PENTAPOLİS VE MUKADDES FİRİKYA NERESİDİR?
Khoniates, 1995: 85, 133’deki ifade ve bazı tarihî metinlerden, Senirkent-Uluğbey (İlegüp) köyünün Lampe, İznik (Mikra İznik), Nimfe (Nimphaion), Plyristra, Dristra ve dolayısıyla Pentapolis olduğunu iddia etmiştik.
Cüneyt, 1425 yılında İzmir İpsili limanından üç kadırgayla yola çıkar ve Pamfilya körfezine gelir. Burada Amorion’a çıkar. Karaman’a haber gönderir ve görüşmek istediğini bildirir. Karaman gelsin diye 200 atlı gönderir. Cüneyt, kadırgaları geri gönderir ve Konya’ya gelerek Karamanla görüşür. Karamanoğlu’nun verdiği 500 atlıyla Konya’dan yola çıkan Cüneyt, Salutarya üzerinden Loadikya’ya gelir (Dukas, 1956: 116-117, terc. V. Mirmiroğlu).
Bu konuda Dukas’ın kaydı ile V. M. Remsi ve Bilge Umar’ın tercüme ve yorumları alttadır:
Hypselae, enim paratas habebat tres biremes, quibus conscensis Pamphyliae oris appulit, castri custodia fratri suo Baiaziti commissa, quem hortatus est ut quantam posset curain castello impenderet, armis, cibis ceterisque, quibus opus est, omnibus, navigiis quoque plurimis instructo. Ipse Amorium pergit, significatque Caramano Iconii satrapae, velle se eum convenire. Caramanus ducentos equos ad eum mittit, et habita cum toparchis deliberatione, accedat, dixit. Cineites navigia retrocedere iussit. cum igitur simul convenissent multaque dixisset Cineites eum hortatus ut exercitu misso sibi auxiliaretur, Caramanus illis haud auscultavit, memor insidiarum quas olim struxerat iste, cum Musulmanus imperio potiebatur. largitus tamen ipsi pecuniae vim, in auxiliumque quingentis militibus adiunctis, eum dimisit. inde digressus Cineites quingentis equitibus stipatus Phrygiam Salutariam praetervectus Laodiceam venit (Ducae, 1834: 193, kaynak metin).
Cüneyt, Amorion'dan kalkmış, Frygia Salutaris'i geçerek Laodikya'ya gelmiş, oradan da Sardis'i geçip Nymphaion'a gelmişti. Gece (…) İpsili'ye vasıl oldu. Ducas’ın bu süratli yürüyüşü (s. 193) tarifinde bir hata olduğu aşikârdır: Filadelfiya yerine Laodikya yazılmıştır (Remsi, 1960: 179). Hâlbuki üstteki kaynak metne göre Cüneyt, Amorion’dan kalkmamış, Amorion’a çıkmış / çıkagelmiştir. Cüneyt, Konya’dan (Karaman) kalkmış (yola çıkmış), Firikya Salutaris’i (Kutsal/Mukaddes Firikya) geçerek Laodikya’ya (Denizli) gelmiş olup, Dukas’ın kaydı doğrudur.
Bu kişi (Cüneyt), Amorion'a çıkageldi 152 ve Konya hükümdarı Karaman'a, bazı acil konular hakkında onunla görüş alışverişinde bulunmak üzere kendisiyle buluşmak istediği haberini gönderdi. Karaman da buna 200 at ve atlarla birlikte bazı ileri gelen kişileri gönderip, gelsin diye haber gönderdi. [Cüneyt, İpsili hisarından deniz yoluyla kaçarken kullandığı] Kalyonları ise geriye [İpsili'ye] yollamıştı. (…) Onu, kendisine yardımcı olmak üzere bir miktar para ve yaklaşık 500 asker vererek gönderdi. [Cüneyt] Ondan ayrılıp, 500 atlıyla birlik Phrygia Salutaris'i [Akşehir yöresi] geçti, [Denizli yakını] Laodikeia'ya indi (Dukas, 2008: 172, terc. Bilge Umar).
Açık. 152. Amorion, erken Bizans çağında çok önemli bir kentti; Konya'dan gelen anayolun üzerindeydi ve biri batıya, İzmir taraflarına, diğeri İznik, İstanbul taraflarına giden iki ana yolun kavşağındaydı. Kalıntıları Afyon ili Emirdağ ilçesine bağlı Hisar köyündedir. (Bilge Umar)
Açık.: Yunanca tρία πλοία, Latince tres biremes olan ifadeyi Mirmiroğlu üç kadırga, Umar ise üç kalyon olarak çevirmiştir. (RT).
Remsi, Firikya Salutaris için Kütahya ile Sandıklı arası, Umar ise Akşehir yöresi der (Remsi, 1960: 164-165)
“Pentapolis [2], Sandıklı vadisinin ismi idi. Beş şehir şunlardır: Otrous “Çorhisar”, Brouzos “Karasandıklı”, Stektorion “Emirhisar”, Hieropolis “Koçhisar” ve “Eukarpia”. Kiepert son haritasında, Eukarpia'yı hakiki yerinden tam 12 mil şimale koymuştur” (Remsi, 1960: 150). Remsi’nin bu iddiası külliyen hatalıdır ve yanlıştır.
Pentapolis için Remsi Sandıklı ovasını, Umar ise Akşehir yöresini gösterirler; Amorion, Mukaddes Firikya ve Pentapolis’i yanlış yerleştirirler. Bize gelene kadar bir tarihçi, buna itiraz etmedi. Remsi ve Bilge Umar’ın dışında ”tarihî coğrafya” çalışan birisi olmadığı için de, bu yanlış yerleştirme, doğru kabul edilmiştir. Tarihçilerin, bugüne kadar Miryokefalon, Pentapolis, Amorion, Firikya Salutaris ve daha birçok konuda yanılmalarının sebebi, hatalı tarihî coğrafya kabulleridir. Bilim adamının, bizim 15 yıldır gündeme taşıdığımız “coğrafî değişime” göre bilgisini kontrol etmesi ve güncellemesi gerekirdi. Gerçek bilim adamı, her yeni bilgi ve bulguyu değerlendirir.
Şairin dediği gibi, “Durun kalabalıklar, bu cadde çıkmaz sokak”. İşin doğrusunu tekrar ediyorum:
Kadırgayla Pamfilya körfezine gelen birisi, Emirdağ’a çıkamayacağı gibi, Karamanoğlu da Emirdağ’da değil, Konya’dadır. Cüneyt, üç kadırgayla Pamfilya körfezine gelmiş ve Side’de karaya (Amorion) çıkmış, Karaman’ın gelsin görüşelim demesi üzerine, İbradı ve Derebucak yoluyla Konya’ya gelmiştir. Konya’dan yolan çıkan Cüneyt, önce Roma Askerî yolunu takiple Derbent ve Karaali yoluyla Kıreli yanında Kıral Yolu’na çıkar. Bundan sonra da Kıral Yolu’nu takiple; Şarkîkaraağaç-Kemer Boğazı-Uluborlu (Amorion) veya Mukaddes Firikya’yı geçip, Dinar üzeri Denizli’ye gelir. O tarihte Side Uluborlu’ya tâbidir (Dukas, 1956: 116-117, bk. Harita; Kopraman, 2015: 88).
Şimdi de; (Remsi: 1960: 150)’deki iki numaralı açıklamayı ve İstanbul meclisindeki kaydı arz ediyorum:
[2] “Pentapolis, yalnız 553’te İstanbul meclisinde akdedilen imzalar arasındadır. Paulus, Kutsal Firikya'da, Pentapolis'te Stectorion şehrinin piskoposu”. Lâtince “Paulus episcopus Stectorii civitatis, Pentapoliticae regionis, Phrygiae Salutaris Provinciae” metnin tercümesi “Güvenli (Mukaddes) Firikya eyaletinin, Pentapolitika bölgesinin, Stectorius (güçlü) yurttaşının (şehrinin) rahibi Paulus” şeklindedir (terc. Ümit Fafo Telatar).
Bu kayıt, Pentapolis ile Kutsal Firikya’nın aynı bölgede bulunduğunu göstermektedir. Ayrıca Pentapolis’teki Stectorius şehrini haber vermektedir. Stectorium, beş kaleden biri veya beşli şehrin yanındaki bir kaledir.
Biz, Pentapolis’in, Uluborlu’nun (Amorion) 10 bm şarkındaki Senirkent-İlegüp (Uluğbey) köyü olduğunu iddia ile beşli kalenin Lampe, İznik (Mikra İznik), Nimfe (Nimphaion), Plyristra ve Dristra olduklarını gösterdik (Topraklı, 2017: 112; Topraklı, 2018: 24; Topraklı, 2021: 143). Stectorium, belki de Uluborlu’nun diğer bir adıdır.
İmparator, Bizans arazisine yayılan Türkleri zorla ülkeden çıkardı. Ve onların elindeki Pentapolis’e saldırdı. (…) Sultan, seçkin birliklerini Firikya’daki Laodikya’ya karşı yağma akınına gönderdi (Khoniates, 1995: 85).
Miryokefalon Savaşı’ndan bir yıl sonra, henüz Uluborlu Roma’da iken, 1177’de vukû bulan olayda; “Atabey, Tralleis (Aydın) ve Firikya Antakya’sını zaptettiği gibi Luma, Pentakheir ve daha başka kaleleri de alarak bunları hep yağmaladı (Khoniates, 1995: 123). Bu olayı, İslam kaynaklarını da kullanan Deguignes, “Ata beğ, Menderes çevresindeki araziyi, kasabaları yağma etti. Tral, Firijya içindeki Antakya kentlerini aldı. Luma, Pentikira ve daha başka kasabalar da Türklerin tahribatına uğradı. (Bunun üzerine) İmparator, ordu gönderdi. Jan Bataz, Menderes üzerinde Hyelyum ve Limoşir taraflarında karargâh kurdu” şeklinde verir (Deguignes, 1976: 1127).
Khoniates ve Deguignes’te zikredilen Pentapolis, Pentakhier ve Pentikira aynı yerdir. Menderes ise, Hoyran Gölü ile Eski Eğirdir Gölü arasındaki ırmak,
Firikya'daki Laodikya Eğirdir, Firikya Antakyası Yalvaç’tır. Tralleis ve Tral Barla, Luma ve Limoşir (Limenopolis) aynı yer olup, Barla-Lama veya İlama, Hyelyum ise Barla-Eye Burnu’dur.
Olay, Sandıklı yöresinde değil, Yalvaç, Eğirdir, Barla ve Uluborlu arasındaki Küçük Firikya, Firikya Epiktetos, ve Mukaddes Firikya gibi adlar taşıyan bölgede vûku bulmuştur. Cüneyt’in 1425’deki yürüyüşü, bu iddiamızı ispat etmiştir. Ayrıca Mukaddes Firikya adı, ilk yedi Hıristiyan cemaatinin (kilise) bulunduğu yerin, Selçuk-Efes, İzmir, Bergama, Akhisar, Salihli, Alaşehir ve Denizli değil, Gelendost-Efes, Eğirdir (Laodikya), Barla (Sart), Apameia (Myria: İzmir), Kemer Boğazı (Thyateira), Gaziri Adası (Bergama) ve Yalvaç (Alaşehir) olduğunu göstermiştir.
Kaynaklar ve Tetkik Eserler
Deguignes, Josef (1976): Büyük Türk Tarihi, Cilt 4, terc. Alpay, S.-Komisyon, Türk Kültür Yay.-İstanbul
Ducae (Michaelis Nepotis) (MDCCCXXXIV), Historia Byzantina, İmmanuel Bekkarus, Ed. Weberi, Bonnae
Dukas, Mikhael (1956): Bizans Tarihi, terc. Vladimir Mirmiroğlu, İstanbul Fethi Dermeği, İstanbul Enstitüsü Yayınları-İstanbul
Doukas, Mikhael (2008): Bizans Tarihi (Anadolu ve Rumeli, 1326-1462), terc. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul
Khoniates, Niketas (1995): Historia, terc. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu-Ankara
Kopraman, Kâzım Yaşar (2015): “Beylikler Hakkında Kaynaklardaki Bilgiler”, Hamideli Tarih 02, s.87-89, Sistem Ofset, Ankara
Remsi (Ramsay, W. M.) (1960): Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, Çeviren Mihri Bektaş, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul
Topraklı, Ramazan (2017): “Hangi İznik? Lampe ve Nimfe Neresidir?”, s.112-115, Hamideli Tarih 04, Sistem Ofset-Ankara
Topraklı, Ramazan (2018): “Peçenekler-Kumanlar Haritası”, Hamideli Tarih 05, s.24, Sistem Ofset-Ankara
Topraklı, Ramazan (2021): Miryokefalon’un Yeri Isparta, Sistem Ofset-Ankara
Harita: Karasubaşı oğlu Cüneyt’in (Cineites) 1425 yılı İpsili-Pamfilya-Side-Konya-Phrygia Salutaris-Laodikya Yürüyüşü
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
