Bu yazı, Dr. Çağlar Ezikoğlu tarafından derlenen ve Orion Kitabevi tarafından yayımlanan “COVID-19 ve Küresel Siyaset” adlı kitapta yer alan “Yumuşak Güç ve İnsani Diplomasi Bağlamında Türk Dış Politikasında Covid-19 Faktörü” başlıklı bölüm katkımın bir kısmından derlenmiştir.
“İnsani Diplomasi” kavramı, görece yeni bir kavram olarak görülebilir. Yirminci yüzyılın sonları ile birlikte uluslararası siyaset, küreselleşmenin etkisiyle çeşitli değişim ve dönüşümlere sahne olmuştur.
Bu değişim ve dönüşüm sürecine paralel olarak, devletlerin dış politika icrasında kullandıkları araçların çeşitlendiği bilinmektedir.
İnsani diplomasi kavramı da bu konjonktürde devletlerin benimsediği diplomasi faaliyetlerinden biridir.
İnsani diplomasi, dış politikada devlet merkezli anlayıştan bağımsız ve daha geniş bir bakış açısıyla benimsenen çeşitli faaliyetleri kapsamaktadır.
Soğuk Savaş’ın ardından devletlerin birbirleriyle klasik yöntemlerle ve askeri araçlar ile mücadele etmesi, yerini yeni aktörlerin de müdahil olduğu yeni tip çatışma türlerine bırakmıştır.
“İç savaş” olarak da ifade edilen ve uluslararası nitelikte olmayan çatışmaların yoğun olduğu bu dönemde, insani diplomasi dediğimiz diplomasi türünün faaliyetleri ortaya çıkmıştır.
İnsani diplomasinin dış politikada bir araç olarak kullanıldığı iki temel durumdan söz edilebilir: Silahlı çatışmalar ve doğal afetlerin yol açtığı insani krizler (Veuthey, 2012).
İnsani diplomasi kavramı, savaşlar ya da doğal felaketler nedeniyle mağduriyet yaşamış toplumların ihtiyaçlarının karşılanması ve acılarının azaltılmasını kendisine amaç olarak edinmiş kuruluşların faaliyetleri olarak da tanımlanabilir.
İnsani diplomasi konusunda kaleme alınmış ilk akademik çalışma 2007 yılında okuyucu ile buluşan editörlüğünü Larry Minear ve Hazel Smith’in yaptığı “Humanitarian Diplomacy: Practitioners and Their Craft” adlı kitaptır.
İnsani diplomasi, devletlerden bağımsız bir niteliğe sahiptir.
İnsani diplomasiyi sadece geleneksel diplomasiye “insani” boyut kazandırmak için atılan bir adım olarak değerlendirmek, kavramın özünü ve tam anlamını görmeme sonucunu doğurabilir (Özlük, 2016).
Son yıllarda insan hakları ihlalleri konusundaki “fon toplama amaçlı olmayan” kampanyalar ve medya vasıtasıyla yapılan duyurular da insani diplomasinin kapsamına girmektedir.
Bunlar vasıtasıyla uluslararası toplumun inisiyatif alabilecek kurumlarını harekete geçirmek kolay hale gelmektedir (Bakır, 2018).
İnsani diplomaside karar alıcı organlar, Kızılhaç’ın yayınladığı insani diplomasi politikası raporuna göre uluslararası, ulusal ve yerel mekanizmalardır.
Uluslararası düzeyde faaliyet gösteren organlar başta Birleşmiş Milletler (BM) olmak üzere Avrupa Birliği (AB), Kızılay, ve Kızılhaç gibi büyük insani yardım kuruluşlarıdır.
Ulusal olarak ise devlet mekanizmaları ve özerk kurumlar ile iş birliği içinde faaliyet yürüten kurumlar yer almaktadır.
Sivil toplum kuruluşları ve kanaat önderleri ise yerel mekanizmalar arasında yer almaktadır (Alegöz, 2013).
Yerel mekanizmaların dış politikada oynadıkları rol ise ülkelere göre çeşitlilik arz etmektedir.
Türkiye’nin yaklaşık on beş yıldan beri önceki dönemlere nazaran farklı bir dış politika benimsediği bilinmektedir.
Türkiye’nin benimsediği bu dış politika anlayışında insani diplomasi önemli bir yere sahiptir.
Dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, İzmir’de düzenlenen Beşinci Büyükelçiler Konferansı’nda bu yeni diplomasi anlayışını “insani diplomasi” olarak tanımlamıştır. (1)
TİKA ve AFAD gibi devlet kurumları aracılığıyla kriz bölgelerine yapılan destekler, Ankara’nın insani diplomasi faaliyetlerinin bir parçası olarak görülebilir.
Ortadoğu ve Afrika’da yaşanan insani krizler karşısında Ankara’nın tutumu, insani diplomasinin açık bir yansımasıdır.
Son olarak Koronavirüs salgını sürecinde yaşanan krizde de Ankara’nın önemli insani diplomasi adımları attığı bilinmektedir.
.
Begüm Burak, dikGAZETE.com
Kaynaklar:
Alegöz, H. İ. (2013). Uluslararası İlişkilerde İnsani Diplomasinin Rolü, Türkiye-Somali Örneği, (Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
Bakır, Z. Z. (2018). İnsani Diplomasi, Araştırma: 61, İNSAMER Yayınları
Minear L. ve Smith H. (Ed.) (2007). Humanitarian Diplomacy: Practitioner and Their Craft, United Nations University Press.
Özlük, E. (2016). İnsani Diplomasi’nin ‘İnsan(i)’ Boyutu, Erman Akıllı (Ed.) Türkiye’de ve Dünyada Dış Yardımlar içinde, (ss.1-34), Ankara: Nobel Yayınları.
Veuthey, M. (2012). Humanitarian Diplomacy: Saving it When it is Most Needed, Alexandre Vautravers ve Yvita Fox (Ed.) Humanitarian Space içinde, (ss.195-208), Webster University, Geneva 16th Humanitarian Conference: Geneva
(1) “Dışişleri Bakanı Sayın Ahmet Davutoğlu'nun V. Büyükelçiler Konferansında Yaptığı Konuşma”, 2 Ocak 2013, Dışişleri Bakanı Sayın Ahmet Davutoğlu'nun V. Büyükelçiler Konferansında Yaptığı Konuşma, 2 Ocak 2013, Ankara / T.C. Dışişleri Bakanlığı (mfa.gov.tr) (Erişim: 23.12.2020)
