KALIÑ, KANLI OLUR MU?
Öz
Makalenin amacı, kuvvetli, sağlam, zengin, güçlü ve kalabalık gibi anlamları olan “kalıñ” kelimesinin, zaman içinde birçok yer adında olduğu gibi “kanlı” şekline dönüştüğünü ve bu yüzden bazı yer adlarımızı değiştirdiğimizi açıklamaktır. Cehaletten birçok Türkçe yer adını değiştirdiğimiz gibi, “kanlı” kelimesinin aslını öğrenmek yerine, kolay yoldan ad değiştirme yolunu seçtik ve “şanlı” yaptık. Değiştirmeyenler de hâlâ yanlış yorumlarlar.
Giriş
Kalıň kelimesinin sözlükte yoğun, kesif, kalabalık, dolgun, iri, ince olmayan, kaba gibi anlamları var. Başlık parası için de “kalıñ” denir. “Sırtı kalıñ” zengin demektir. Kalıñ kafalı, geç idrak eden, anlayışı kıt, gabi kimse demek. MVAD’lerinde çok sık geçen “kalıñ” kelimesi kalabalık manasına olmalıdır. “Kalıñ” kelimesin zamanla birçok yerde “kanlı” şekline dönüştüğüne, insanların “kanlı” gibi bir ismi kendilerine yakıştıramadığı için isimlerini değiştirdiklerine şahit oldum.
Bunlardan birkaçı, 1- Kalıñ-Avşar, Kanlıavşar ve Şanlıavşar [Urfa], 2- Kalıñ-harman, Kanlıharman [Kızılcahamam] ve 3- Kalıñ-ağıl kışlası, Kanlıkışla, Şanlıkışla [Şereflikoçhisar]. Sevan Nişanyan’ın Kanlıkışla için Aksaray-Ortaköy-Namlıkışla dediği yer, Aksaray’a tâbi Kalıňlar mevzi-i olmalıdır [s.135].
Kanlı şekline dönüşmüş “kalıň” kelimesi ile ilgili bazı yer adları
Kalıň-Avşar k. Yalak n. Ruha [Urfa], 1530, MYK’da Kanlıavşar [Bozova], Şanlıavşar. [k. Karye, kz. Kaza, n. Nahiye, MVAD: Muhasebe-i Vilâyeti Anadolu Def.. MYK: Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu, İçişleri Bak. 1946].
Kalıň-harman k. Yaban-abad kz. 409. Bilâhare Kanlıharman olmuş, şimdi de Çamlıdere Barajı altında.
Kalıň-ağıl-kışlası, Kanlıkışla olmuş, şimdi de Şereflikoçhisar kazasına bağlı Şanlıkışla köyü.
Kalıňlar mevzi-i, 1530. Aksaray livası, Koçhisar nahiyesi, şimdi Aksaray Ortaköy-Namlıkışla olabilir.
Kalıň-ağıl mz. Turgut kz.245. Kalıň-ağıl mz.581 Teke. Kalıň-ahur mz. Bel-viran kz.117.
Kalıň-değirmen k. Sivas kz.496-513-514 Sivas. Kalıň-değirmen mz. Ayvalu n. 972.
Kalın-diğin (tekin) k. Daday 656. Kalıň-evlü k. Oniki-divan kz.502.
Kalıň-harman k. Kula kz.88 [1530]. Kalınharman- Körez, Kula. Kalıň-harman k. Kayacık n. Saruhan.
Kalıň-harman mz. Hısn-ı Mansur n.977, Adıyaman.
Kalıň-harman mz. Kara-hisar-i Behramşah n.466/ Sivas-Tokat. Kalınkaya- Muhtarlık, Alaca, Çorum.
Kalıňluca mz. Kara-hisar-i Şarki kz.595. Kalıň-saz k. Budak-özü n.425 Çorumlu.
Kalıň-pelit k. İskilip n. 414: Kalınpelit-Muhtarlık, Alagöz, İskilip, Çorum.
Kalınsanson, Çiftlik, Türkmen, Bayturun, Antakya, Hatay.
Kalıň-viran k. Anamur n.314-315, Kalıň-viran köyü nehri, Anamur 321.
Kalınviran- Muhtarlık, Anamur, İçel. Bu isim, Kalınviran/Kalınören olarak hâlâ yaşıyor.
Kalıň-viran k. Konya kz.43. Kalıň-viran Konya kz.96. Kalıň-viran mz. Sivas.
Kalıň-viran n.26, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 111, 112, 113/ Kütahya.
Kaluň-harman mz. Kara-hisar-i Behramşah n.465/ Sivas-Tokat.
Kalıň ağıl, Ala-dağ kz.101, Kalın- Muhtarlık, Direkli, Yıldızeli, Sivas.
Kalıň-kilise mz. 1530’da Eğirdür kz [303], Banıs köyünde hâlâ Kalıň-kilise mevkii olarak yaşıyor.
Kalın-ağıl cemaati 405, Ankara, Kalın-ağıl k. Kara-hisar kz.196.
Kalın-ağıl k. Şehr-abad n.160, Kara-hisar-ı Sahip. Kalınağıl- Muhtarlık, Milas, Muğla.
Kalınağıl- Muhtarlık, Taşkent, Hadim, Konya. Kalıň-ağıl mz. Eski-il kz.239.
Kanlıbahçe, Isparta-Gönen (F. Aksu, 1936: 106).
Kanlıböğet, Kadılar [Savaşık Türbesi yakını-Isparta] gibi kanlı isimler de kalın olabilir.
Kanlıdere, Geyran-Isparta, Kadılar veya Absarı Mah. Kanlıdere, Uluborlu-Keçiborlu arasında bir dere.
Kanlı-harım, Gelendost-Kötürnek köyü; Kanlı-hüyük, Gelendost-Yaka? (F. Aksu, 1936: 42).
Kanlı-harım, Eğirdir-Sarıidris, Kanlı-harman Gelendost-Yeşilköy [bu tarla, Eğirdirli Hatıpların Hatça’ya ait],
Kalınca Mah. Uluborlu (F. Aksu, 1936: 97). Kanlıtarla, Yalvaç-Eğirler, Çaltı, Tokmacık arasında bir tarla.
Kanlı-yurt, Eski Uluborlu’nun güneyinde bir yer [Tahta Köprü]. Çok kan akmış derlerse de, Kalıñ-yurt olabilir.
Kanlıdere, Çay-Karamık: Abdülhalûk Çay’ın, Miryokefalon Savaşı kitabında [1984] geçen Kanlıdere, beş-altı derenin birleşmesiyle meydana gelen Kalıň-dere olmalıdır. Buranın savaşta akan kanla bir ilgisi yoktur.
Kalınkoz- Muhtarlık, Karaman, Acıpayam, Denizli. Kalıncakdere- Mahalle, Ulu, İnebolu, Kastamonu.
Kanlıçayır- Muhtarlık, Beypınar, Zara, Sivas, Kanlıçukur- Mezraa, Büyükköy, Beypınar, Zara, Sivas.
Kanlıdere- Mahalle, Yuvacık, Bahçecik, İzmit, Kocaeli.
Kanlıdere, Çayeli-Pazar. Kanlıboğaz, Hemşin- Viche Ula [Yk./Aş. Çamlıca].
1946’da Kastamonu-Devrekâni’ye tâbi Kanlıabat [Muhtarlık] ve Kanlıabat [Mahalle] isimleri hâlâ yaşıyor.
Kanlı-kom [B. Camili, Alaca, Çorum], kalıñ olabilir. Kanlu-tarla mz. [Sivas kz.], kalıñ olabilir.
Ayşe Beyza Büyükçınar [Tarihçi] ile yazışma
Ramazan Hocam, Tuzla'da Rumeliler Derneği'ne giderek, Tuzla'nın yerlilerinden edindiğim bilgiler şöyledir:
Kanlımandıra: Tuzla'da şu an İstasyon mevkiinde Piyade Okulu’nun olduğu mevkie verilen isim. Hâlâ Tapu'da Kanlımandıra mevkii geçiyor. Osmanlı devleti döneminde orası yokuşmuş ve hayvancılıkla uğraşan insanların hayvanlarını eşkıyalar öldürdüğü için Kanlımandıra adını almış. Yerliler, dedelerimiz bize böyle anlattılar ve Fatih Sultan Mehmet'in otağından [orada bir Kuruçeşme var imiş] tut, ta Bağdat caddesine kadar olan yer Kanlımandıra. Burası için biri İpek yolu, biri de Bağdat yolu dedi. Muhtemelen ticaret yolu.
Kanlıdere: Gebze'dedir. Eskihisar köyünün yerlilerinden öğrendim. Bayer ya da Boyer Fabrikasının orasına verilen isim. Adı Sarpdere. Gebze Center'in arkası. Eşkıyalar hayvanları kırıp geçirdikleri için Kanlıdere adını almış. Burası, eskiden mezbaha imiş. Hocam, az bilgi toplayabildim ama umarım işinize yarar. Size kolaylıklar diliyorum. Çok teşekkür ederim. Görüşmek üzere... 22. 07. 2011/ Ayşe Beyza Büyükçınar
Ayşe Hanım, çok büyük bir gayret göstermişsin. Mezbaha olduğu için Kanlıdere tamam, ama Kanlımandıra olayı yanlış; dediğinize göre burası çok büyük bir yer; aslı Kalıñmandıra olmalıdır. Afşar çayı Gelendost-Kanlıböğet, yanında bir mezbaha var. Her şey için teşekkürler, başarılar dilerim. 23. 07. 2011/ Ramazan Topraklı.
Hocam, merhaba. Girit göçmenleri ve Trakya kültüründe [Balıkesir] mandıra; mahallin hayvanlarını açık ahır olarak bıraktıkları yerde besledikleri için öyle demiş olabilirler. 23.07.2011. Ayşe Beyza Büyükçınar.
***
*Kanlıdere Mah. [Şenbük, Belen-İskenderun] adı, kalıñ veya derenin renginden dolayı olabilir.
*Kaňlıcı mz. [Hüdavendigar], Kaňlıcı-oğlu mz. [Bergama], Kaňlu-çukuru k. [Kite kz], Kanlıcı mz. [Bigadiç], Kaňlıcı k. [Kara-hisar-ı Demürlü n.421], Kanlıcı k. [Kır-hisar kz.] ve Kaňlı-bazarı m. [Tokat nf.]. Burada geçen “kañlı” ve “kanlıcı” gibi kelimeler, “kağnı” ve “kağnıcı” olmalıdır. Kaňlı-beli [Konya kz.14] ise Kağnı-beli olabilir. Kaňlıyolu, Dinar-Çapalı, Kağnıyolu olmalıdır.
*Kanlıdut, Yalvaç-Kırkbaş köyü; Kanlıkabēç [Kanlıkabaağaç], Gelendost-Kötürnek köyü; Kanlıkavak, Bigadiç-Yeşildere; Kanlıkoz, Isparta (F. Aksu, 1936: 97); Kanlıkavak, Çetmi-Muhtarlık ve Çağış-Balıkesir; Kanlıkavaktatar, Muhtarlık, Çağış-Balıkesir. Kanlıpalamut, Eyuplar-Göynicek çiftliği [M. Ali Kara: 1956-Eyuplar] ve Kanlıpalamut, Genceli-Taşevi arası Hoyran Gölü kıyısı, su kaynakları var. Buradaki “kanlı” isimleri, Halil Korkmaz ve benim de kanaatime göre, ağacın suyu zamanla koyulaştığı ve kana benzediği için “kanlı” adını almışlardır.
*Kanlıkaya Mahalle, İsabeyli-Devrek; Kanlıkaya Mevki ve Kanlıkaya Cami-Devrek, Kanlıkaya, Beyşehir Çetmi veya Çepni’de [Akçabelen, Akça-beleň] bir yer, Kanlıkaya, Gelendost-Balcı köyü bir mevki, Kanlıkaya, Köke ile Çaltı köyleri arasında 1266 rakımlı kaya [Fehmi Tarhan’a göre orada pembemsi taşlar var]. Kanlıkaya, Yomra-İkisu [Küçüksamarıksa]; Kanlıtaş-Muhtarlık, Ağvanus-Suşehri; Kanlıtaş, Gökçehüyük [Banıs]-Eğirdir (F. Aksu, 1936: 42) ve Kanlu-taş k. [Su-şehri n.] gibi kanlı veya kanlu isimleri, taştaki kırmızı veya pembe lekelerle ilgili olabilir. Eğirdir-Banıs’ta Kanlıtaş denilen kırmızı renkli bir taşın üzerinde Hz. Ali’nin ayak izi olduğuna dair bir rivâyet var.
Sonuç
Birçok misalden de anlaşıldığı gibi aslı “kalıñ” olan birçok yer adı zamanla “kanlı” şekline dönüşmüştür.
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
