Har. A: Türk-Bizans sınırı, Eğirdir ve Beyşehir Gölleri, Kıral Yolu (via regia), Miryokefalon iddiaları, 1176 Manuel ile 1190 Firederik’in yürüdükleri yollar.
KARACA-KARACAN YORUMU DOĞRU MU
(III. Haçlı Seferi ve Miryokefalon Savaşı)
Özet
Makalenin amacı, Miryokefalon savaşının yapıldığı yerden hareketle Karaca-Karacan yorumu ve Strabon’un zikrettiği Menderes, Menderes’e karışan Marsiyas ve Orgas ırmaklarını tespit etmektir.
Menderes, Eski Hoyran ve Eğirdir Gölleri arasındaki 14-15 bin metre uzunluğunda ağzı kaynağına yakın ırmak, Marsiyas ise Yenice Sivrisi’nin batı eteğinden kaynayan ve batı yönünde ilerlerken Çirişli Dağının güney eteklerinden beslenip, güney-batıya dönen ve Menderes’e karışan ırmaktır.
Orgas ise Sultandağları eteklerindeki birçok yerden kaynayan ve Örkenez (Organas) ve Yalvaç çayları adlarıyla Kötürnek köyünde birleşerek, kâh Örkenez çayı, kâh Yalvaç çayı adıyla birçok köyden geçip, Marsiyas’tan daha aşağılarda Menderes’e karışan ve çok çökelti getiren bölgenin en uzun ırmağıdır.
Anahtar Kelimeler: Eğirdir Gölü, Hoyran Gölü, Menderes, Marsia, Marsiyas, Marsyas, Orgas
Giriş
“Firederik Barbarossa’nın Haçlı Seferi İle Miryokefalon Savaş Güzergâhı İlişkisi ve Miryokefalon Savaş Yeri Tzipritze 2018” adlı makalede pek çok çelişki vardır. Makalede Miryokefalon savaşının Kundanlı’da vukû bulduğu iddiasıyla Firederik, Denizli, Dinar, Çapalı, Uluborlu, Genceli ve Hoyran Gölü’nün kuzey sahilini takiple A. Kaşıkara yanına getirilmiş, oradan da güya Miryokefalon savaş yerine girmemesi için sola saptırılmış ve Yoğurtuçubeli’nden Arızlı’ya indirilmiştir. Firederik, hatalı olarak Uluborlu, Genceli, A. Kaşıkara ve Arızlı yolundan yürütülmüştür.
Kinnamos’a (2001: 213; 1836: 298) göre makaledeki çelişkiler
1.Savaş Kundanlı’da vukû bulmuş ise Türk-Bizans hududu Hoyran Gölü’nden geçmekte ve Sublaion kalesi, hudutta olmalıdır. Hâlbuki makalede Çapalı Gölü yanında olduğu iddia edilir. Bu hususa dikkat eden Osman Turan, Sublaion kalesi Uluborlu’nun şarkındadır der (Turan, 1998: 214). (bk. Türk-Bizans sınırı Har. A, B).
2.Sublaion Menderes’in kaynakları yakınındadır; öyleyse A. Kaşıkara yakınında Menderes’in kaynakları ve bir Menderes olmak mecburiyeti vardır. Kaldı ki, makalede Menderes’ten Büyük Menderes anlaşılmıştır (Har. A, B).
3.Sublaion Lampe’dedir. Öyleyse Lampe Hoyran Gölü civarında bulunmak mecburiyetindedir.
4.Çelişki olmaması için mantıken Eğirdir Gölü’nde bir değişimin vukû bulduğu kabul edilmek gerekir.
Makaledeki hatalar:
1.Hoyran Gölü kuzey sahilinde tarihte bir araba yolu olsaydı İbn Hordazbih, el-İdrîsî veya Peutinger yazarlardı.
2.Aulutrene Gölü’nün şarkında aynı adla anılan 10 mil uzunluğunda bir ova olması gerekir. Hâlbuki Çapalı Gölü’nün şarkında ova değil, bir dağ vardır. Ova gölün kuzeyinde olup, aynı adı taşımaz. Hâlbuki Hoyran Gölü, bu kaynağa tam uyar ve Hoyran Gölü’nün şarkında 10 mil uzunluğunda Hoyran Ovası vardır (bk. Har. A).
3.Strabon’a göre Orgas, Marsiyas ırmağından daha sonra Menderes’e karışır. Hâlbuki Dinar-Norgas çayı, Marsiyas olduğu iddia edilen Dinar’daki Su’dan daha önce Büyük Menderes’e karışır ve Strabon’la çelişir. Buna mukabil Yenice Sivrisi ile Çirişli dağı eteklerinden kaynayan ve Marsia (Maziye) köyünden adını alan Marsiyas ile Organas (Örkenez) köyünden adını alan Orgas ırmakları Strabon’un anlatımına tam uyarlar.
4.Diğer çok mühim bir hata ise makale başlığında Beta harfiyle yazılması gereken Tzi(p)ritze, Pi ile yazılmıştır. Bu harf kaynakta (π) değil, (β) olup, π: (p, b) telâffuz edildiği halde, β: (v, f) telâffuz edilir.
5.29 Nisan Pınarbaşı-Çapalı köyüne gelen Firederik, 30 Nisan Uluborlu önü, bir Mayıs akşamı Hoyran Gölü batı sahili, iki Mayıs akşamı Kundanlı veya Yoğurtçubeli sırtına gelecektir. Hâlbuki Historia Peregrinorum’a göre iki Mayıs akşamı Hoyran Gölü’nün batı sahiline gelmesi gerekir.
Strabon’un zikrettiği Menderes, Marsiyas ve Orgas ırmakları
[Haçlı ordusu 29 Nisan Pazar günü Büyük Menderes'in kaynağına ulaşmış ve kamp alanı olarak burayı kullanmıştır (Loud, 2010: 170). Strabon, Meander (Büyük Menderes)’in kaynağını ''Apameia Asia Minor'un Efes'ten sonraki ikinci büyük şehridir ve Marsyas nehrinin çıkış yerine yakındır. Marsyas bu şehrin ortasından geçerek varoşlarında devam eder sonra Maeander'e katılır. Maeander'e katılan ikinci bir nehirde Orgas'dır. Orgas düzlük arazide akar ve suyu çamurludur. …Maeander ise Celaenae adlı bir tepeden doğar burada aynı adlı bir de şehir vardır. …Ötesinde kamışların büyüdüğü bir göl vardır. Bu göl hem Marsyas hem de Meanderin kaynağıdır'' şeklinde tarif eder. Günümüzde Gölbaşı olarak da bilinen bu yer Çapalı veya Eldere gölü olarak bilinen antik ismi Aulutrene olan gölün doğu sahilini oluşturan alandır. Burası Manuel Comnenos'un Konya seferi dönüşü (1146) kamp alanı olarak kullandığı, yine Miryokefalon Savaşı öncesinde (1175) tahkim ettiği ve Miryokefalon Savaşı dönüşü bizzat yıktırdığı Sublaion’dur.] (Karaca-Karacan, 2018: 249-250).
Karaca ve Karacan, Kinnamos’un 1143 Adana dönüşü ile 1146 Konya dönüşünü karıştırdığını bilmiyorlar.
Menderes, coğrafî değişim öncesi Eski Hoyran Gölü’nden Eğirdir Gölü’ne doğru akan 14-15 bm boyundaki büyük ve derin ırmak, Marsiyas ise Yenice Sivrisi (Kelene Hisarı) batı eteğinden kaynayan Marsia (Maziye) köyü yanındaki ırmaktır. Bu iki ırmakta hiçbir çökelti maddesi bulunmaz, çünkü Menderes’in kaynakları önce Hoyran Gölü’ne dökülür ve bu gölün ayağı Menderes ırmağını oluşturur. Marsiyas ise kayalardan kaynayan kaynaklardan oluşmaktadır. Menderes, “kayalardan ve dağ eteklerinden sanki on binlerce ağızdan fışkırırcasına akan su, çevreye yayılır, önce bir gölde (Hoyran) biriktikten sonra kendine derin bir yatak açarak ilerler ve nihayet bir nehir olur” diye tasvir edilir (Kinnamos, 2001: 52). Marsiyas da 10-12 bm boyunda olup çökelti getirmez (bm: bin metre).
Orgas ise 50-60 bm uzunluğuyla yörenin en uzun ırmağıdır ve feyezan anında dağlardan ve ovalardan pek çok çökelti getirir. Yöre insanı olarak buna çok kez şahit oldum. Filhakika “Orgas çamurlu”. Ancak, Strabon’da böyle bir ifade göremedim; kendilerine sordum, cevap vermediler. Strabon’dan aldık diyorlar, ama Kinnamos (2001: 49, 52, 253) ve Khoniates (1995: 122, 133) kaynak gösteriliyor. Aslında feyezan anlarında pek çok alüvyon getirir ve Sangarios’un (iki göl arası Menderes) yatağını doldurur (Pahimeris, 1999: 362-364) denilen ırmak Orgas’tır.
Hem Expeditione, hem Epistola, Firederik’i, 29 Nisan akşamı Büyük Menderes’in kaynaklarına, yâni Dinar’a getirdiği hâlde, Karaca-Karacan Pınarbaşı’na (Eldere-Çapalı) geldiğini iddia ederler. Kanaatimce hataya sebep, Büyük Menderes’in kaynakları hakkındaki yanılgıdır. Firederik’in seferinde zikredilen kaynaklar (ubi fluvius Mandra oritur = Mandra’nın nebean ettiği yer) Pınarbaşı değil, Dinar’dır. 29 Nisanda Dinar’a gelen Firedirik, 30 Nisan akşamı Pınarbaşı-Çapalı köyü, bir Mayıs akşamı Uluborlu önü, iki Mayıs akşamı Hoyran Gölü batı sahiline gelir. Firederik, üç Mayısta Manuel’in mağlup olduğu geçitten geçmek isterken, uyarı üzerine Anayol’dan (via regia) sola sapar ve üç Mayıs günü Bozdurmuşbeli’ni aşarak aynı günün akşamı Oynan (Oyniğan) köyüne iner (bk. Har. B).
Kaynak böyleyken, Karaca-Karacan, kaba güzergâh dedikleri Har.1’de Firederik’i, Bozdurmuşbeli yoluyla Oynan köyüne indirir, ama kendilerini haklı gösterebilmek için Har.4-5’te A. Kaşıkara-Yoğurtçubeli yoluyla Arızlı köyüne indirirler, tabir caizse göz boyamak isterler. Hâlbuki Peregrinorum kaynağı çok açık: “Haçlılar henüz gölü geçmeden iki Mayıs akşamı Türkler saldırdı” der. Bu ifade Har. 1 için uygun düştüğü gibi, Hoyran Gölü’nün kuzey sahilinde zaten bir araba yolu da yoktur ve Uluborlu önü ile A. Kaşıkara arası 47 bm olup, bir Mayısta Uluborlu önündeki bir Firedrik, iki Mayısta A. Kaşıkara köyüne gelemez. Yazar, Büyük Menderes ile iki göl arasındaki Menderes’i karıştırmıştır. Herodotos ve Strabon’un zikrettikleri Menderes, B. Menderes değildir. Ayrıca Sublaion, Eldere köyünde değil, hudutta ve Hoyran Gölü yakınındadır (bk. Har. A).
Sonuç
“Frederick Barbarossa’nın Haçlı Seferi İle Miryokefalon Savaş Güzergâhı İlişkisi ve Miryokefalon Savaş Yeri Tzipritze” başlığı, sayfa üstlerinde “Frederick Barbarossa’nın Haçlı Seferi ile Miryokefalon Savaş Güzergâhı İlişkisi ve Miryokefalon Savaş Yeri Tzipritzenıl Güzelipek” yazılmıştır. Bu makale SDÜ Sos. Bilimler Enstitüsü Dergisinde yayınlanmıştır (yıl: 2018/3, S. 32). Tzipritzenıl Güzelipek, ne demek anlaşılmıyor. Strabon, hangi sayfa olduğu da yazılmamıştır. Galiba SDÜ SBE Dergisinin bir yayıncısı yok ve dergide her makale yayınlanıyor.
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
Kaynaklar ve Tetkik Eserler:
Karaca, Behset-Karacan, Kadir (2018): “Frederick Barbarossa’nın Haçlı Seferi İle Miryokefalon Savaş Güzergâhı İlişkisi ve Miryokefalon Savaş Yeri Tzipritze”, SDÜ Sos. Bil. Ens. Der. Yıl: 2018/3, Sayı:32, s. 241-264.
Pahimeris (Pachymeres), Georges (1999): Relations Historiques, Edition, par A. Failler, Paris, 1999.
Strabo (1961), The Geography of Strabo, English Translation by Horace Leonard Jones, London: William Heinaman Ltd Campridge, Massachusetts Harvard University Press, Volume 5.
Har. A: Türk-Bizans sınırı, Eğirdir ve Beyşehir Gölleri, Kıral Yolu (via regia), Miryokefalon iddiaları, 1176 Manuel ile 1190 Firederik’in yürüdükleri yollar.
Har.B: Üç Mayıs sabahı, Firederik Barbarossa’nın Kıral Yolu’ndan (via regia) sola sapması ve Bozdurmuşbeli’ni aşması.
