Türkiye perspektifinden Pakistan’da yaşananları anlayabilmek!

Türkiye, Pakistan'ın ezeli ve ebedi dostu.  O nedenle “Pakistan diye yazılır, Türkiye diye okunur” derler. Altkıta Müslümanlarının Kurtuluş Savaşımıza verdiği destek, zihinlerde ayrı bir yer tutmaktadır. Türkiye’nin bağımsızlık mücadelesi ve modern bir devlet kurma başarısı da, Pakistan halkı için esin kaynağı olmuştur. Aradaki coğrafi mesafeye rağmen Pakistan’da yaşanan siyasi gelişmelerden Türkiye’nin haberi veya dahli olmaması düşünülemez. Pakistan’ın konuşlandığı jeopolitik alan, bir tek devletin egemenliği altında değildir.

Türkiye; dünyanın önemli enerji kaynaklarına sahip Ortadoğu ve Hazar Havzası, deniz ulaşım yolları kavşağında Akdeniz Havzası, Karadeniz Havzası ve Türk Boğazları, Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya’nın merkezinde bulunuyor. Bu nedenle küresel oyunculuğa heveslenen her güçle, er ya da geç fiziki temas sağlaması kaçınılmaz. Türkiye’nin tarihsel ve kültürel perspektiften bakıldığında Pakistan ile bağlantıları tahmin edilenlerin ötesindedir.

Çin ve Hindistan’ın en büyük sorunu, enerji kaynaklarına duydukları ihtiyaçtır. Dünya enerji kaynaklarının paylaşımı için ABD, AB, Çin, Rusya ve Japonya arasındaki mücadeleye Hindistan da katılmıştır.

Küresel güçler, enerji kaynaklarını, yollarını ve enerji tüketimini kontrol etmek istemektedirler.

Türkçesi şu; diğer ülkeler, egemen küresel güçlerin belirlediği limitte enerji kullanabilecekler. Tam da şairin dediği gibi;

“Allah’ın on pulunu bekleye dursun on kul /Bir kişiye tam dokuz, dokuz kişiye bir pul/Bu taksimi kurt yapmaz kuzulara şah olsa”

Çin’in, İran- Hindistan- Afganistan arasında imzalanan üçlü işbirliğini içeren Çabahar Anlaşması’ndan rahatsızlığını bilmeyen yok! Çünkü Hindistan bu anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle, Çin’in bölgedeki etkisine karşı koyabileceği gibi Afganistan yoluyla enerji zengini Orta Asya ülkelerine daha fazla erişim sağlayabilmeyi hedeflemişti. Çin’in rahatsızlığına konu alan bir başka neden de Çabahar Anlaşmasıyla, Çin- Pakistan Ekonomik Koridorunu ve Pakistan’ın Gwadar limanını Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ne bağlayacak olan projeye alternatif oluşturma teşebbüsüdür. 

Çin, bu sorunların üstesinden gelmeyi İngiltere’nin yönlendirmesi ile büyük ölçüde çözdü. “One Belt One Road” OBOR, sihirli değnek gibi hangi ülkeye dokunsa, yelkenleri indiriyorlar. Sanki göklerden inen mucize ilaç gibi, sanırsınız her derde deva. Modern hokkabazlık.

İmran Han neden iktidardan düşürüldü?

Birçok nedeni var. Kimilerine göre asıl gerekçe Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ile yapılan antlaşmalar ve Çin’in Pakistan’daki yatırımları. Çünkü İmran Han, Pakistan'ın Çin ile dostluğunu derinleştirdi ve güçlendirdi. Hızlı gelişen Rus-Pakistan yakınlaşması ve Avrasya'nın Kalbi'ndeki jeo-ekonomik çıkarlar, Pakistan’ın Rusya ile karşılıklı yarar sağlayan, Amerika veya Hindistan gibi üçüncü taraflara yönelik olmayan ve ortak çok kutuplu jeo-ekonomik hedeflerini ilerletmeyi amaçlayan etkileyici pragmatik politikaları nedeniyle iktidar değişikliğinin hedefi olduğu söylenebilir.

Ukrayna'daki askeri operasyonun başlamasına rağmen Moskova'yı ziyaret etmesi, biletinin kesilmesine gerekçe olmuş mudur? Pakistan’daki hükümet değişikliğini, ABD'nin Rusya karşıtı bir bahaneyle NATO aracılığıyla transatlantik dayanışmayı harekete geçirmesi gerekiyordu ve Rusya'yı kapsamlı bir şekilde zayıflatmak, gelecekte Çin'i başarılı bir şekilde kontrol altına almak için yapıldığı şeklinde yorumlamanın mümkün olduğunu söyleyenler de var.

İranlı analistler, İmran Han’ın, Amerika ve Suud'un bölgede oluşturmak istediği vasata meydan okuduğunu, Suud ve BAE'nin ekonomik şantajlarına rağmen İsrail'le normalleşme kervanına katılmadığını, bu nedenle altının boşalttığını düşünüyorlar.

Mart ayında, Pakistan parlamentosundaki muhalefet milletvekilleri, Başbakan İmran Han'ı devirmeyi amaçlayan bir “güvensizlik” hareketi başlattı. 2018'de seçimle iktidara gelen İmran Han, “ülkemizde yabancı fonların yardımıyla hükümeti devirmek için çaba sarf ediliyor” uyarısında bulundu.

27 Mart'ta düzenlenen bir mitingde İmran Han, “İnsanlarımız kullanılıyor. Çoğunlukla bilmeden, ancak bazıları bilerek bu parayı bize karşı kullanıyor" dedi.

Hükümetin bu ödemelere dair kanıtları olduğunu da sözlerine ekleyerek 1977'de ABD destekli General Ziya ül Hak tarafından yapılan askerî darbe ile iktidardan uzaklaştırılan ve ardından göstermelik bir duruşmanın ardından idam edilen Pakistan Başbakanı olan selefi Zülfikar Ali Butto'yu hatırlatarak, Butto'nun "ülkeye özgür bir dış politika getirmeye çalıştığında cezalandırıldığını” söylese de Pakistan tarihini bilenler için perde arkası daha farklı. 

İmran Han ve Çin ile ilişkileri…

Şii bir gelenekten beslenen Zülfikar Ali Butto; Rusya ve Çin ile yakınlık kurmuş, Hindistan’la yapılan savaşta, barış yapılmasına karşı çıkması ile tanınmıştı. Ayrıca Doğu Pakistan’ın ayrılıp, Bangladeş Halk Cumhuriyeti adı ile bağımsız bir devlete dönüşmesine giden süreçte ihmalleri olan bir siyasi hareketin lideriydi.

Pakistan'ın sabık başbakanı İmran Han’a göre ABD, kendisini Washington'dan Pakistan'da ABD askeri üsleri kurmasına izin vermeyi reddettiği için iktidardan uzaklaştırmaya çalışıyordu. ABD hükümeti, Pakistan'ı Washington'un çıkarlarını ileriye taşımak için küçümseyici bir şekilde kullanıyordu. Oysa Çin Halk Cumhuriyeti, her zaman İslamabad'ın bir dostu olarak hareket ediyordu. 

İslamabad ve Pekin, bölgeyi birbirine bağlamayı amaçlayan altyapı projelerinde kilit ortaklar. Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) ve Kuşak ve Yol Girişimi'nde birlikte çalışıyorlar.

13 Kasım 2016'da CPEC, Çin kargosunun karadan Gwadar Limanı'na deniz yoluyla gönderilmek üzere karadan taşınmasıyla kısmen operasyonel hale geldi. Afrika ve Batı Asya, 2017'nin sonlarına doğru bazı büyük enerji projeleri devreye alınmıştı. Pakistan ayrıca Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (SCO) bir üyesi.

İmran Han, Şubat ayındaki Pekin Olimpiyatlarında çok sıcak bir şekilde karşılandı. Bu İslamabad'ın Pekin'in yakın müttefiki olmaya devam ettiğinin açık bir göstergesiydi. Çin liderliği, İmran Han'ı, işbirliğiyle gerçekten ilgilenen bir Pakistanlı lider olarak görüyordu.  Çin Başkanı Xi Jinping, Pakistan Başbakanı İmran Han ile kişisel olarak çok yakın bir ilişki kurdu. Ayrıca, Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi'nin bu Mart ayında İslamabad'da düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Zirvesi'ne katılması, Çin’in İslam dünyası liderliğinde Pakistan'ı ön plana taşıyan bir atraksiyonuydu.

Pakistan’da Yargı darbesi…

Yargı Darbesi nasıl olurmuş, Pakistan’da gördük. 220 milyonu aşkın nüfusuyla Güney Asya'da önemli bir yeri olan Pakistan’da Cumhurbaşkanı Arif Alvi, Rusya ve Çin'le yakınlaşan Başbakan İmran Han'ın çağrısının ardından meclisi feshetti. Ordunun etkisini sürdürdüğü ülkede, darbe söylentileri artmıştı.

- Pakistan Cumhurbaşkanı Arif Alvi, Başbakan İmran Han-

Pakistan'da Meclis'te çoğunluğu ele geçiren muhalefetin güvensizlik oylamasının yapılmasını engelleyen Başbakan İmran Han, Anayasa Mahkemesi'ne takılmış, Meclis'in feshi ve erken seçim kararını 'yok' sayan mahkeme güvensizlik oylamasının yapılmasına karar vermişti.

Anayasa Mahkemesi Başkanı Ömer Ata Bandial açıklamasında, 3 Nisan'da Meclis Başkan Yardımcısı Kasım Suri’nin, Başbakan Han’a karşı güvensizlik oylamasını reddetmesinin hatalı olduğunu belirtmişti. Bandial, asıl meselenin bundan sonra ne olacağı olduğunu ve ulusal çıkarlara bakmaları gerektiğini kaydetmişti.

Başbakan Khan'ın 2018 seçimlerini meşru bir şekilde kazanmadığı, ancak ülkenin etkili askeri-istihbarat kurumu tarafından yasadışı bir şekilde iktidara getirildiği iddia edilmişti. Şimdi yine gözler aynı kuruma çevrildi.

Pakistan ordusu, ülkenin en güçlü kurumu ve tarihinin neredeyse yarısı boyunca ülkeyi yönetti. Aslında yönetmese bile ipleri elinde tutuyor. Görünürde bağımsız olan mahkemenin askerin ve siyasetin etkisi altında olması sır sayılmaz. 1947'de bağımsızlığını kazandıktan sonra 4 askeri darbenin gerçekleştiği Pakistan'da yönetim, toplamda 30 yılı aşkın bir süre boyunca askerlerdeydi. Bu nedenle ordunun bilgisi ya da desteği olmadan Han ile ilgili yargı darbesi gerçekleştirilemezdi.

İmren Han, Çin'in ülkesine ve dünyaya yönelik olumlu etkilerini sürekli olarak her platformda vurguluyor. Pekin yönetiminin, Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) projesi aracılığıyla ülkeye 60 milyar dolardan fazla yatırımı var.  Han ise Rusya ve Çin ile dostane ilişkileri yüzünden ABD öncülüğündeki bir komplonun kurbanı olduğunu savunurken, Pakistan ordusunun en üst düzey ismi olarak görülen Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Kamer Cavid Bacva, ABD ile ilişkilerin mükemmel olduğunu söylemişti.

Başbakan Han'ın partilileriyle yaptığı toplantıda, hükümeti devirmek için oluşturulan komplonun arkasında ABD Dışişleri Bakanı'nın Güney ve Orta Asya İşlerinden Sorumlu Yardımcısı Donald Lu'nun olduğunu söylediği iddia edilmişti. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, Han'ın daha önce de söylediği dış finansmanlı komplo konusunda ABD'nin adını zikretmesiyle ilgili bir soruya "Bu iddiaların gerçekle ilgisi yok." diye tepki göstermişti.

Pakistan Adalet Hareketi Partisi'nin (PTI) lideri, Pakistan Başbakanı İmran Han, parlamentoda yapılan güvensizlik oylaması sonucu ülke tarihinde meclisten güven oyu alamayarak düşürülen ilk başbakan oldu. Görev süresini tamamlayamayan seçilmiş başbakanlar kervanına o da katıldı.

Pakistan'da birçok kentte düzenlenen gösterilerde, Başbakan İmran Han'ın görevden alınması protesto edildi.

Yeni Başbakan, eski hikaye…

İktidardan düşürülen İmran Han, Peştun etnik topluluğundan. Yeni Başbakan Şehbaz Şerif ise Pencabi. Şerif gelir gelmez izleyeceği dış politikanın parametrelerini birer birer sıraladı. İmran Han hükümetinin dış politikasını eleştirerek, Pakistan'ın stratejik partnerleri ve dostları tarafından terk edildiğini ve Keşmir meselesinde bu ülkelerin sessiz kaldığını anımsattı.

Çin'in Pakistan'ın iyi ve kötü gününde partneri olduğunu belirten Şerif, Pekin ile iyi ilişkilere sahip olmanın önemine işaret etti. Şerif, önceki hükümetin Çin ile Pakistan arasındaki dostluğu zayıflatma girişiminde bulunduğunu belirterek, kimsenin Çin-Pakistan dostluğunu kendilerinden koparamayacağını söyledi.

Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru'nun (CPEC) daha ileriye taşınacağını ve projelerin daha hızlı ilerleyeceğini ifade eden Şerif, Pekin ile İslamabad arasındaki ilişkilerin ilelebet süreceğini kaydetti.

Şerif, Suudi Arabistan, Türkiye, Avrupa Birliği ülkeleri, Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere ve İran ile de iyi ilişkilere sahip olmanın önemine vurgu yaptı ve ABD ile ilişkilerin eşitlik temelinde güçlendirilmesi gerektiğini belirtti. "Türkiye ile Pakistan'ın ayrılmaz bağlara sahip olduğunu" ifade eden Şerif, Ankara'nın daima İslamabad'ın yanında durduğunu söyledi.

Soru şu; eğer İmran Han, Çin ile yakınlaşma siyaseti izlediğinden dolayı  ABD tarafından komploya kurban edildiyse, yeni gelen Şehbaz Şerif, neredeyse davul zurna ile Çin ile ilişkilerinin devam edeceğini belirtiyor. Ne değişti?

İmran Han ve İngilizlerle iç içeliği…

İmran Han, 1952'de Pakistan’ın Pencap eyaletine bağlı Lahor kentinde varlıklı bir Peştun ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası inşaat mühendisiydi ve dört kız kardeşi bulunmaktaydı. Ailenin tek erkek çocuğuydu, kendisini çekingen bir çocuk olarak hatırlıyor. Varlıklı bir ailede olması nedeni ile Han iyi bir eğitim aldı. Lahor’da bulunan Aitchison Koleji ve İngiltere Worcester’da bulunan Kraliyet Dil Okulu’nda eğitim gördü. 1972 yılında Oxford’daki Keble Koleji’nde felsefe, politika ve ekonomi alanlarında öğrenim görerek, 1975 yılında mezun oldu.

Bu dönemde kriket alanındaki yeteneğiyle dikkat çekti ve Londra jet sosyetesinde çapkınlığıyla tanındı. İmran Han, 1995’te Jemima Goldsmith’le tanıştı, ikili İngiltere'nin Richmond kentinde evlendiler. Çiftin bu evlilikten iki çocuğu oldu ve 2004 yılında boşandılar. Han, 2015 yılında İngiliz vatandaşı Pakistan kökenli bir gazeteci olan Reham Han’la İslamabad’da ikinci evliliğini yaptı. Ancak bu evlilik de pek uzun sürmeyerek aynı yıl son buldu.

-İmran han, Büşra Manika-

İmran Han, 2018 yılında, 13. yüzyıldan kalmış bir türbeyi ziyaret ederken tanıştığı ve ruhani rehberi olarak nitelediği Büşra Manika ile evlendi. Han, bu süreçte tasavvufa ilgi duydu. 

Ekonomik reformlara girişen Han, Uluslararası Para Fonu (IMF) ile kurtarma paketi üzerinde anlaştı. Han, hükümetinin IMF kredileri karşılığında ülkede kemer sıkma politikaları uygulamaya başlaması ve vergileri yükseltmesi de hükümete yönelik tepkileri artırmıştı. 220 milyon nüfusa sahip ülkede son olarak gıda, benzin ve doğal gaz fiyatlarının büyük oranda artması tepkilere neden olmuştu.

İmran Han, 1992 Dünya Kriket Şampiyonası’nda ulusal kriket takımının başında yer alarak, ülkesini bu kupadaki tek zaferine ulaştırdı.

Kriket efsanesi 2018 yılında, halkını, yolsuzluktan arınmış ve uluslararası sahnede saygı gören müreffeh bir ülke vizyonunun arkasında toplamayı başardı, ancak şöhreti ve karizması onu iktidarın zirvesinde tutmak için yeterli olmadı. İronik bir şekilde, güçlü askeri düzenin etkisi altında olduğu yönünde eleştirilen Han, Pakistan ordusunun en üst düzey ismi olarak görülen Orgeneral Kamer Cavid Bacva ile ilişkilerinin bozulduğuna yönelik belirtilerin ardından görevden alındı.

Yakışıklılığı ve çekiciliği ile tanınan Han, dünyanın dikkatini ilk olarak, hızlı ve yetenekli bir kriket oyuncusu olarak 1970'lerin başında çekti. Süreç içinde dünyanın en iyi kriket oyuncuları arasına girdi ve krikete hastalık derecesinde ilgi duyulan Pakistan’da bir kahramana dönüştü. 1992 yılında beklenmedik bir şekilde ‘köşeye sıkıştırılmış kaplan’ stratejisiyle, yıldızlarla dolu ulusal takımı şampiyonluk macerasında zafere taşıdı. Aynı yıl jübilesini yaparak hayır işlerine atıldı, annesinin anısına bir kanser hastanesi açabilmek amacıyla bir dayanışma hareketi başlattı ve 25 milyon dolar toplayarak, Lahor’da bir hastane açtı.

İmran Han,1996 yılında Pakistan Adalet Hareketi (Pakistan Tahrik-i İnsaf - PTI) partisini kurarak siyasete atıldı. Bu parti, Han’ın şöhretine rağmen siyasi hayatta etkili olamadı, seçimlerde Han dışında hiçbir üyesi 17 yıl boyunca seçilemedi. General Pervez Müşerref’in askeri bir darbeyle hükümeti devirmesine destek verdiği söylendi.

2007 yılında Pervez Müşerref, muhaliflere baskı uygularken, İmran Han ev hapsinden çıkarak siyasette daha aktif bir şekilde yer alma imkânı buldu. Han, 2011 yılında, yolsuzluktan, eğitim sistemindeki aksaklıklardan, işsizlikten ve elektrik kesintilerinden muzdarip genç kitlelerin desteğini almayı başardı. Takip eden yıllarda, eğitimli gurbetçilerin partisinde çalışmak için görevlerini bırakmasından ve ünlü pop sanatçıları ve aktörlerin kampanyasına katılmasının ardından daha fazla destek aldı.  

Pakistan Müslüman Birliği-N (PML-N) başkanı Shehbaz Sharif'in 220 milyonluk nükleer silahlı ülkeye liderlik etmek için seçileceği neredeyse kesindi. Nitekim İmran Han'ın yerine gelen isim ise üç kez başbakan olan Navaz Şerif'in, 2017'de yolsuzluk suçlamasıyla görevden alınan ve iki yıl sonra tıbbi tedavi için serbest bırakıldıktan sonra şu anda İngiltere'de bulunan küçük kardeşi, Pakistan'ın muhalefet lideri Shehbaz Sharif.

Hindistan İstihbaratı Pakistan'ı boş bırakmadı!..

1968'de temel amacı komşusu Pakistan hakkında istihbarat toplamak için kurulan Hindistan istihbarat Ajansı Araştırma ve Analiz "Wing" veya "RAW"ın dünyada 8 binden fazla ajanı olduğu sanılıyor.

The National Security Guard (NSG) Hindistan Ulusal Güvenlik Danışmanı Ajit Doval bölgesinde kimin desteğini alıyorsa iyi iş çıkarıyor. Nitekim Kasım 2021’de Beş Orta Asya ülkesi Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ın yanı sıra Rusya, İran ve ev sahibi Hindistan'ın güvenlik şefleri, Afganistan'da meydana gelen gelişmeleri görüşmek üzere Yeni Delhi'de bir araya gelmişler, Hindistan'ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Ajit Doval üst düzey diyaloğa öncülük etmişti.

Ajit Doval Ulusal Güvenlik Danışmanı NSA, ISO: Rastriya  Surakṣā Salahkar üzerinde üst düzey yetkili. 2014 yılında Modi liderliğindeki hükümet, eski Direktör IB Ajit Doval'ı NSA olarak atadı .

Ulusal Güvenlik Danışmanı (NSA), Hindistan Başbakanına Hindistan'a yönelik iç ve dış tehditler ve fırsatlarla ilgili tüm konularda düzenli olarak danışmanlık yapmakla görevlidir ve Başbakan adına stratejik ve hassas konuları denetler. Hindistan NSA, aynı zamanda, Başbakan'ın Çin ile Özel Muhatabı ve Pakistan ve İsrail'in güvenlik işlerinde elçisi olarak da hizmet veriyor .

Sonuç:

Türkiye, İmran Han ile Şehbaz Şerif arasında yaşanan siyasi çekişmede nötr görüntü verdi. Bu süreç bizdeki 28 Şubat post-modern darbe girişimine benziyor. Bence Türkiye, kendisi gibi küresel kuşatma altındaki Pakistanlı yetkililere deneyimlerini aktararak, derin bir nefes almasına zaman kazandırdı.

Türkiye, kendi güvenlik politikası açısından Asya'nın kalbinde  tereyağından kıl çeker gibi bir iş gerçekleştirdi. Fazlası devreleri yakar. Ne demişler, fikir zikir, şükür!

.

Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com

Seçilmiş Kaynakça

http://islamabad.be.mfa.gov.tr/Mission

https://www.mfa.gov.tr/turkiye-pakistan_siyasi-iliskileri.tr.mfa

https://www.farsnews.ir/tr/news/14010117001020/ABD-%C4%B0mran-Han'%C4%B1-Neden-Devirmek-İsiyr

https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61062511

https://www.dw.com/tr/pakistanda-imran-han-hükümeti-düştü/a-61422536

https://www.amerikaninsesi.com/a/taleban-dan-abd-nin-elestirilerine-yanit-/6452680.html

https://www.mepanews.com/pakistanda-imran-han-donemi-resmen-sona-erdi-51819h.htm

https://www.independentturkish.com/node/493341/dünya/5-soruyla-pakistandaki-hükümet-krizi

https://tr.euronews.com/2022/04/08/pakistan-da-siyasi-kriz-anayasa-mahkemesi-basbakan-han-n-dusurulmesinin-onunu-act

https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/9/464339/World/International/Shehbaz-Sharif-steps-out-of-the-shadows-to-lead-Pa.aspx

htthttps://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/columns/asia-pacific/analyzing-american-orchestrated-regime-change-crisis-in-pakistan/ps://tr.euronews.com/2022/04/09/pakistan-da-basbakan-imran-han-hukumeti-guvensizlik-oylamas-nda-dustu

https://turkish.aawsat.com/home/article/3584876/i%CC%87mran-han-şımartılmış-bir-yıldız-ordu-tarafından-yükseltildi-ve-düşürüldü

https://stringfixer.com/tr/National_Security_Adviser_(India)

https://www.nsg.gov.in/nwya/about-us

https://www.indianarrative.com/world-news/will-the-delhi-conference-turn-a-new-page-in-afghanistan-s-history-meet-the-eight-men-who-may-just-be-doing-so-127277.html

https://www.ankasam.org/yeni-delhide-afganistan-zirvesi/

https://www.criturk.com/hindistan-abdnin-cin-karsiti-gundeminin-bir-parcasi-olmak-istiyor-mu/

https://tr.sputniknews.com/20210921/cia-direktorunun-ziyaretine-eslik-eden-ust-duzey-istihbarat-gorevlisinde-havana-sendromu-goruldu-1049117476.html

https://stringfixer.com/tr/National_Security_Adviser_(India)

https://www.nsg.gov.in/nwya/about-us

https://www.indianarrative.com/world-news/will-the-delhi-conference-turn-a-new-page-in-afghanistan-s-history-meet-the-eight-men-who-may-just-be-doing-so-127277.html

https://www.ankasam.org/yeni-delhide-afganistan-zirvesi/

https://www.criturk.com/hindistan-abdnin-cin-karsiti-gundeminin-bir-parcasi-olmak-istiyor-mu/

https://tr.sputniknews.com/20210921/cia-direktorunun-ziyaretine-eslik-eden-ust-duzey-istihbarat-gorevlisinde-havana-sendromu-goruldu-1049117476.html

https://www.dikgazete.com/yazi/nato-zirvesi-abd-taliban-ve-turkiyeyi-afganistanda-bekleyen-en-buyuk-tehlike-makale,3698.html-3698.html

https://www.dikgazete.com/yazi/ingiliz-somurgesinin-kotu-mirasi-kesmir-ve-hindistan-pakistan-catismasinin-perde-arkasi-makale,1225.html-1225.html

https://www.dikgazete.com/yazi/cumhurbaskani-erdoganin-dikkatine-turkiye-nukleer-silah-uretti-mi-atom-bombasina-sahip-mi-makale,1693.html-1693.html