Sovyet Azerbaycanı’nda siyasi cinayetler ve ilk kurban Arif Nəzər oğlu Heydarov!

Ermenistan - Azerbaycan anlaşmazlığı ve Ermenilerin, Dağlık Karabağ'a silah sevkiyatı bugünlerde bütün hızıyla sürüyor. Cephe boyunca ateşkes ihlalleri yapılıyor. Azerbaycan’ın kahraman evlatları vatan savunmasına hazırlanıyorlar. İşte onlardan birinin hikayesini okuyacaksınız.

Türkiye’de çoğu kimse 29 Haziran  1978’de Bakü’de kendi makamında siyasi suikast sonucu öldürülen Türklük Ülküsünün müdafi Azerbaycan İçişleri Bakanı Arif Nəzər oğlu Heydarov’un ismini dahi duymamıştır.

Bu ismin yeni kuşak Azerbaycanlıların hafızasında yer tuttuğunu sanmıyorum. Geidar Alievich /Haydar Aliyev kadar önemli bir ismin unutulup gitmesine gönlüm razı olmadı.

Sovyet Azerbaycanı'nda yaşanan olayların gerçek hikayesi anlaşılmadan, kimin kim olduğu, kimin kimle iş tuttuğu bilinmeden, bugünkü durumu değerlendirmek oldukça zor bir uğraştır.

Sahte kahramanların karanlık yüzüne tarihin projektörünü tutarak, fikri bir aydınlanmaya vesile olabilirsem kendimi mutlu hissedeceğim.

Arif Nəzər oğlu Heydarov kimdir?

SSCB İçişleri Bakanlığı Akademisi başkanı Albay General Sergei Nikiforovich Kruglov'’un bir zeka titanı olarak nitelendirdiği Arif Nazar oğlu Heydarov; yetenekli bir istihbaratçı, yetenekli bir diplomat, siyasi kanaatlerinden taviz vermeyen profesyonel bir Çekist ve bakan, onurlu bir vatandaş ve şahsiyettir. KGB'nin "Apollo B", Türk karşı istihbaratının ise "Garagaş" olarak adlandırdığı Arif Heydarov, odasında suikast girişiminin kurbanı oldu.

28 Haziran 1926, Ağdaş doğumlu. Heydarov ailesi Zengezur dağlarının göbeğindeki Gubadlı'nın Gürcülü köyünden. Babası Nazar Heydarov, 20. yüzyılın başında Çarlık hükümeti döneminde Moskova Petrol Enstitüsü'nden mezun oldu. Halka saldıran Taşnak eşkıyalarına karşı mücadeleye öncülük etti.

Nazar Heydarov aynı zamanda Azneft'in başkanlığını da yapmış, 1945-46'da Bakü'den Güney Azerbaycan'a giden özel bir müfrezenin bünyesinde etkin faaliyetlerde bulunmuş, 1949-54'te Yüksek Sovyet Başkanlığı görevine yükseltilmiştir. O dönemde Nazar Haydarov'un Azerbaycan SSR Yüksek Sovyeti'ne ikinci ve üçüncü dönem milletvekili seçilmesi zamanının nüfuzlu, saygın ve seçkin insanlarından biri olduğunu göstermektedir.  

Arif Heydarov da babası gibi kariyerine bir petrol madeninde başlamış ve Azizbayov'un adını taşıyan bir petrol vakfında çilingir olarak çalışmıştır. Arif Heydarov, II. Dünya Savaşı başladığında henüz 15 yaşındaydı. İki yıl sonra, yani 1943'te Moskova'daki DTK okuluna okumaya gönderildi. 

1944 yılında bu okuldan mezun olarak subay rütbesini aldı. Daha sonra gönüllü olarak hemen cepheye gitti. Birinci Ukrayna Cephesi'nin operasyonel grubunun bir üyesi olarak Polonya topraklarındaki savaşa katıldı. Zafere kadar burada savaştı. 9 Mayıs 1945'ten 15 Eylül 1946'ya kadar Almanya'daki Sovyet askeri birliğinin Leipzig bölge şubesindeki operasyon grubunda görev yaptı.

"Stalin'in kasabı" lakabı verilen Mareşal George Konstantinovich Zhukov ile Berlin'e yapılan saldırı sırasında tanıştığında daha 18 yaşındaydı, mareşalin yanındaydı ve cephe ile ilgili her türlü gelişmeyi mareşale bizzat haber veriyordu.

Arif Heydarov, 1947 yılına kadar Saksonya eyaletinde Doğu Almanya Devlet Güvenlik Bakanlığı'nın operasyonel bölümünde çalışıyordu. 1947'de memleketine döndü. O günden sonra 20 yıl devlet güvenlik teşkilatlarında çeşitli liderlik pozisyonlarında bulundu.

General A. Heydarov, 52 yıllık yaşamının yarısını istihbarat çalışmalarına adadı. Merkez Komite'de parti komitesi sekreteri olarak çalıştığında onun en yüksek insani nitelikleri de ortaya çıktı. Herkesin isteklerini dikkate aldı ve yerine getirmeye çalıştı.

Arif Heydarov, ana dili olan Azerbaycan Türkçesini akıcı bir şekilde konuşmasının yanı sıra, Rusça, Almanca, İngilizce, Türkçe ve Farsça da biliyordu. 1949-1970 yıllarında Azerbaycan Devlet Güvenlik Komitesi'nin istihbarat dairesinde çalıştı. Bu süre zarfında operasyonel görevlerle ilgili olarak birçok kez yurt dışına gitti ve uzun süre Almanya Demokratik Cumhuriyeti ve Türkiye'de kalıcı olarak bulundu.

İkinci Dünya Savaşı öncesinde bozulmaya başlayan SSCB-Türkiye ilişkileri, 60'lı yılların ortalarından itibaren yavaş yavaş düzelmeye başladı.

Ankara’da bir Sovyet Azerbaycanı diplomatı!..

Profesyonel istihbarat görevlisi, Almanya ve NATO müttefiki Türkiye'de oldukça zor, operasyonel -diplomatik- hizmetteydi. Halkının tarihi de dahil olmak üzere tarihi iyi biliyordu. Arif Heydarov, bakan olarak atandığı dönemde, devletin güvenlik sisteminde çalışıyordu ve o dönemde Türkiye'deki Sovyet büyükelçiliğinde başkonsolos olarak çok önemli bir görevde bulunuyordu.

1968 yılında babası ölüm döşeğindeyken Arif, resmi olarak Türkiye'deki Sovyet büyükelçiliğinde Azerbaycan'ın konsolosluk dairesinin başkanıydı ve asıl işi istihbarattı. Türk istihbaratı Garagaş rumuzlu Arif Heydarov'un bu alandaki ağırlıklı olarak Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa ülkelerine yönelik olduğunu biliyordu. Ufak tefek bilgi paslaşarak onun işini kolaylaştırdıkları da oluyordu.

Bu nedenle Türk Hariciyesi ve istihbaratınca Arif Heydarov'a saygıyla davranıldı. Onun üzerinden Cihanşumul Kadim Türk Devleti, Sovyetler Birliği'ndeki Türk Cumhuriyetleri ve Türk toplulukları ile  bağlantılar kurdu.  Hasadı daha yeni yapılıyor.

Bir ilk: Azerybaycan Bayrağı Ankara semasında!..

28 Nisan 1969'da Ankara'daki SSCB elçiliğinin önünden geçenler, istemsizce yavaşlıyorlardı. İnsanlar anlayamıyordu: Büyükelçiliğin üzerinde bir kırmızı bayrak yerine alt kısmı mavi şeritli ikinci bir bayrak dalgalanıyordu.  Bu Azerbaycan SSC'nin bayrağıydı. 

Herkesin haberi olmadan bu konuyu yürüten Arif Heydarov, olayın çözümü için bizzat Türkiye Dışişleri Bakanlığı'na gitti. İnsanları ikna etme konusunda özel bir yeteneğe sahip olan Arif Heydarov'un sorunu çözeceğinden kimsenin şüphesi yoktu... 

Rus poltikacı Jirinovski’yi İzmir'de kurtarmıştı!..

Arif Heydarov, Türkiye'nin üst düzey polis memurlarına ve güvenlik teşkilatı çalışanlarına onurlu ve onurlu davrandı ve hızla bir dil buldu. Konsolosa büyük saygıları vardı... Şimdi Arif Haydarov'un Türkiye'deki faaliyet dönemine ilişkin ilginç bir olayı aktaralım:

SSCB Başbakanı Aleksey Nikolayeviç Kosigin’in 1966’da gerçekleştirdiği Ankara ziyareti, sonunda yayınlanan ortak bildiride iki ülke arasındaki siyasal ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi üzerinde duruldu. Aleksey Kosigin’in Ankara ziyareti ile Adalet Partisi lideri ve Başbakan Süleyman Demirel’in Moskova seyahati için siyasi ortam sağlanmıştı.

Başbakan Süleyman Demirel’in 1967’de Sovyetler Birliği ziyareti, iki ülke arasındaki soğuk savaşta oluşan/ oluşturulan buz dağlarını eritmeye yetti. 1967’de 1. Demirel Hükümeti’nce yapılan ekonomik ve teknik anlaşma ile SSCB, Türkiye’ye 200 milyon dolar tutarında kredi sağladı.

Bu kredi ile İskenderun Demir Çelik Tesisleri, Seydişehir Alüminyum Fabrikası, Aliağa Petrol Rafinerisi, Bandırma Asit Sülfürük Fabrikası, Artvin Levha Fabrikası inşa edildiler.

Bu sebeple onlarca Rus teknisyen Türkiye'ye gelmişti. Aralarında istihbarat görevlileri de mevcuttu. Türkçe bilen tercümanları vardı. Arif Heydarov, sonraki yıllarda SSCB tarihe karıştığında Rusya Liberal Demokrat Partisi'nin genel başkanlığını yapan ve skandal açıklamalarıyla her zaman gündemde olan ve 8 Nisan 2022'de ölen Vladimir Volfovich Jirinovski'yi serbest bıraktırmıştı.

Jirinovski o tarihte Türkiye'de İzmir Aliağa yerleşiminde petrol rafinesi inşa eden Sovyet uzmanlarının başı Anatoly Vasikevich Skorichenko'nun yanında tercüman olarak çalışıyordu.

1969 Ekim ayında Türk gençleri arasında komünist propaganda yaptığı ve işçilere üzerinde Lenin'in resmi bulunan rozetler dağıttığı için tutuklanmıştı.  Arif Heydarov, onu kurtarmaya gitti. Aksansız Türkçesinden dolayı görevliler onu Türk vatandaşı sanmışlar ve o nedenle tutukluyla görüşmesine izin vermişlerdi.

Vladimir Volfovich Jirinovski, çok korkmuştu, ağlıyordu, kendisini kurtarmaları için yalvarıyordu. Arif Heydarov, Jirinovski'ye Savcının sorularına nasıl cevap vereceğini tenbihledi. Jirinovski, Sovyet propagandası nedeniyle 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. 

Bu konu Türkiye'de çok ciddiydi. Arif Heydarov oraya ikinci gidişinde bol miktarda Rus votkası almıştı. Belediye başkanı dahil herkesi davet etti. Bu Jirinovski yüzünden iki Azerbaycanlının işini kaybedebileceğini söyledi. Bu durumda Türkler, Jirinovski'yi ülkeden sürmekle yetindiler. Hiç şüphesiz Türk istihbaratının işin içinde olduğu bu başarısı, Arif Heydarov'un SSCB'de konumunu güçlendirdi.

Arif Heydarov; Devlet güvenlik teşkilatında çalıştığı için güçlü bir ajandı. Arif Bey'in burada çalışması, bir sorun teşkil etmiyordu çünkü içişleri organlarında asıl görev operasyonel çalışmaydı. Sahayı biliyordu ve operasyonel çalışmalarda oldukça bilgiliydi. Dolayısıyla bakan olarak göreve başladığında onun çok yetenekli ve vizyon sahibi bir lider olduğu zaten hissediliyordu.

Arif Nazar oğlu, cumhuriyette suç vakalarının arttığı ve organize suç örgütlerinin yaygınlaştığı dönemde Azerbaycan İçişleri Bakanlığı'nın başına geçti. Heydarov gelişiyle bakanlığa yeni bir atmosfer ve zengin fikirler getirdi. Bakanlık yönetim kurulu üyeleri ve çalışanları ile genel olarak cumhuriyetin içişleri organları çalışanları arasındaki saygısı artıyor, faaliyet alanı genişliyordu.

Ankara'da hükümet heyeti onuruna düzenlenen partide bir kişi, eşi Adila Hanım'ın yanına gelerek şöyle sordu: "Kocanızın uzmanlık alanı nedir?"; "Tarihçidir" şeklindeki kısa cevabı aldıktan sonra şöyle diyor: "Bana öyle geldi ki o bir fizikçi, yazar, müzisyen, uzayı çok iyi biliyor ve Yuri Gagarin ile birlikte gökyüzüne uçtu."

Ankara’dan ayrılması…

Haydar Aliyev; istihbarat diplomasisinde yıldızı parlayan ve Ankara'nın desteğini alan Arif Heydarov'un bir an önce Bakü'ye dönmesini kendi çıkarları elzem gördüğünden, SSCB Merkez Komitesi'nin bakan yardımcısı ve Brejnev'in  karısının kızkardeşi Rosa Mihaylovna ile evli  Semyon Kuzmich Tsvigun aracılığı ile çağrılmasını sağladı.

Arif Heydarov'un yeni işinde Türkiye'deki polis teşkilatı, jandarma teşkilatı, çalışmalarında gördüklerinden çok faydalandığını ve bunun sonucunda Azerbaycan milislerinin asli üyelerinden biri haline geldiğini söylemeye gerek yok. Radikal yeniliklere imza attı. Arif Heydarov'un Türkiye'de binlerce hayranı vardı. 

Bu sevgiyi Türkiye'ye ve Türklere gösterdiği ilgi ve saygı sayesinde kazandı. Arif Heydarov'un Türkiye'de çalışırken doğan iki çocuğu Murad ve Magsud; çocuklarına sevdiği en güzel Türkçe isimleri verdi. Sovyet döneminde bir Azerbaycan Türkü'nün Türkiye'de temsilci olarak çalışması elbette zordu.

-Azerbaycan İçişleri Bakanı Arif Nəzər oğlu Heydarov ve Geidar Alievich /Haydar Aliyev

Arif Heydarov'un Ankara'daki her adımı, Türklerin, Rusların ve NATO üyesi ülke istihbaratların kontrol altındaydı. Kuşkusuz böyle bir durumda Arif Heydarov, temsil ettiği devletin çıkarlarını gerçekleştirmek zorundaydı ve bunu da başarıyla yaptı.

Ülkesinin büyük güvenini kazandı. Bu nedenle Türkiye'de özgürce davranmış, kardeş Türk halkıyla yakın ilişkiler kurmuş, Türk devleti de yardımlarını elinden geldiğince esirgememiştir. Bu sevgiyi Türkiye'ye ve Türklere gösterdiği ilgi ve saygı sayesinde kazandı. 

L. Brejnev'in 1978 Bakü ziyareti öncesi Arif Haydarov’un  öldürülmesi…

Arif Nəzər oğlu Heydarov’un öldürülmesinden önce aynı ekipte yer aldığı, Nikita Kruşçev tarafından vatana ihanet suçlarından ölüm cezasına çarptırılan, 23 Aralık 1953'te idam edilen, Gürcü asıllı Lavrentiy Pavlovich Beria’nın yakın arkadaşlarından İçişleri eski bakanlarından Sergei Nikiforovich Kruglov’un kaza/intihar süsü verilen ölümü gerçekleşti. 6 Temmuz 1977'de kır evinin yakınındaki tren istasyonunda trenin altında kalarak trajik bir şekilde öldü. Yerel medyada eski bakanın ölüm nedeni "kaza" olarak belirtildi. Olayla ilgili doğrulanmamış intihar ve komplo versiyonları da dile getirilmişti.

Bir yıl sonra, 30 Temmuz 1978'de Azerbaycan'ın tüm gazetelerinde bomba etkisi yaratan bir mesaj yayınlandı: "Azerbaycan SSC Yüksek Şura Vekili, Cumhuriyetin İçişleri Bakanı, Teğmen- General Arif Nazar oğlu Heydarov görev başında trajik bir şekilde hayatını kaybetti. Bakanın yanı sıra makamında bulunan Bakan Yardımcısı Salahaddin Kazimov ve yardımcısı Aziz Safihanov da vurularak öldürüldü. Katil işini yaptıktan sonra hemen kendini vurarak olay yerinde öldü."

 Olayla ilgili telefonla haber verilen ilk Haydar Aliyev'di. İnanılmazdı. Gün ortasında herkesin korunması gereken yerde Haydar Aliyev’in "en yakın sırdaşım ve destekçim" dediği çalışma arkadaşına, hem de Sovyet Azerbaycanı İçişleri Bakanına saldırılmıştı.

-Soldan sağa: Rosa Tsvigun, Violetta Tsvigun Semyon Tsvigun, Zarifa Aliyeva (Haydar Aliyev'in karısı), Haydar Aliyev. Moskova, 1970-

Buna rağmen olay basit bir adli vaka gibi kamuoyuna sunuldu ve dolayısıyla bir terör eyleminden bahsetmenin bir anlamı yok algısı oluşturuldu.

Suikastın gerçekleştiği gün, bakanlık binasında, olayın saptırılması amaçlanan şu içeriği taşıyan bir not bulundu: “Bakan Yardımcısı Personel Dairesi Başkanı Albay Ş. Memmedguluev, Personel Müfettişi F. Efendiyev'e... Siz rüşvet alanlar ve bürokratlar da öleceksiniz.”

Soruşturma, katilin Şuşa cezaevi görevlisi Ziya Muradov olduğunu ortaya çıkardı. Senaryoya göre Ziya Muradov; kendisine ait barınma sıkıntısı çeken ve defalarca başka bir iş yerine nakledilmek için başvuran, bakanın resepsiyonuna iki kez giden ancak sonuç alamayan bir kişiydi. 

Arif Nəzər oğlu Heydarov’un mezarı; Azerbaycan'ın ileri gelenlerinin gömüldüğü bir Fəxri Xiyabanda’dır.

Ziya Muradov intihar etmedi, Arif Nəzər oğlu Heydarov’un “vur” emrini verenlerce infaz edildi!..

Haydar Aliyev'in emriyle oluşturulan Merkez Komite, özel soruşturma grubu, devlet yönetiminin en üst kademesinden kişilerden oluşuyordu: Merkez Komite sekreterleri Y. Pugachov ve H. Ibrahimov, STC başkanı V. Krasilnikov, Merkez Komite idari organlarıyla çalışma dairesi başkanı J. Valiyev, Cumhuriyet Başsavcısı A. Zamanov.

İçişleri Bakanlığı Heyeti'nin 28 Temmuz 1978 tarihli emrinin, olayda bir dereceye kadar suçlu sayılan ve cezalandırılan kişilere ilişkin maddelerinden biri de Ulaştırma Milis Dairesi Başkanı Albay D. Ibrahimov hakkındadır.

Olayın gizli tanıkları ve olay yeri raporlarına göre saldırgan Ziya Muradov, cinayetleri işledikten sonra  odada bulunan Albay D. Ibrahimov  tarafından öldürülmüş ancak kendisinin intihar ettiği ifadelere kaydedilmiştir.

Cinayetten on bir yıl sonra “Komünist” gazetesi şunu yazdı:

Olayların bu şekilde gelişmesi, bakan yardımcısının patronlarının vizyoner planlarını, her şeyden önce onu yakın gelecekte daha iyi bir konuma yükseltme planlarını bozabilir. Buna izin verilemezdi. Dedikoduların uykuya dalması, duyguların yatışması için sürenin uzatılması gerekiyordu. Ve öyle de yaptılar. 

Haziran 1979'da ceza davası savcılığa iade edildi, ancak kısa süre sonra Moskova davanın yeniden görülmesini talep etti. Adli makamlar, saldırgan Şuşa hapishanesinin milis yüzbaşısı katil Z. Muradov'un ölmesi nedeniyle Kasım ayı sonunda kapatıldığını Moskova’ya bildirdiler.

Katil tarafından misilleme tehdidiyle karşı karşıya kalan Ş. Memmedguluev'in cinayetten bir yıl sonra Mayıs 1979'da "yaşı nedeniyle", daire müfettişi Binbaşı F. Efendiyev'in ise 1979 yılının Mayıs ayında görevden alındığını belirtelim.

Leonid Brejnev’in 18-25 Eylül 1978’de Bakü’yü ziyaret edişinde, Bakülüler onun sadece arabadan çıkan elini görebildiler. Çünkü olağanüstü güvenlik önlemleri alınmıştı. Yakın korumaları, Azerbaycan İçişleri Bakanı Arif Haydarov’un öldürülmesinden iki ay sonra gerçekleştirilen ziyarette Leonid Brejnev’in güvenlik sorunu yaşanmasından endişe etmişlerdi.

Arif Nazar oğlu Heydarov neden öldürüldü?

Bu suikast Politbüro, parti içi ve Sovyet yönetimine talip kadrolar arasındaki kanlı mücadelenin sonucudur.

Yuri Andropov'un yardımcılarından biri olan Semyon Kuzmiç Svigun, Arif Nazar oğlu Heydarov'un öldürülmesini ögrendiğinde Haydar Aliyev'e sakin bir tavırla, suikast sayesinde, Moskova'nın iktidar koridorlarında yeni ortaya çıkan bir adam olarak korunduğunu söylemişti.  O dönemde olay sadece Azerbaycan'ı değil, tüm SSCB'yi sarstı ve şaşkınlıkla karşılandı.

Arif Nazar oğlu Heydarov; Azerbaycan SSR  Başsavcısı, 1 Haziran 1976'da Azerbaycan Komünist Partisi'nin Merkez Komite emriyle görevinden alınan Gambay Alasgar oğlu Memmedov  ile birlikte hareket ediyordu. Gambay Memmedov  ise Leningrad/St. Petersburg şehri Parti Komitesi birinci sekreteri  Grigory Vasilyeviç Romanov ile aynı kliktendi.

Romanov, 1977'de o zamanki Yüksek Sovyet Başkanlığı Başkanı Nikolai Podgorny'nin Politbüro'dan çıkarılması için başarılı bir oylama başlatmıştı. hem Leonid Brejnev, Yuri Andropov hem de Konstantin Çernenko'nun ölümlerinden sonra SBKP Merkez Komitesi Genel Sekreteri görevi için gerçek bir rakipti.

Dış politika açısından Romanov, Batı'yla yumuşamaya karşı çıkan ve yabancılara, özellikle de Almanlara (hiç de şaşırtıcı olmayan bir şekilde) karşı derinden şüphe duyan  bir şahindi. Ölümünden kısa bir süre önce verdiği bir röportajda "Fidel Castro, dostum diyebileceğim tek yabancıdır" demişti.

Haydar Aliyev ise  politbüro içinde Brejnev'in KGB'nin başkanı olarak atadığı Yuri Andropov'a yakınlığı ile biliniyordu. Brejnev’in KGB'nin başkanlığına Yuri Andropov'u ataması pek istenilmemişti. Andropov, 1967'den 1982’ye kadar 15 yıl boyunca, o yıllarda etkisi özellikle artan KGB'ye liderlik etmiş, Aliyev onunla birlikte aynı ekipte yer almıştı.  

Andropov, Mihail Gorbaçov'u değil, Aliyev'i halefi olarak görüyordu. Andropov, Aliyev'i SSCB Başbakanı görevine getirmeyi ve ona geniş yetkiler verilmesini planlıyordu. Fakat SSCB lideri Andropov'un zamansız ölümü Aliyev'in iktidarda yükselmesine engel oldu.

-1973. Pyatigorsk. Andropov ve Gorbaçov-

Brejnev'in sağlık durumu giderek bozulurken, Andropov da onun yerine geçmeye hazırlanıyordu. 24 Mayıs 1982'de KGB başkanlığından istifa ederek, siyasal ağırlığı daha çok olan bir sorumluluk üstlenmek amacıyla Sekreterya'daki eski görevine döndü. Brejnev'in ölümünden iki gün sonra, 12 Kasım'da SBKP Merkez Komitesi tarafından genel sekreterliğe seçildi.

10 Kasım 1982'de Brejnev'in ölümünden sonra Politbüro tarafından Çernenko'dan Genel Sekreterliğe Andropov'u teklif etmesi istendi. Ancak Çernenko, 12 Kasım 1982'de yaptığı konuşmasının çoğunu Brejnev'e ayırdı ve Andropov'un görevlendirilmesi için kolektif liderliğe gerek olduğunu belirtti.

Buna rağmen Andropov oy birliği ile genel sekreter seçildi. Andropov, Brejnev'in damadı Yuri Churbanov'u hapse gönderdi. Neden bu kadar kinlendiğine gelince; Brejnev, ölümünden kısa bir süre önce üst kademede beklenmedik bir değişiklik yaptı: Andropov'u 15 yıl boyunca yönettiği KGB'den çıkardı ve onu Suslov'un yerine Merkez Komite'nin ikinci sekreteri olarak atadı. Fedorchuk, Ukrayna'dan "KGB'ye" transfer edilmişti

Arif Heydarov, Karabağlı olmasına rağmen Şuşalı biri tarafından öldürüldü. Haydar Aliyev, Arif Haydarov'un kristal kadar saf bir insan olduğunu söyledi. Onun saflığı ve ilkeleri eski rejimi büyük ölçüde rahatsız ediyordu. 

Acaba öldürülmesi, siyasi bir emir miydi?

Haydar Aliyev bu soruya, Moskova'nın cumhuriyette kaos olabileceği korkusuyla soruşturmanın derinlere inmesine izin vermediğini söylemişti. Ama kendisi 1978'den beri ikinci güvenlik çemberinde Azerbaycan Devlet Güvenlik Komitesi'nin 9. dairesinin güvenlik dairesinde resmi olarak memur olarak işe alınan Aleksandr Alekseyevich tarafından korunuyordu. 

Arif Heydarov; eğer öldürülmesiydi muhtemelen Siyasi Büro üyeliğine atanacak, Azerbaycan Komünist Partisi genel sekreteri de Siyasi Büro üyesi olacaktı.

Brejnev Aliyev ilişkisi…

SSCB'nin en iyi devlet başkanı olarak bilinen L. Brejnev, ülkeyi yönettiği yıllarda (1966-1982) en az 3 kez Azerbaycan’ı ziyaret etti. Bu ziyaretler 30 Eylül 1970, 18-25 Eylül 1978 ve yine Eylül 1982'de gerçekleşti.

L. Brejnev'in 1978'deki Bakü ziyareti, Bakü'ye Sovyetler Birliği'nin en yüksek devlet ödülü olan Lenin Nişanı'nın verilmesiyle kutlandı. 1982'deki ziyareti yine Lenin Nişanı kendisine takdim edildi. Bu ziyaretlerinde L. Brejnev'e, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosu üyeliği adayı, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi sekreteri Konstantin Çernenko'nun eşlik ettiğini belirtmek gerekir. 

Sonraki ziyaretinde ise Moskova uçağı, 24 Eylül 1982 günü Baku'ya indiğinde daha vahim bir tablo ortaya çıktı: Brejnev'in sağlık durumu hayli bozulmuş, adeta canlı cenazeye dönmüştü... Çünkü Azerbaycan seferi  öncesi 1982 baharında, SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Genel Sekreteri Leonid Brejnev, Taşkent'i ziyaret etmişve burada Chkalov Havacılık Üretim  Merkezini  (TAPOiCH) ziyaret ederken  işçilerin sevgi gösterisi sırasında  vücudunda ezikler ve kırıklar oluşmuştu. Taşkent gezisi sırasında köprücük kemiğini kırdı ve uzun süre tedavi görmüştü...

Aliyev'in eşi Zarifa Aliyeva göz doktoruydu, tıp insanıydı. Brejnev'in uçaktan inişini görürü görmez Haydar Aliyev'in kulağına "Bir an önce kurtul bundan geri gönder, burada ölmesin" dedi. Aliyev'in başından aşağıya kaynar sular dökülmüştü... Gezi aslında bir hafta olarak planlanmıştı ama Aliyev onu on güne yaymayı, böylece Moskova'daki gücünü artırmayı düşünüyordu.

Brejnev'i hemen geri göndermesi söz konusu değildi. Ancak Brejnev Baku'da ölecek olursa, bunu ne 80'i geçmiş yaşıyla ne de had safhada bozuk sağlık durumuyla açıklayabilirdi Aliyev...

KGB'nin başındaki (daha sonra devlet başkanı olacak olan) Yuri Andropov, onun hamisiydi ama Müslüman bir cumhuriyetten gelip en tepeye tırmandığı için Moskova'da düşmanı çoktu. Yani Kremlin'in entrikalarla örülü dünyasında bu ölümden doğrudan sorumlu tutulacak, belki halk düşmanı ilan edilip en ağır şekilde cezalandırılacaktı.

Aliyev, Brejnev'in giderek bozulan sağlığını da bahane ederek, son ziyaret süresini kısalta kısalta yarıya indirebilmişti. Her geçen gün aleyhineydi. Nihayet dönüş günü geldi çattı. Brejnev ve eşini Baku Havalimanı'nda uçağa bindirdiler, el salladılar; uçak kalktı, ama Aliyev ailesi eve dönmedi, havaalanında kaldı. Brejnev'in uçağı kalkış yaptığı sırada bir başka uçak pistin başına çıkmış, motorları çalışır vaziyette beklemeye başlamıştı.

Bu, Aliyev ailesini Türkiye'ye kaçırmak üzere yol hazırlıklarını yapmış bir askeri uçaktı. "Bir oh çektik," dedi Aliyev. "Evimize öyle döndük. Yoksa Türkiye'ye gidiyorduk..." yıllarca Sovyet gizli servisi KGB adına çalışmış, casusluk amacıyla Trabzon'a, Erzurum'a, başka kim bilir nerelere gizlice girip çıkmış, Sovyetler'in en üst yönetim organı olan 12 kişilik Politbüro'da görev almış Aliyev, Brejnev'in eceliyle ölmesi halinde cinayet komplosuyla suçlanacağı endişesiyle çareyi Türkiye'ye sığınma planı yapmakta bulmuştu.

12 Kasım'da Brejnev'in ölümü ve yerine KGB Başkanı Yuri Andropov'un geçtiği ilan edildi..

Arif Nəzər oğlu Heydarov ardından…

Siyasi bir suikast ile Azerbaycan yönetiminden tasfiye edilen Korgeneral Arif Nəzər oğlu Heydarov, Azerbaycan halkının milli lideri Geidar Alievich /Haydar Aliyev'in çok güvendiği ve inandığı liderlerden biri, aynı zamanda yakın bir silah arkadaşı, meslektaşı ve aynı zamanda yakın bir dost olduğu iddia edilir.

-Haydar Aliyev ve Arif Nəzər oğlu Heydarov-

Hatta 27 Haziran 1996'da A. Heydarov'un anısının yaşatılmasına ilişkin özel bir emrin imzalanması bu dostluğun ispatı gibi gösterilmeye çalışılır. Ancak durum gerçekten böyle midir yoksa birileri timsah gözyaşları mı dökmüştür? 

Neden böyle düşünülüyor?

Eğer gerçekten samimi dost olsa idi Azerbaycan’ın kahraman evladı Korgeneral Arif Nəzər oğlu Heydarov’a yönelik suikastın üstünün örtülmesine müsaade eder miydi denilmektedir?

11 yıl sonra…

Şubat 1989'da Kommunist gazetesi cinayete ışık tutan bir makale yayınladı. Yazıda, buradaki resmi çıkarlar nedeniyle suçun adil bir şekilde soruşturulmadığı, asıl katillerin kayıtsızlıkları ve bürokrasileriyle Z. Muradov'u aşırıya kaçan kişiler olduğu belirtildi. 

Makalede şunlar belirtiliyor: Olayın böyle bir gelişmesi, Bakan Yardımcısının patronlarının, onun daha da yüksek bir göreve yükselmesini öngören ileri görüşlü planlarını altüst edebilir. Buna izin verilemezdi. Söylentilerin azalması, tutkuların azalması için zamana oynamak gerekiyordu. Yani yaptılar.

Gambay Alasgar oğlu Memmedov konusu da bilinmeden bu konu anlaşılmaz!..

1963-1976'da Azerbaycan SSR Başsavcısı olan Memmedov, 1 Haziran 1976'da Azerbaycan Komünist Partisi'nin Merkez Komite emriyle "savcı-soruşturma davasının organizasyonundaki ciddi eksiklikler, savcının hukukun üstünlüğü üzerindeki kontrolünün uygulanması ve uygulama ve yerleştirmedeki yetersiz durum nedeniyle" görevinden alındı.

18 Ocak 1979'da Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nden ihraç edildi.

11 Ekim 1989'da kendisine yöneltilen suçlamalar düşürüldü ve görevine iade edildi. Gambay Memmedov; görevden alınmasını ve partiden ihraç edilmesini Haydar Aliyev ile yaşadığı anlaşmazlığa bağladı. Aliyev aslında savaş sırasında asker kaçağıydı. Savaş çıktığında birkaç ay askerlikten saklandı ve o sırada eğitim gördüğü sanayi enstitüsünden kayboldu. Daha sonra açık bir tüberküloz hastalığına sahip olduğuna dair bir belgeyle Nahçıvan'a geldi. Askerden serbest bırakıldı ve arşivde kurye olarak işe girdi... Böylece 44 yaşına kadar yaşadı ve aniden iyileşti. Ve NKVD'ye girdi” demişti.

3 Nisan 1979'da Gambay Memmedov'a verilen "Azerbaycan SSC'nin onurlu avukatı" unvanı elinden alındı. Bu isim kendisine ancak 1990 yılında Ayaz Mutallibov tarafından iade edildi. 1990 yılında Azerbaycan SSR Yüksek Sovyeti seçimlerinde Ağdam'dan aday oldu. Gambay Memmedov 1990'da Bakü'de öldü.

1978 yılında Yüksek Sovyet'in oturumunda konuşmacılar, Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin ilk sekreteri Haydar Aliyev'i "milletin babası" olarak adlandırdılar. Başsavcı vekili Gambay Memmedov cevap için söz istiyor ancak oturumu yöneten halk şairi Süleyman Rüstem ona söz vermiyor.

-Haydar Aliyev, Gambay Memmedov-

Bu arada kürsüye gelen Gambay Memmedov, cumhuriyetin savcısı olarak tarım ve sanayi alanında devlete karşı yapılan büyük çaplı eylemler hakkında ülke yönetimini defalarca bilgilendirdiğini ancak herhangi bir işlem yapılmadığını belirtti. Bu konuşmanın ardından SSCB Savcılığı'ndan bir komisyon Gambay Memmedov'un dosyasını incelemeye geldi. 

Onu, savcılığı partiye karşı kışkırtmakla suçladılar. Üç yıl sonra onu hem görevinden hem de partiden uzaklaştırdılar. Ancak komisyonda ufak ihlaller dışında bir şey bulunamadığı için G. Mammadov hakkında açılan 124 bölümlük ceza davası sonlandırıldı.

Gambay Memmedov'un ardından savcılığın iki başkanı İbrahim Babayev ve İsgender Guliyev, devlet malını zimmete geçirmekle suçlandı, idam cezasına çarptırıldı ve ikisi de vuruldu.

Gambay Memmedov'un ünlü konuşmasından birkaç gün sonra Gürcistan'a, oradan da Leningrad'a gittiği belirtiliyor. Bazı bilgilere göre bir süre Leningrad Şehri Parti Komitesi birinci sekreteri Haydar Aliyev ile keskin bir çatışma içinde olan Romanov'a sığındı. Gambay Mammadov, Rus basınına verdiği röportajlardan birinde, şeker hastası olduğu için Bakü'de kendisini neyin beklediğini bildiğini söyledi. Serbest bırakıldıktan hemen sonra insülin enjekte ettiği hastanenin kendisine tıbbi bakım sağlaması yasaklandı. 

Bazı kaynaklar Gambay Memmedov ile Haydar Aliyev arasındaki çatışmanın daha derin olduğunu iddia ediyor. G. Memmedov'dan önce H. Aliyev'e savcılık görevi teklif edilmiş, ancak Aliyev bunu reddetmişti. O dönemde G. Memmedov, KGB'nin soruşturma dairesinin başkanıydı ve H. Aliyev, karşı istihbarat dairesinin başkanıydı. 

H. Aliyev'in hukuk eğitimi almadığını söyleyerek savcı olmayı reddetmesi üzerine bu göreve G. Memmedov atandı. 1969 yılında Haydar Aliyev 1. katip başkanlığına getirildi. Ancak Gambay Memmedov'un İkinci Dünya Savaşı'nda Stalingrad muharebelerine katılması ve kahramanlığı onun avantajı sayıldı.

Haydar Aliyeviç, Semyon Kuzmich'in himayesi olmasaydı bu kadar başarılı bir kariyere sahip olabilir miydi?

-Arif Nəzər oğlu Heydarov’un ölümünden sorumlu olanlardan S.K. Tsvigun Moskova'daki ofisinde. 1970'ler Aile arşivi.

Semyon Kuzmich Tsvigun; Brejnev'in karısının kız kardeşi Rosa Mihaylovna ile evliydi. Türkçesi bacanağıydı. Ağustos 1955'ten itibaren Tsvigun, Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti KGB'nin başkan yardımcısı ve Nisan 1957'den itibaren başkanıydı. Eylül 1963-Mayıs 1967'de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin KGB Başkanıydı ve yardımcısı daha sonra Azerbaycan'ın komünizm sonrası lideri Haydar Aliyev'di.

Mayıs 1967'de Tsvigun, KGB'nin Birinci Başkan Yardımcısı olarak Moskova'ya transfer edildi ve bu, onu ülkedeki en yüksek kariyerli KGB memuru yaptı çünkü başkan Yuri Andropov uzun süredir parti yetkilisiydi. Tsvigun, iç güvenlikten sorumlu olan yeni oluşturulan Beşinci Müdürlüğün başına getirildi. 

Aslında bu göreve getirilecek isim Arif Nəzər oğlu Heydarov’du. Ancak Brejnev faktörü, bu atamanın seyrini değiştirmişti. Semyon Kuzmich Tsvigun, Mayıs 1967'de Azerbaycan KGB Başkanlığı görevinden Moskova'ya, önce Milletvekili, ardından SSCB KGB Birinci Başkan Yardımcısı olarak transfer edildiğinde  Haydar Aliyev'i bu göreve tavsiye etmişti.

Aliyev'in 1969 yılında Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri görevini üstlenmesinin ardından, cumhuriyetin KGB başkanlığı görevinin yine bir Azerbaycanlı değil, bir Rus Vitaly Sergeevich Krasilnikov tarafından devralınması dikkat çekicidir.

Oysa  bu görev için ismi geçen Arif Nəzər oğlu Heydarov’du ama Semyon Kuzmich Tsvigun ve  Haydar Aliyev işbirliği ile bu  konumdan uzak tutulmuştu. Tsvigun ile Aliyev arasındaki ilişkiler, Semyon Kuzmich'in Ocak 1982'deki ölümüne kadar sıcak ve saygılı kaldı.  

Semyon Tsvigun 19 Ocak 1982'de öldü. Bu kadar kıdemli biri için alışılmadık bir şekilde, onun ölüm ilanı, patronu Andropov dışında hiçbir Politbüro üyesi tarafından imzalanmamıştı. Altı gün sonra, 25 Ocak'ta, Sovyetler Birliği Komünist Partisi yayın organında Brejnev'den sonra kıdemli olan Mikhail Suslov'unda öldüğü haberi yer aldı.

Andropov daha sonra Suslov'un parti sekreterliğindeki eski pozisyonunu devralmak için KGB başkanlığını bıraktı ve onu on ay sonra ölen Brejnev'in yerini alacak duruma getirdi. Suslov'un ölümünden sonra, Brejnev'in kızı Galina, kocası ve içişlerinden sorumlu bakan yardımcısı General Yuri Churbanov'un da dahil olduğu elmas kaçakçılığını da içeren bir yolsuzluk skandalı nedeniyle General Tsvigun ile yaşadığı yüzleşmenin yol açtığı kalp krizi geçirdiğine dair bir hikaye yayıldı.

Moskova sirkinin başkanı Anatoli Kolevatov ve 'Çingene' Boris Buryata adlı eski bir sirk sanatçısı suçlandı. Andropov'un, KGB'yi denetleyen parti yetkilisinin Suslov'a suçluluklarına dair kanıt sunduğu  belirtilmişti.

Suslov'un Tsvigun'u çağırdığı, onu Brejnev ailesiyle bağlantısı nedeniyle suçluları korumakla suçladığı ve büyük olasılıkla partiden ihraç edilip yargılanacağı konusunda uyardığı söyleniyor. Tsvigun ertesi gün intihar etmişti. 

Oysa gerçek daha başkaydı. Tsvigun suikasta kurban gitmişti. Tarihçi R. Judson Mitchell, "Tsvigun'un KGB'nin 'ıslak işinde' bir suikast timi tarafından ortadan kaldırılmasının oldukça muhtemel olduğunu" iddia etmesi önemliydi. General Tsvigun'un vurularak öldürülmüştü. Moskova'da Novodevichy Mezarlığı'na (site No. 7) gömüldü.

Meraklısına son söz; Gizli servisler; bir ülkenin politik açıdan sağlamlığının ölçüsü ve bilinçaltının tek gerçek dışa vurumudur.

.

Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com

Seçilmiş Kaynakça

https://obastan.com/nazir/82716/

https://tass.ru/interviews/13187887

http://qubadli-ih.gov.az/az/tarixi.html

https://axar.az/news/planet/129161.html

https://www.azadliq.org/a/1870251.html

https://axar.az/news/hadise/236191.html

https://www.kommersant.ru/doc/350138

https://azerbaijan.az/related-information/78

https://lenta.ru/articles/2022/11/10/brezhnev/

https://sandinist.livejournal.com/231963.html

https://teleqraf.com/news/siyaset/289508.html

http://tarihtenanekdotlar.blogspot.com/2018/06/

https://www.azadliq.org/a/1753519.html?page=2

https://military-history.fandom.com/wiki/Arif_Heydarov

https://www.gazeta.ru/politics/2019/02/09_a_12171697.shtml

https://www.yeniazerbaycan.com/Medeniyyet_e29606_az.html

http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2016/iyun/497256.htm

https://generaltsvigun.ru/2023/05/10/счастливый-билет-гейдара-алиева/

https://525.az/news/228243-ona-dayagim-deyirdi--rafael-huseynov-yazir

https://www.azerbaijan-news.az/posts/detail/general-deyaneti-1624655279

https://hafta.az/xalqin-qelbinde-yasayan-arif-heyderov-238344-xeber.html

https://generaltsvigun.ru/2017/09/28/три-юбилея-и-дневник-семена-цвигуна/

http://www.politikagazetesi.org/?q=content/ gorbaçov-ve-çöküşün-anatomisi

https://www.izlesene.com/video/leonid-brejnev-haydar-aliyev-bulusmasi/9504172

https://yenixeber.org/manset/124839-qubadli-eyvazli-avtomobil-yolu-cekilir-amma-.html

https://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/terr_org/respublik/azerbaijan/structure/so.htm

https://www.vedomosti.ru/opinion/articles/2019/10/11/813437-pochemu-svergli-hruscheva

https://azinforum.az/cəmiyyət/oz-kabinetində-qətlə-yetirilən-nazir-arif-heydərov-arasdirma/

https://news.ru/russia/brezhnev-andropov-chernenko-gorbachev-kto-iz-nih-bolshe-navredil-kpss/

https://sputniknews.com.tr/20170220/haydar-aliyev-sscbnin-basina-getirilecekti-1027292387.html

https://www.dikgazete.com/yazi/21-yuzyil-in-onemli-dunya-liderlerinden-ilham-aliyev-4476.html

https://www.independent.co.uk/news/obituaries/grigory-romanov-gorbachev-s-chief-rival-for-power-842814.html

https://travelerscoffee.ru/tr/eggplant/romanov-politik-sssr-skonchalsya-byvshii-partiinyi-rukovoditel/

https://argumentua.com/stati/chp-na-tashkentskom-aviazavode-kto-uskoril-smert-leonida-brezhneva

https://www.tezadlar.az/index.php/en/agenda/1179-az-rbaycanin-f-dakarliq-m-kt-bi-general-arif-heyd-rov

https://www.az24saat.org/ziya-muradov-2-milis-generalini-niy%C9%99-gull%C9%99l%C9%99di-gizli-tarix/

https://spbvedomosti.ru/news/nasledie/zaveshchanie-andropova-chto-lider-sssr-uspel-sdelat-za-15-mesyatsev-u-vlasti/

https://www.habersanliurfa.net/yazarlar/omur-celikdonmez/ruslarin-kafkaslarda-kurdistan-oyununu-ocalan-bozdu/20205/

https://teref.az/kose/223293-aliyevsina-yaxud-naxcivan-klani-siyaset-dellallarinin-yorulmadan-50-ildir-oxudugu-bayati.html

https://www.dikgazete.com/yazi/rusya-istiklal-savasindan-gunumuze-turkiyenin-teknoloji-ve-silah-tedarikcisi-makale,1366.html-1366.html#google_vignette

https://musavat.com/news/nkvd-rehberleri-arasinda-gullelenmeyen-yegane-komissar-ssri-nin-ilk-daxili-isler-naziri-kruqlovun-heyati-facie-ile-bitib_973942.html