Rusya'nın Türkiye ile ticareti neden azalıyor?
MOSKOVA
Rusya'nın saygın ekonomi medya kurumlarından RBC, “Rusya'nın Türkiye ile ticareti neden azalıyor?” diye sorarak konuyu mercek altına aldı.
Türk verilerine atıfta bulunan RBC, “2024 yılının ilk yarısında Türkiye'den Rusya'ya mal ihracatı yıllık yüzde 28 düşüşle 4,16 milyar dolara geriledi. Bu yılın başından bu yana Rusya-Türk ticareti, ödemeleri etkileyen Batı yaptırımları nedeniyle sekteye uğradı” dedi.
Gazeteye göre, bunun nedenlerinden biri, yaptırım baskısı: Uzmanlar, bu baskı nedeniyle AB mallarının Türkiye üzerinden yeniden ihracatının payının düştüğünü söylüyor. Ancak ticaret cirosu 2021'e göre iki kat yüksek kaldı.
RAKAMLARLA…
RBC'a göre, "Geçtiğimiz yıl Türkiye, Rusya'nın diğer ülkelerle ticaret cirosunda neredeyse yüzde 8 ile üçüncü sırada yer aldı. Ancak bunun büyük bir kısmı Türkiye'nin Rusya'dan yaptığı ithalattan geldi ve bu da ağırlıklı olarak enerji kaynaklarından oluşuyor. 2024'ün ilk yarısında Rusya'nın Türkiye'ye yaptığı arz 22 milyar doları buldu (2023'ün aynı dönemine göre yüzde 10 daha az — 24,6 milyar dolar). Ocak-Haziran 2024 dönemindeki rakamın yüzde 70'inden fazlası (16 milyar dolar) Rus mineral yakıtı (petrol, gaz, kömür) tedariklerinden sağlandı.”
FAKAT GERÇEKTEN DE…
Rusya Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, RBC'ye yaptığı açıklamada, aslında 2022-2023'teki yüksek bazın arka planında ticaret cirosunda bir azalma olduğunu belirtti. Ancak bakanlık, salgın öncesi göstergelerle karşılaştırıldığında Rusya-Türkiye ticaret cirosunun iki kattan fazla arttığını vurguladı. Türkiye'nin Rusya'ya ihracatı 2021 yılının ilk yarısına göre 1,6 kat arttı.
Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, “Maliyet göstergelerindeki düşüşe rağmen örneğin 2024'ün ilk çeyreğinde fiziksel hacmin aynı seviyede kalması da önemli” dedi.
UZMAN GÖRÜŞLERİ…
Rus devlet yüksek eğitim kurumu RANEPA'nın kıdemli araştırmacısı Aleksandr Firançuk, Türkiye'nin ihracatı açısından bakıldığında, 2022'den bu yana ABD ve AB yaptırımları karşısında ülkenin, dost olmayan ülkelerden Rusya'ya mal tedariği için önemli bir merkez haline geldiğini hatırlatıyor.
2023 yılında Türkiye'nin Rusya'ya ihracatı 2021'in yaklaşık iki katı oldu. Firanchuk, “Bu büyümenin önemli bir kısmı Avrupa mallarının Türk aracılar aracılığıyla tedarik edilmesinden kaynaklandı, ancak bu konuda doğrudan bir istatistik yok” diye belirtiyor.
Haberde şu rakamlara da dikkat çekildi: TÜİK'in ayrıntılı verilerinin gösterdiği gibi (Rusya, karşılıklı ticarete ilişkin ülke bazında istatistikleri kapatmıştır), yılın ilk yarısında Türkiye'nin ekipman ve mekanik cihaz ihracatı (Dış Ticaret Kanunu'nun 84. grubu) Ekonomik Faaliyet: kazanlar, jeneratörler, türbinler, içten yanmalı motorlar, pompalar, kaldırma mekanizmaları vb.) Rusya'ya 961 milyon dolar olarak gerçekleşti - 2023'ün ilk yarısına (1,32 milyar dolar) kıyasla yüzde 27 düşüş. Elektrikli ekipman ihracatı (grup 85) yüzde 48 düşüşle 205 milyon dolara geriledi (bir önceki yılın aynı döneminde - 390 milyon dolar). Türkiye'den Rusya'ya plastik ve bunlardan üretilen ürünlerin tedariği 249 milyon dolara düştü (yıllık bazda 347 milyon dolardan eksi yüzde 28).
ASLINDA ‘OLAY’ ŞU!..
Makroekonomik Analiz ve Kısa Vadeli Tahmin Merkezi'nin önde gelen uzmanı Andrey Gnidçenko ise, “Dış ticaret işlemlerinin genel kayıt sistemi (genel ticaret sistemi) olarak adlandırılan verilerden bahsediyoruz. TÜİK ayrıca özel bir ticaret sistemi kullanarak alternatif veriler de üretmektedir. Bu verilere göre, yılın ilk yarısında Rusya'ya yapılan ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 22,1 düşüşle 3,79 milyar dolar olarak gerçekleşti” dedi.
Gnidçenko, özel sistemin serbest ekonomik bölgeler, gümrük depoları vb. yoluyla yapılan ihracatı, yani "yeniden ihracatın en doğal yöntemlerini" içermediğini söylüyor.
Ona göre, genel ve özel ticaret muhasebe sistemleri kapsamındaki ihracatlar arasındaki farktan, AB ülkelerinden malların Türkiye üzerinden Rusya'ya yeniden ihraç edilmesi durumunda 2023'ten bu yana önemli bir değişikliği, dolaylı olarak takip etmek mümkün.
Uzman, “Tahminlerimize göre, AB'den yeniden ihracatın Türkiye'den Rusya'ya mal tedarikindeki payı 2022'nin ilk yarısında yüzde 4'ün altında, 2023'ün ilk yarısında yüzde 8 civarındaydı ve 2022'nin ilk yarısında yüzde 8 civarındaydı. 2024'ün ilk yarısı – yüzde 1'in biraz üzerinde” dedi.
Firançuk da, ikincil yaptırımların getirilmesi ve AB'nin mal tedariği üzerindeki kontrolünün artmasının “muhtemelen Türkiye'den geçen Avrupa mallarının arzını önemli ölçüde azalttığını” kabul ediyor.
Gnidçenko, Avrupa mallarının yeniden ihracat faaliyetindeki azalmanın, Türkiye'nin Rusya'ya ihracatındaki genel düşüşe yılın ilk yarısında yüzde 28 oranındaki “katkı”nın yaklaşık yüzde 6 puan (yüzde puan) olduğunu tahmin ediyor. Bu, yeniden ihracatın tahmini miktarlarını çıkarırsak, kalan ihracattaki azalmanın yaklaşık yüzde 22 olacağı anlamına geliyor. Yaklaşık 1 s.p. genel azalma, tedariklerin EAEU aracılığıyla kısmen yeniden yönlendirilmesinden kaynaklanıyor olabilir.
Uzman, bu nedenle Türkiye'de üretilen malların, Rusya'ya tedarikindeki tahmini azalmanın yüzde 21 olduğunu söylüyor.
ÖDEME SORUNLARI…
RBC'a göre, yaptırım riskleri nedeniyle Rusya'dan Türkiye'ye yapılan ödemelerde sorunlar yaşandığına dair yılın başından bu yana medyada düzenli olarak haberler yer alıyor.
2023'ün sonunda ABD, Rus askeri-endüstriyel kompleksiyle etkileşim nedeniyle üçüncü ülke bankalarına karşı bir yaptırım mekanizması başlattı. Ve Haziran 2024'te ABD, Rusya'nın “askeri-endüstriyel kompleksi” tanımını, Nisan 2021'den sonra, yaptırımlara tabi olan veya olacak tüm şirketleri, kuruluşları ve tüm bireyleri kapsayacak şekilde genişletti. Bunlar, örneğin Sberbank ve VTB dahil olmak üzere birçok Rus bankasıdır.
Uluslararası taşımacılıkta uzmanlaşmış Rusya şirketler grubunun basın servisi, “Türkiye'nin ana lojistik merkezi olarak çalışmak hâlâ oldukça zor” diyor.
Şirkete göre, Türkiye'ye doğrudan ödemelerin yalnızca yeşil liste olarak adlandırılan dört tür mal ve hizmet için mümkün olduğunu hatırlatıyorlar: ilaç, gıda, tüketim malları ve turizm hizmetleri. Diğer gruplar için ödemeler -ruble cinsinden olsa bile- ya gelmiyor ya da iade ediliyor.
Şirket basın servisi, “Türk bankaları, Rus müşterilere yönelik süreçleri gözden geçiriyor ve gereksinimleri sıkılaştırıyor. Bunun nedeni, ABD'nin Türk bankalarına ikincil yaptırım uygulama tehdidinde bulunmasıdır” dedi.
Strateji Ortakları danışmanlık şirketinin Tarım ve Tüketici Sektörü uygulamasının proje yöneticisi Roman Samoylov, Ocak 2024'te ödemelerle ilgili durumda hafif bir iyileşme olduğunu ve ardından Türk bankası Emlak Katılım'ın bazı mal grupları için para transferi yapmaya başladığını söylüyor ve “Sorunun kısmi çözümüne rağmen, birçok ihracatçı durumun iyileşmesi konusunda kötümser olmaya devam ediyor” diye belirtiyor. Ona göre Türk tarafı, “ülkedeki mevcut durum gerektirdiğinde” sınır ötesi ödeme yapma fırsatlarını aramaya hazır, “diğer durumlarda ülke hükümeti yerel girişimcileri korumayı tercih edecek.”
Türkiye'nin Rusya'dan ithalatına ilişkin beklentiler!..
Firançuk, yılın ilk yarısında Rusya'dan tüm ülkelere yapılan toplam ihracat hacminin neredeyse hiç değişmediğini (Rusya Merkez Bankası'na göre eksi yüzde 1,3) belirtti.
Her ne kadar Rusya'nın Türkiye'ye yaptığı arzdaki düşüş (eksi yüzde 10,3) diğer bölgelere göre daha güçlü olsa da, bu durum Türkiye'nin ithalatındaki genel düşüşle (eksi yüzde 8,4) tutarlı. Uzman, “Dolayısıyla yaptırım baskısı, Rus mallarının Türkiye pazarına arzının genel dinamiklerini belirlemiyor” diye vurguluyor.
Uzmana göre, hammadde ağırlıklı olan Rus ihracatı, “en azından orta vadede” çeşitli yaptırım kısıtlamalarına karşı çok daha dirençli.
Uzman, “Emtialar daha kolay yönlendiriliyor (altyapıya bağlı olan boru hattı gazı hariç) ve alıcı için yaptırım riskleri ve ek işlem maliyetleri dünya fiyatındaki indirimlerle dengelenebiliyor. Üstelik önemli indirimler yalnızca en yoğun yönlendirmenin olduğu aylarda gerekli oluyor, bundan sonra Çin'e petrol tedarikinde olduğu gibi indirimlerin boyutu azalıyor” diye savunuyor.
Gnidçenko, Türkiye'nin Rusya'dan yaptığı ithalattaki azalmanın “nispeten küçük” olduğunu ve bunun ana hacminin ciddi yaptırım baskısı altında olmayan hammaddelerden gelmesiyle açıklandığını kabul ediyor.
Yılın ikinci yarısında Rus ürünlerinin ithalat rakamlarını etkileyecek önemli bir faktör de Türkiye'nin yerli üreticileri desteklemek ve iç pazarda fiyatların düşmesini önlemek amacıyla buğday ithalatını 21 Haziran - 15 Ekim 2024 tarihleri arasında durdurma kararı olması.
Samoylov, kendi rezervlerinin önemli hacimleri nedeniyle uyarıyor. Bu bağlamda Türkiye'ye yapılan tahıl tedarikinin hacminin azalacağını, bunun da gübre ihracatını etkileyeceğini söylüyor.
.
Fuad Safarov, dikGAZETE.com
