DENİZLİ MÜFTÜSÜ AHMED HULUSİ EFENDİ: MİLLÎ MÜCADELE’NİN MANEVİ KAHRAMANI & ΜΟΥΦΤΗΣ ΤΗΣ ΔΕΝΙΖΛΙ, ΑΧΜΕΤ ΧΟΥΛΟΥΣΙ ΕΦΕΝΤΙ: Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ
(İki dilde yazılmıştır. Çünkü, samimi olmayan ve yüksek perdeden konuşan sözde dost Yunan yönetici ve sempatizanlarının; 15 Mayıs 1919’da sadece bir müftümüzün tarihe düştüğü şerhi hatırlatarak, samimi Yunan dostlarımızın ufkunu açıp, aynı gaflete düşmemelerine yardımcı olmak amacıyladır. Malum tarih tekerrür eder… Biz de ise ulama eksik olmaz…)
Türk milletinin varoluş mücadelesi olan Millî Mücadele, yalnızca cephelerde verilen silahlı bir direniş değil; aynı zamanda halkın gönlünde şekillenen ve maneviyatla yoğrulan bir uyanış hareketidir. Bu uyanışın mimarlarından biri de Denizli Müftüsü Ahmed Hulusi Efendi’dir. Anadolu’da işgal güçlerine karşı ilk açık fetvayı veren din adamı olarak bilinen Hulusi Efendi, halkı örgütleyerek Millî Mücadele’ye büyük katkı sağlamış; hem kürsüde hem cephede mücadele vermiştir. Bu makalede, Ahmed Hulusi Efendi’nin hizmetleri ve Millî Mücadele’deki rolü kısaca ele alınacaktır.
Osmanlı Devleti’nin son dönemi, siyasi buhranların, işgallerin ve parçalanma tehditlerinin yaşandığı sancılı bir dönemdi. 15 Mayıs 1919’da İzmir’e çıkan Yunan Ordusunun ilerleyeceği bölgeler, bu işgali planlayanlar tarafından önceden biliniyordu. Denizli de Yunan işgal alanı içinde yer alıyordu.
Birinci Dünya Savaşı’nın son aylarında, Fransız Mareşali Franchet d'Espèrey'in komutasındaki İngiliz, Fransız, Sırp ve İtalyan kuvvetlerine son anda katılmış bir tümen dışında, Osmanlı kuvvetleri, savaşın dört yılı boyunca Yunan ordusuyla doğrudan karşılaşmamıştı. Yunan tahtında, Alman kökenli Kral Jorj bulunuyordu ve 1917'ye kadar tarafsız kalmıştı. Ancak Cumhuriyetçi lider Venizelos'un baskısıyla Yunanistan, İngiltere ve Fransa safına geçti. Nesillerdir peşinde oldukları Megali İdea hayalini gerçekleştirmek ve "Eski Helen" olarak gördükleri Ege Bölgesi’ni sınırlarına katmak için harekete geçtiler.
Nitekim, İzmir'in işgalinin hemen ertesi günü Yunan kuvvetleri hızla ileri harekâta başladı. İstanbul Hükümeti, Mondros Mütarekesi’nin yedinci maddesi gereğince Yunanistan’a işgal yetkisi verildiği yönündeki korkunç iddialar karşısında çaresizdi. İngilizler, gönderdikleri notada "Sebepsiz yere kan dökülmemesi için gerekli tedbirlerin alınmasını" istiyordu. Bâb-ı Âlî’nin alabileceği tek tedbir ise askerî ve sivil makamlara “işgal kuvvetlerine karşı koymamaları yönünde emir vermekti.”
Anadolu çaresiz ve İstanbul’da bulunan padişah çaresizce işgali kabullenmişti. Padişaha ve işgale karşı İstanbul’da cesurca söylemler baskı altına alınıyor; işgal güçleri tarafından tevkif edilip, İngiliz hapishanesi olan Malta’da esir ediliyorlardı.
Anadolu’da ise durum biraz farklıydı. Tüm bu çaresizliklere karşı bir çoban ateşi aranıyor, hatta bir yol gösterici, bir umut sesi duymanın özlemi vardı. Anadolu’nun dahilinde askerler kendi bulundukları sorumluluk alanlarından tedbirler alırken, bir kıvılcım ateşlendi.
Bu çıngının adı: “Redd-i İlhak” sesiydi…
Anadolu halkının bağımsızlık mücadelesine yalnızca askerler değil; din adamları, aydınlar ve kanaat önderleri de öncülük etti. İşte bu isimler arasında Denizli Müftüsü Ahmed Hulusi Efendi, ön saflarda yer alan önemli şahsiyetlerden biri oldu.
Ahmed Hulusi Efendi kısaca kimdir?
Ahmed Hulusi Efendi, 1861 yılında Denizli’nin Tavas ilçesine bağlı Kızılcabölük nahiyesinde doğmuştur. İyi bir dini eğitim almış, Arapça ve fıkıh başta olmak üzere İslami ilimlerde derinleşmiştir. Osmanlı’nın son döneminde Denizli Müftüsü olarak atanmış, halk nezdinde sevilen, saygı duyulan bir din âlimi olarak tanınmıştır...
Millî Mücadele’deki Rolü
Mondros Mütarekesi sonrası Anadolu’nun çeşitli bölgeleri işgal edilmeye başlanmış, halkın büyük bir kısmı ne yapacağını bilemez hâle gelmiştir. Bu süreçte, 15 Mayıs 1919’da İzmir’in işgali haberi Denizli’ye ulaştığında Ahmed Hulusi Efendi tarihi bir adım atmıştır. 16 Mayıs 1919 tarihinde Ulu Cami'de bir hutbe vermiş, “İslâm ve vatan tehlikededir. Cihad farzdır!” diyerek halkı direnişe çağırmıştır...
Müftü Ahmet Hulusi Efendi ve Heyet-i Milliye
Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi’nin başında bulunduğu heyet, Vali Nureddin Paşa’nın çağrısıyla bir araya geldi. Bu toplantıya Denizli merkezinin yanı sıra Acıpayam, Buldan, Sarayköy, Tavas ve Çal ilçelerinden gelen temsilciler de katıldı. Heyet, Heyet-i Milliye adını alarak Milli Mücadele'nin önemli bir karar mekanizması haline geldi.
Milli Mücadele tarihimizde Redd-i İlhak, yani "toprağı, insanı ve düşüncesiyle Türk olan bu diyarların haksız bir şekilde başka bir yönetime katılmasını reddetme" hareketi, bu toplantının ana kararıydı. Redd-i İlhak Kongresi, Yunan işgalinin fiilen başlamasından önce, böyle bir saldırıyı Türk milletinin kabul etmeyeceğini dünyaya duyurması bakımından önemli bir dönüm noktasıydı.
İstiklâl Savaşımızın zaferle sonuçlanmasını sağlayan bu ruh ve iman önderleri, halkı vatan savunmasına çağırarak önemli bir rol üstlendiler. Onların bu fedakârlıkları, Denizli’den İzmir’e giden temsilcilerin şahsında açıkça görülmektedir.
Denizli Heyeti Şu İsimlerden Oluşuyordu:
Denizli Merkezi: Müftü Ahmet Hulusi Efendi, Belediye Başkanı Tevfik Bey.
Acıpayam İlçesi: Eski müftü ve İzmir Faik Paşa Medresesi müderrisi Ali Efendi.
Buldan İlçesi: Müftü Ahmet Efendi, Hacı Molla Ahmetzade Necip Efendi, Karayusufzade Hacı Ahmet Efendi.
Sarayköy İlçesi: Müftü Ahmet Şükrü Efendi, Hacı Halilzade İsmail Efendi, Hacı Salihzade Halil Efendi.
Ahmet Hulusi Efendi Redd-i İlhak Teşkilatı Kurdu
Bu tarihlerde Denizli Mutasarrıfı (Kaymakamdan yüksek, validen düşük düzeyde bir yönetici) Faik Bey’dir. (Sonradan İçişleri Bakanı olan merhum Faik Öztrak.)
Henüz bölgede Yunan işgali başlamamışken, Ege’deki savunma hazırlıkları hakkında Faik Bey şu bilgileri vermiştir:
“Gazeteler sıkı sansür altındaydı. İstanbul Hükümeti, Mondros Mütarekesi hükümlerini uygulama konusunda kararlı ve oldukça titizdi. Padişah da yoğun baskı altındaydı ve bu siyaseti destekliyordu. Özellikle İzzet Paşa Kabinesi'nin istifası ve yerine Tevfik Paşa’nın hükümeti kurmasından sonra her gün düzenli olarak emirler geliyor, bu emirlerde çok açık biçimde mütareke hükümlerini zorlaştıracak hiçbir harekete izin verilmemesi isteniyordu.
Mart 1919 sonunda, yani İzmir işgalinden yaklaşık elli gün önce toplanan İzmir Kongresi'ne Denizli Sancağı adına katılan heyetin başkanı Müftü Ahmet Hulusi Efendi, dönüşünde benimle uzun ve çoğu gizli kalan görüşmeler yaptı. Görüşmelerimizde, Denizli Sancağı’na bağlı Acıpayam, Buldan, Sarayköy, Tavas ve Çal ilçelerinde; özellikle müftülerin, müderrislerin ve eşrafın (önemli yerel kişiler) önderliğinde millî heyetlerin kurulduğunu ve bu teşkilatlanmaların öncüsü olduğunu söyledi.
Ahmet Hulusi Efendi, artık kaçınılmaz hâle gelen Yunan işgali karşısında, şimdiden ne yapılması gerektiği üzerine düşünülmesini, gerekli tedbirlerin gecikmeden alınmasını teklif ve tavsiye etti.
Bugün daha iyi anlıyorum ki, Müftü Efendi’nin sözleri herhangi bir ‘koşul gerçekleşirse’ değil, 'vatanın bağımsızlığı ve onuru gereği' üzerine kuruluydu…
O zor günlerden aklımda kalan en derin izlenim şudur:
Eğer çok zor şartlarda girişilecek hizmetler için layık manevi önderler bulunursa ve bu kişilerin telkinleri insanların kalplerine, vicdanlarına ümit tohumları ekebilirse, imkânsız gibi görünen başarılar dahi ufukların ardında mümkün hâle gelir…”
İlk Cephe ve İlk Teşkilat
İzmir'in işgali üzerinden sadece dört saat on dakika geçmiştir. Bu kısa süre zarfında, Denizli'deki miting, fetva ve ardından gelen fiili teşkilat, Milli Mücadele tarihinin ilk gerçek varlıklarını oluşturmuştur. Belediye dairesinde Müftü Ahmet Hulusi Efendi'nin başkanlığında yapılan toplantıda, çevre il ve ilçelerle koordinasyon sağlanarak ortak bir cephe kurulması kararlaştırılmıştır. O dönemdeki mülki teşkilata göre sancak olan Denizli, kendisine bağlı ilçelerle tam bir işbirliği içerisinde hareket etmiştir.
En yakın ve düşmanın ilerleyişinin ilk hedefi olan Aydın, 15 Mayıs 1919 Perşembe günü derin bir keder, çaresizlik ve şaşkınlık içindedir. Aydın mebusu ve Millî Mücadele'nin önemli figürlerinden biri olan Dr. Mazhar (Germen) Bey, bu dönemde yaşananları şöyle anlatmaktadır:
“İşgali, Yunanlılara görev verilmesinin galip devletler tarafından kararlaştırıldığı ve aslında İngiltere, Fransa, İtalya ve Amerika'nın müşterek kararı olduğu, bu itibarla mukavemetin Yunanlılara değil de, dünyayı ellerinde tutan bu devletlere karşı olacağı o kadar ısrarlı bir şekilde telkin edilmişti ki, düşmanın hakikatte kimler olduğu bile bilinemiyordu. Yerli Rumlar ise şöyle bir propaganda yapıyorlardı: ‘Yunan işgali geçicidir. Milletlerarası kontrol komisyonları, iareyi eline alacak ve mütareke hükümlerinin İstanbul hükümeti tarafından tamamen tatbiki temin edilebilirse, idareyi Türk makamlarına devredeceklerdir.’ İçinde bulunduğumuz çaresizlikte bu kötü durumun, biraz daha iyi görünen yönlerine kendimizi inandırmaya çalışıyorduk. İşte bu saatlerde, Denizli'deki Müftü Ahmet Hulusi Efendi'nin rehberliğinde yapılan miting ve onu takiben gönderilen telgraf, Aydın'a ulaştı. İlk kez burada, ‘Heyet-i Milliye’ terimiyle karşılaştım.”
Dr. Mazhar Bey, bu telgrafı aldıktan sonra şu açıklamalarda bulunmuştur:
“Hükümet doktoruydum, ancak mutasarrıf olmadığım için bu makama vekalet eden 57. Fırka Kumandanı Miralay (Albay) Şefik Bey’in davet ettiği şahsiyetler arasında yer alıyordum. Komutan, Müftü Efendi’nin telgrafının metnini bizzat okuyarak, şu şekilde görevi açıkladı: ‘Denizli Müftüsü, tutulacak en sağlam ve vatanperver bir yol bize göstermektedir. Ben, asker olarak elimdeki tüm imkanlarla vatanımı müdafaa etmenin namus ve şeref borcu olduğuna inanıyorum. Ancak bunu, Denizli’deki hareketi örnek alarak yapmak akıl ve mantık gereğidir. Burada da, böyle düşünen ve hareket eden şahsiyetlerin çıkmasını temenni ediyorum.’”
Manevi Liderlik ve Halk Üzerindeki Etkisi
Ahmed Hulusi Efendi’nin çağrısı, yalnızca Denizli halkında değil, çevre illerde de büyük yankı uyandırmıştır. Direnişin meşruiyet kazanmasında dinî bir otoritenin açıkça işgalcilere karşı durması büyük rol oynamıştır...
Vefatı ve Ardında Bıraktığı Miras
Ahmed Hulusi Efendi, Millî Mücadele boyunca hem cephede hem de gönüllerde savaşan bir isim olmuştur. Mücadelenin ardından da müftülük görevini sürdürmüş ve 1920’li yılların ortalarında vefat etmiştir...
Müftü Ahmed Hulusi Efendi’nin 15 Mayıs 1919’da Milli Mücadeleyi Başlatan Fetvası:
Muhterem Denizlililer…
Bugün sabahın erken saatlerinde İzmir, Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. Bu tecavüze karşı hareketsiz kalmak, din ve devlete ihanettir, vatana karşı irtikab edilecek cürümlerin Allah ve tarih önünde affı imkânsız günahtır. Cihad, tam manasıyla teşekkül etmiş dini farize olarak karşımızdadır.
Hemşehrilerim, karşımıza çıkarılan dünkü tebeamız Yunan’a biz mağlup olmadık. Onlar öteki düşmanlarımızın vasıtasıdır. Yunan’ın bir Türk beldesini ellerine geçirmelerinin ne manaya geldiğini, İzmir’in şu birkaç saat içinde irtikap edilen cinayetler gösteriyor.
Silahımız olmaya bilir, topsuz – tüfeksiz sapan taşları ile de düşmanın karşısına çıkacağız. İstiklal aşkı, vatan sevgisi hassasiyet şuurumuz ile kalbimizdeki iman ile mücadelemizin sonunda zaferi kazanacağız. Bu uğurda canını verenler şehit, kalanlar gazilerdir. Bu mutlak olarak cihad-ı mukaddestir.
Sizlere vatanımızı düşmana teslim etmenin çaresiz olduğunu söyleyenler, düşman esareti altında olanlardır. Onlar irade ve kararlarına sahip değillerdir. Bu vaziyette onların emri ve fetvası aklen ve şer’an caiz, makbul ve muteber değildir. Meşru olan münhasıran vatan müdafaası ve istiklal uğruna cihattır.
Korkmayınız!
Meyus olmayınız!
Bu livay-ı hamd’in altında toplanınız ve mücadeleye hazırlanınız. Müftünüz olarak cihad-ı mukaddes fetvası’nı ilan tebliğ ediyorum.
Ahmed Hulusi Efendi, sadece fetva veren bir müftü değil, henüz Gâzi Mustafa Kemâl Atatürk 19 Mayıs 1919’da samsuna çıkmadan önce, 16 Mayıs 1919’da halkı direnişe sevk eden, öncülük eden, imanla cesareti birleştiren bir vatan kahramanıdır...
Ruhu Şâd, Mekânı Cennet Olsun!
.
Emrah Bekçi, dikGAZETE.com
**
Greek:
ΜΟΥΦΤΗΣ ΤΗΣ ΔΕΝΙΖΛΙ, ΑΧΜΕΤ ΧΟΥΛΟΥΣΙ ΕΦΕΝΤΙ: Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ
Ο Εθνικός Αγώνας του τουρκικού έθνους δεν ήταν μόνο μια ένοπλη αντίσταση στα μέτωπα, αλλά και μια κίνηση αφύπνισης που διαμορφώθηκε στην καρδιά του λαού και ήταν διαποτισμένη με πνευματικότητα. Ένας από τους αρχιτέκτονες αυτής της αφύπνισης ήταν ο μουφτής της Δεζνίλι, Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι. Ως ο πρώτος θρησκευτικός ηγέτης που έδωσε δημόσια fatwa ενάντια στις δυνάμεις κατοχής στην Ανδαλουσία, ο Χουλούσι Εφέντι οργανώνοντας τον λαό, προσέφερε σημαντική συμβολή στον Εθνικό Αγώνα, παλεύοντας τόσο στο κήρυγμα όσο και στο μέτωπο. Στο παρόν άρθρο, θα αναλυθούν εν συντομία οι υπηρεσίες του Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι και ο ρόλος του στον Εθνικό Αγώνα.
Η τελευταία περίοδος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν μια εποχή πολιτικών κρίσεων, κατακτήσεων και απειλών διάλυσης. Στις 15 Μαΐου 1919, όταν οι ελληνικές δυνάμεις κατέλαβαν την Σμύρνη, οι περιοχές που θα καταλάμβαναν ήταν ήδη γνωστές στους σχεδιαστές αυτής της εισβολής. Η Δεζνίλι βρισκόταν εντός της περιοχής που επρόκειτο να καταληφθεί από τους Έλληνες.
Στις τελευταίες ημέρες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Οθωμανικές δυνάμεις, εκτός από μια μεραρχία που προσχώρησε τελευταία στιγμή στις δυνάμεις των Άγγλων, Γάλλων, Σέρβων και Ιταλών υπό την διοίκηση του Γάλλου στρατηγού Φρανσέ Εσπερί, δεν είχαν έρθει σε άμεση σύγκρουση με τον ελληνικό στρατό. Στο ελληνικό θρόισμα, βασίλευε ο γερμανικής καταγωγής βασιλιάς Γιώργος, ο οποίος παρέμεινε ουδέτερος μέχρι το 1917, όταν όμως υπό την πίεση του ηγέτη Ελευθερίου Βενιζέλου, η Ελλάδα εντάχθηκε στην πλευρά της Βρετανίας και της Γαλλίας. Έτσι, οι Έλληνες κινήθηκαν για την υλοποίηση του Μεγαλελληνικού ονείρου τους, επιδιώκοντας να προσχωρήσουν στην περιοχή του Αιγαίου που θεωρούσαν ως το "Αρχαίο Ελλάδα".
Όπως ήταν αναμενόμενο, την επόμενη ημέρα της κατάληψης της Σμύρνης, οι ελληνικές δυνάμεις ξεκίνησαν την προέλαση τους. Η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης, ανήμπορη να αντισταθεί στους ισχυρισμούς που υποστήριζαν ότι σύμφωνα με το άρθρο 7 της Συμφωνίας του Μοντρέ, η Ελλάδα είχε το δικαίωμα να καταλάβει την περιοχή, ήταν αδύναμη. Οι Βρετανοί, με την αποστολή τους, ζητούσαν από την Τουρκία να λάβει μέτρα ώστε να μην χυθεί άδικα αίμα. Η μοναδική αντίδραση που μπορούσε να λάβει η Κωνσταντινούπολη ήταν να διατάξει στρατιωτικούς και πολιτικούς αξιωματούχους να μην αντισταθούν στους κατακτητές.
Αντίθετα, η κατάσταση στην Ανατολία ήταν διαφορετική. Ενώ η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν σε πλήρη αδυναμία και απελπισία, η Ανατολία αναζητούσε μια σπίθα αντίστασης, έναν οδηγό, μια φωνή ελπίδας. Στην περιοχή, ενώ οι στρατιώτες προσπαθούσαν να λάβουν μέτρα για τις θέσεις τους, άναψε μια φωτιά.
Αυτή η φωτιά είχε το όνομα: “Ανατροπή της προσάρτησης”...
Στον Εθνικό Αγώνα της Ανατολίας, εκτός από τους στρατιώτες, ηγήθηκαν και θρησκευτικοί ηγέτες, διανοούμενοι και προϊστάμενοι της κοινότητας. Μεταξύ αυτών, ο μουφτής της Δεζνίλι Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι αποτέλεσε μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στην πρώτη γραμμή της αντίστασης.
Ποιος είναι ο Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι;
Ο Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι γεννήθηκε το 1861 στην περιοχή Κιζίλτσαμπελούκ της πόλης Τάβας, στην Δεζνίλι. Έλαβε εξαιρετική θρησκευτική εκπαίδευση και μελετούσε σε βάθος την αραβική γλώσσα και την ισλαμική θεολογία. Στην τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διορίστηκε μουφτής της Δεζνίλι και ήταν γνωστός για την αγάπη και τον σεβασμό που του έτρεφε ο λαός.
Ο Ρόλος του στον Εθνικό Αγώνα
Μετά την Συνθήκη του Μοντρέ και την αρχή της καταπίεσης στην Ανατολία, η πλειοψηφία του λαού είχε αφεθεί αβοήθητη. Όταν έφτασε η είδηση της κατάληψης της Σμύρνης από τους Έλληνες στις 15 Μαΐου 1919, ο Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι έκανε ένα ιστορικό βήμα. Στις 16 Μαΐου 1919, κήρυξε από το μεγάλο τζαμί (Ulu Cami) λέγοντας: «Η Ιslam και η πατρίδα είναι σε κίνδυνο. Ο πόλεμος είναι υποχρεωτικός!» και κάλεσε τον λαό σε αντίσταση.
ΜΟΥΦΤΗΣ ΑΧΜΕΤ ΧΟΥΛΟΥΣΙ ΕΦΕΝΤΙ ΚΑΙ Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
Η επιτροπή που βρισκόταν υπό την ηγεσία του Μουφτή της Δεζνίλι, Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι, συγκεντρώθηκε κατόπιν πρόσκλησης του Βαλή Νουρεντίν Πασά. Στη συνάντηση αυτή συμμετείχαν, εκτός από τους εκπροσώπους του κεντρικού Δεζνίλι, και εκπρόσωποι από τις περιοχές της Ατσίπαγιαμ, Μπουλντάν, Σαραϊκόι, Ταβάς και Τσάλ. Η επιτροπή αυτή πήρε το όνομα «Επιτροπή Εθνικής Αντίστασης» (Heyet-i Milliye) και έγινε ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων στον Εθνικό Αγώνα.
Στην ιστορία του Εθνικού Αγώνα μας, το κίνημα «Redd-i İlhak», δηλαδή η άρνηση της παράνομης προσάρτησης των περιοχών αυτών, που είναι «τουρκικές με το έδαφος, τους ανθρώπους και τις σκέψεις τους», ήταν η κύρια απόφαση αυτής της συνάντησης. Η Σύνοδος της Άρνησης της Προσάρτησης ήταν ένα σημαντικό ορόσημο, διότι προτού ξεκινήσει η ελληνική κατοχή, ανακοίνωσε στον κόσμο ότι ο τουρκικός λαός δεν θα αποδεχόταν μια τέτοια επίθεση.
Αυτοί οι πνευματικοί ηγέτες που οδήγησαν το πνεύμα και την πίστη, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση της εθνικής άμυνας, έχουν μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία μας. Η θυσία τους είναι εμφανής μέσω των αντιπροσώπων που πήγαν από τη Δεζνίλι στη Σμύρνη.
Η Επιτροπή της Δεζνίλι Αποτελούνταν από:
Κεντρικό Δεζνίλι: Μουφτής Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι, Δήμαρχος Τεβφίκ Μπεϊ.
Ατσίπαγιαμ: Παλιός μουφτής και δάσκαλος του Ιζμίρ Φαίκ Παχά Σχολείου, Αλί Εφέντι.
Μπουλντάν: Μουφτής Αχμέτ Εφέντι, Χατζή Μόλλα Αχμετζάδε Νετζίπ Εφέντι, Καραγιουσούφζαντε Χατζή Αχμέτ Εφέντι.
Σαραϊκόι: Μουφτής Αχμέτ Σουκρού Εφέντι, Χατζή Χαλίλζαδε Ισμαήλ Εφέντι, Χατζή Σαλίχζαδε Χαλίλ Εφέντι.
Ο Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι Ιδρυσε Τον Οργανισμό Άρνησης Προσάρτησης
Την εποχή εκείνη, ο Διοικητής της Δεζνίλι ήταν ο Φαΐκ Μπεϊ (ο μετέπειτα Υπουργός Εσωτερικών, αείμνηστος Φαΐκ Όζτρακ). Προτού αρχίσει η ελληνική κατοχή στην περιοχή, ο Φαΐκ Μπεϊ παρέθεσε τα εξής στοιχεία για την κατάσταση αμυντικών προετοιμασιών στο Αιγαίο:
«Οι εφημερίδες ήταν αυστηρά λογοκριμένες. Η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης ήταν αποφασισμένη και πολύ αυστηρή στην εφαρμογή των όρων της Συνθήκης του Μόντρο. Ο Σουλτάνος ήταν υπό έντονη πίεση και υποστήριζε αυτή την πολιτική. Ιδιαίτερα μετά την παραίτηση του υπουργικού συμβουλίου του Ιζζέτ Πασά και τον σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον Τεβφίκ Πασά, καθημερινά ερχόταν διαταγές που ζητούσαν αυστηρά να μην επιτραπεί καμία ενέργεια που θα μπορούσε να περιπλέξει τους όρους της ανακωχής.
Στο τέλος Μαρτίου 1919, δηλαδή περίπου πενήντα ημέρες πριν από την κατάληψη της Σμύρνης, ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας που εκπροσωπούσε το Σαντζάκι της Δεζνίλι στη Σύνοδο της Σμύρνης, Μουφτής Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι, επέστρεψε και είχε πολλές κρυφές συζητήσεις μαζί μου. Στη διάρκεια αυτών των συζητήσεων, μου είπε ότι στο Σαντζάκι της Δεζνίλι, στις περιοχές Ατσίπαγιαμ, Μπουλντάν, Σαραϊκόι, Ταβάς και Τσάλ, κυρίως υπό την καθοδήγηση των μουφτήδων, των δασκάλων και των τοπικών ηγετών, είχαν ιδρυθεί εθνικές επιτροπές και ήταν οι πρόδρομοι αυτών των οργανώσεων.
Ο Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι, απέναντι στην αναπόφευκτη ελληνική κατοχή, πρότεινε και συνιστούσε να σκεφτούν άμεσα τι πρέπει να γίνει και να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα χωρίς καθυστέρηση.
Σήμερα καταλαβαίνω καλύτερα ότι τα λόγια του Μουφτή Εφέντι δεν αφορούσαν κάποια ‘επιθυμητή κατάσταση’, αλλά ήταν θεμελιωμένα στην ανάγκη για την ανεξαρτησία και την τιμή της πατρίδας...
Η βαθύτερη εντύπωση που μου έχει μείνει από εκείνες τις δύσκολες μέρες είναι αυτή: Αν βρεθούν κατάλληλοι πνευματικοί ηγέτες για να αναλάβουν υπηρεσίες σε δύσκολες συνθήκες και αν οι υποδείξεις τους φυτεύσουν σπόρους ελπίδας στις καρδιές και τις συνειδήσεις των ανθρώπων, ακόμη και επιτυχίες που φαίνονται αδύνατες μπορούν να γίνουν δυνατές πέρα από τον ορίζοντα...»
Πρώτο Μέτωπο και Πρώτη Οργάνωση
Πέρασαν μόλις τέσσερις ώρες και δέκα λεπτά από την κατάληψη της Σμύρνης. Σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, η συγκέντρωση, η φετβά και η ακολουθούσα πρακτική οργάνωση στη Δεζνίλι δημιούργησαν τα πρώτα πραγματικά στοιχεία του Εθνικού Αγώνα στην ιστορία. Στη συνάντηση που έγινε στο δημαρχείο υπό την προεδρία του Μουφτή Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι, αποφασίστηκε να δημιουργηθεί ένα κοινό μέτωπο, συντονίζοντας τη συνεργασία με τις γειτονικές πόλεις και περιοχές. Σύμφωνα με την τότε διοικητική οργάνωση, η Δεζνίλι, που ήταν σαντζάκι (διοικητική μονάδα), συνεργάστηκε πλήρως με τις περιοχές που υπάγονταν σε αυτήν.
Η Αϊδίνη, που ήταν ο πρώτος στόχος της προέλασης του εχθρού, βρισκόταν την Πέμπτη 15 Μαΐου 1919 σε κατάσταση βαθειάς θλίψης, απελπισίας και σύγχυσης. Ο βουλευτής της Αϊδίνης και σημαντική μορφή του Εθνικού Αγώνα, Δρ. Μάζαρ (Γερμανός) Μπέι, περιγράφει τα γεγονότα της εποχής ως εξής:
«Η κατάληψη είχε αποφασιστεί από τις νικήτριες δυνάμεις και στην πραγματικότητα ήταν κοινή απόφαση της Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Αμερικής. Με αυτή την έννοια, η αντίσταση δεν ήταν απέναντι στους Έλληνες, αλλά εναντίον αυτών των δυνάμεων που κρατούσαν τον κόσμο στα χέρια τους. Οι ντόπιοι Έλληνες, από την άλλη, διαφήμιζαν την εξής προπαγάνδα: ‘Η ελληνική κατοχή είναι προσωρινή. Οι διεθνείς επιτροπές ελέγχου θα αναλάβουν τη διαχείριση και αν οι όροι της ανακωχής εφαρμοστούν πλήρως από την κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης, θα παραδώσουν την εξουσία στις τουρκικές αρχές.’ Στην κατάσταση απελπισίας που βρισκόμασταν, προσπαθούσαμε να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι αυτή η άσχημη κατάσταση είχε τουλάχιστον κάποιες λιγότερο κακές πλευρές. Σ’ αυτές τις ώρες, το μήνυμα του Μουφτή Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι από τη Δεζνίλι και το τηλεγράφημα που ακολούθησε έφτασαν στην Αϊδίνη. Ήταν η πρώτη φορά που συνάντησα τον όρο ‘Επιτροπή Εθνικής Αντίστασης’».
Μετά την παραλαβή αυτού του τηλεγραφήματος, ο Δρ. Μάζαρ Μπέι έκανε τις εξής δηλώσεις:
«Ήμουν γιατρός της κυβέρνησης, αλλά επειδή δεν ήμουν διοικητής, ήμουν μεταξύ των προσκεκλημένων προσώπων από τον Διοικητή του 57ου Συντάγματος, Μιραλάι (Ταγματάρχη) Σέφικ Μπέι. Ο Διοικητής διάβασε ο ίδιος το κείμενο του τηλεγραφήματος του Μουφτή Εφέντι και εξήγησε την αποστολή ως εξής: ‘Ο Μουφτής της Δεζνίλι μας δείχνει την πιο σταθερή και πατριωτική πορεία. Ως στρατιώτης, πιστεύω ότι είναι καθήκον μου να υπερασπιστώ την πατρίδα με κάθε διαθέσιμο μέσο. Ωστόσο, πρέπει να το κάνουμε ακολουθώντας το παράδειγμα της Δεζνίλι. Ελπίζω ότι και εδώ θα αναδειχθούν πρόσωπα που θα σκέφτονται και θα ενεργούν με τον ίδιο τρόπο.’»
Πνευματική Ηγεσία και Επιρροή στον Λαό
Η έκκληση του Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι είχε τεράστια απήχηση όχι μόνο στον πληθυσμό της Δεζνίλι, αλλά και στις γύρω περιοχές. Η ύπαρξη μιας θρησκευτικής αρχής που άνοιγε ανοιχτά την αντίστασή της απέναντι στους κατακτητές διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της νομιμότητας του αγώνα.
Ο Θάνατος του Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι και η Κληρονομιά του
Ο Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι υπήρξε μια ηγετική μορφή στον Εθνικό Αγώνα, που πολέμησε τόσο στο μέτωπο όσο και στις καρδιές των ανθρώπων. Μετά την ολοκλήρωση του αγώνα, συνέχισε να υπηρετεί ως μουφτής και πέθανε στα μέσα της δεκαετίας του 1920.
Μουφτής Αχμέτ Χουλούσι Εφέντις Φετβάς για την Έναρξη του Εθνικού Αγώνα στις 15 Μαΐου 1919:
Αγαπητοί πολίτες της Δενιζλί…
Αυτή τη μέρα, νωρίς το πρωί, η Σμύρνη καταλήφθηκε από τους Έλληνες. Η αδράνεια απέναντι σε αυτήν την επιθετικότητα αποτελεί προδοσία προς τη θρησκεία και το κράτος. Η αδράνεια απέναντι στη χώρα είναι αμαρτία ανεπανόρθωτη μπροστά στον Θεό και την ιστορία. Ο ιερός πόλεμος (τζιχάντ) μας παρουσιάζεται ως μια θρησκευτική υποχρέωση.
Αγαπητοί συμπατριώτες, η ήττα μας δεν ήρθε από τους Έλληνες που αναλαμβάνουν τώρα αυτή τη βίαιη πράξη. Είναι όργανα άλλων εχθρών. Οι εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη Σμύρνη τις τελευταίες ώρες αποδεικνύουν τι σημαίνει να επιτρέπουμε σε έναν εχθρό να καταλάβει μια τουρκική πόλη.
Μπορεί να μην έχουμε όπλα, αλλά ακόμα και με πέτρες από τις σφεντόνες, θα σταθούμε απέναντι στον εχθρό. Η αγάπη για την ανεξαρτησία και το πάθος για την πατρίδα, σε συνδυασμό με την πίστη μας, θα μας οδηγήσουν στην τελική νίκη. Εκείνοι που θυσιάζουν τη ζωή τους για αυτή τη μάχη είναι μάρτυρες (σέιτ) και εκείνοι που επιβιώνουν είναι ήρωες (γκάζι). Αυτή είναι μια ιερή και αναπόφευκτη μάχη.
Αυτοί που σας λένε ότι η παράδοση της πατρίδας στους εχθρούς είναι αναπόφευκτη, είναι αυτοί που ζουν υπό την κατοχή των εχθρών. Δεν έχουν ούτε θέληση ούτε απόφαση για να αντισταθούν. Στην κατάσταση αυτή, οι εντολές και οι φετβές τους δεν είναι νόμιμες ούτε αποδεκτές ούτε ισχυρές με βάση την λογική ή τη θρησκεία. Η μόνη νόμιμη πράξη είναι η υπεράσπιση της πατρίδας και ο ιερός πόλεμος για την ανεξαρτησία μας.
Μην φοβάστε!
Μην απελπίζεστε!
Συγκεντρωθείτε κάτω από τη σημαία της δοξολογίας και προετοιμαστείτε για τον αγώνα. Ως μουφτής σας, ανακοινώνω και κηρύσσω τη φετβά του ιερού πολέμου.
Ο Αχμέτ Χουλούσι Εφέντι δεν ήταν μόνο ένας μουφτής που έδινε φετβές. Ήταν επίσης ένας ήρωας της πατρίδας που, πριν από την άφιξη του Γαζή Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ στις 19 Μαΐου 1919, στις 15 Μαΐου 1919, οδήγησε τον λαό στον αγώνα, ενώνει το θάρρος με την πίστη και έφερε την εθνική αντίσταση.
Η ψυχή του να είναι ευτυχισμένη και ο τόπος του να είναι στον παράδεισο!
Εμράχ Μπεκτσί
.
Emrah Bekçi, dikGAZETE.com
Ahmet 11 saat önce