nun olumlu görüşü alındıktan sonra mütevelli heyeti tarafından dört yıl süre ile atanırlar
Üniversite Teşkilatı
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 3. madde, (c) bendi ve 2809 sayılı Yükseköğretim Kurumları Teşkilat Kanunu’nun 3. maddesi üniversitelerin; “Fakülte, enstitü, yüksekokul, konservatuar, meslek yüksekokulu, araştırma ve uygulama merkezi ve benzeri birimlerden” oluştuğunu ifade etmektedir.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 13. maddesinde Üniversitenin birimleri ve her düzeydeki personeli üzerinde genel gözetim ve denetim görevini yapma yetkisinin verildiği rektör ise hem akademik hem de idari teşkilatın başıdır.
Üniversitelerin akademik teşkilatı, rektörlük makamından başlayıp, akademik birimlerdeki tüm çalışanlara kadar uzanan bir hiyerarşi ile oluşmaktadır.
Rektörler, üniversite tüzel kişiliğinin temsilcisi olan rektörler, devlet üniversitelerinde başvuru yapan ve Yükseköğretim Kurulu tarafından önerilen, profesör olarak en az üç yıl görev yapmış üç aday arasından Cumhurbaşkanınca atanır.
Üniversitelerde İç Denetim Uygulamaları
Ülkemizde kamu kurum ve kuruluşlarında uluslararası standartlara uygun olarak iç denetim birimlerinin kurulması konusu, Avrupa Birliği müzakere sürecinde “32. fasıl” kapsamında ele alınmıştır. Bu fasıl kapsamında 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” çıkarılmış, böylelikle iç denetim sistemi kamuya girmiştir. 5018 sayılı Kanunun 67’inci maddesince Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak İç Denetim Koordinasyon Kurulu kurulmuştur.
5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi Kontrol Kanunu’nda mali denetime tabi olan kamu kurumlarından birisi de üniversitelerdir.
Üniversitelerin denetimi, “İç denetim” ve “Dış denetim” olarak ikiye ayrılmakta iç denetim, yükseköğretim denetleme kurulu ve üniversitelerin kendi hiyerarşilerinde yer alan iç denetleyiciler tarafından yapılırken; dış denetim ise Sayıştay tarafından yapılmaktadır.
Öte yandan, Üniversite akademik veya idari personellere karşı açılan soruşturmalar 17789 Sayılı Yükseköğretim Kurumları Yönetici, Öğretim Elemanı Ve Memurları Disiplin Yönetmeliği’nde düzenlenmiş ve soruşturmalar sonucunda uygulanacak yaptırımlar sırasıyla;
“Uyarma,
kınama,
yönetim görevinden ayırma,
aylıktan kesme,
kademe ilerlemesinin durdurulması,
görevinden çekilmiş sayma
ve üniversite öğretim mesleğinden çıkarma”dır.
Tüm bu uygulamaların etkin bir şekilde hayata geçirilmesi ve olası sorunların önüne geçilmesi için şüphesiz kanunlar ve yasal düzenlemeler ve denetim, tek başına yeterli değil, zihniyet değişikliği başat gereklilik; eğitimin önemine ve eğitim kurumlarındaki personelin korunması hususuna daha derinlikli olarak çalışılmalı ve bu konulara yönelik uygulamalar teşvik edilmelidir.
.
Dr. Begüm Burak, dikGAZETE.com
Twitter'da bizi takip edin: @begumburak1984 , @dikgazete
*
Yararlanılan Kaynaklar:
- ACAR, P. “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Kamu İç Mali Kontrol Sistemi”, Maliye Dergisi, Sayı: 136, 2001.
- AKÇIL, M. “İç Denetim”, Gümrük Dünyası Dergisi, Sayı 52, 2008.
- GÜNDAY, M. (2004) İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara.
- KESİK, A. “5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Bağlamında ve AB Sürecinde Türk Kamu İç Mali Kontrol Sistemi” Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, 2005, s. 94-114
- TURAN, D. (2006). Kar Amaçsız İşletmelerde Denetim, Marmara Üniversitesi Muhasebe Denetim. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
