Şeh Menteş, Amorios ve Hamidoğulları Beyliği

ŞEH MENTEŞ, AMORİOS VE HAMİDOĞULLARI BEYLİĞİ

Hamidoğulları, Zeki Velidî Togan’ın da dediği gibi, Uc Gâzîsi Mehmet Bey, kardeşi İlyas, yakınları Sevinç ve Salur Beyler ile damadı Ali Beye tâbi, namı diğer Denizli Beyliği olan bir Uc Beyliğidir. Bu beyliğin ilk hudutları Eğirdir (Lâdik), Honas (Konya-Hüyük-Göçeri) ve Derebucak-Dalayman’dır.

1262 yılında Derebucak-Dalayman civarında yapılan savaşta Türkmenler mağlup olmuş, birçok Türkmen Beyi ya öldürülmüş, ya hapsedilmiştir. 

Mehmet Bey, dağlarara kaçmış ve aman verilmesi üzerine Şarkîkaraağaç’ta teslim olmuş ve oracıkta öldürülmüştür. 

İhanetine karşılık Ali Bey, Denizli (Eğirdir) Beyliğinin başı olur. Aksarayî, “İstanbul hududuna kadar Uc, âsi Türkmenlerden temizlendi” der. 

İstanbul hududu, Eğirdir ve Hoyran gölleri ile iki göl arasındaki Menderes ırmağıdır. 

Mehmet Beyin Türklükten gelen adı Şeh (Şah) Menteş’tir.

Menteş, Biñtaş adının (b)- (m) değişimi ile hâsıl olmuştur.

Şarkîkaraağaç Şeh Menteş Kabristanı’na adını veren Şeh Menteş, burada Şeh Menteş Türbesi’nde yatmaktadır.

Başlangıçtaki Menteşe Beyliği, Şarkîkaraağaç ile Uluborlu arasındaki Beyliktir ve bu beyliğin beyleri Hamid, Mesut, Aydın ve Saruhan beyler ile bunlara tâbi Ertuğrul Gâzî’dir. 

Ali Bey, Eğirdir (Lâdik) Beyliği beyidir. Hamid Beyin çocukları ise Uluborlu ile Kastamonu arasında hüküm sürmektedirler.

Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman’ın (2015: 87, Hamideli Tarih 02, Sistem Ofset, Ankara) makalesi, bu bilgiler ve alttaki açıklamlar ışığında okunmalıdır.

.

A.1: Karahisar denilen yer bugün için Serik ilçesi hududundaki, Asar T. Kocahisar denilen yerdir. (bk. Harita)

A.2: Hamideli’nin başşehri eski adı Amorion olan Uluborlu’dur ve bu sıralarda Antalya, Hamid İline dâhildir.

A.3: Bu kayda göre Hızır, onun babası Dündar, onun babası İlyas, onun babası Hamid, hepsi de Menteşe evlâdıdır. Bu Menteşe (Menteş şeh), aman verilmesine rağmen 1262 yılında Sultan 4. Kılıçaslan tarafından haksız olarak katledilen ve Şarkikaraağaç’ta yatan Şeh Menteş, namı diğer Uc Gâzîsi Mehmed Beydir (Togan, 1970: 311 Giriş). Ayrıca Menteşe evladı ve Zeki Velidî Togan’ın Hamidoğullarından Mahmud (Mehmet) Bey bilgileri, Hamid, Menteşe, Aydın ve Saruhan oğullarının, Şeh Menteş ve kardeşi İlyas Beye dayandıklarını gösterir çok mühim delildir veya delillerden birisidir.

A.4 ve A.5: Geçitler veya Derbentler hâkimi Hamidoğulları olup, donanması Antalya limanında durmaktadır. O tarihte Derbentler hâkiminin donanmasının Eski Antalya veya Side limanında da durabileceği gözden ırak tutulmamalıdır.

A.6: Deguines, “Geyhatu Mesut’u yendi” derken yanılr. Argun Han Gıyâseddin Keyhusrev’i 1284’de öldürttü ve Konya tahtını Mes’ûd’a verdi. Borgulu (Uluborlu) kalesine hâkim olan Eşrefoğlu’nun damadı Geyûmers, kardeşi Kılıçaslan’la birlikti. Umur’un oğulları Ali ve Nâsreddin, Kastamonu havâlisinde oturan Türklerin sevgisini kazandı. Sakarya nehrinden Paflagonya’ya kadar (olan yeri) Amorios’un oğulları paylaştı. 1291 yılında Uc’ta ayaklanan Kılıçarslan, Konya üzerine yürümek isterken Geyhatu’nun Uc’a (Eğirdir) yürüdüğünü haber alınca, Hamid Bey ve çok sayıda Türkmen ile Kastamonu taraflarına gitti. Geyhatu ise, 1291 yılında Karaman, Eşrefoğlu, Menteşe Beyleri ve Denizli Beylerini Selçukluların hâkimiyetini kabul etmeye mecbur etti. Kastamonu taraflarına giden Kılıçaslan, 1293 yılında oradaki Türkmenlerle birleşerek, Selçuklu-Moğol idaresine karşı ayaklandı. Kastamonu civarında yapılan savaşta, İzzeddin Keykavus’un oğlu Kılıçaslan Türkmenleri, Muzaffereddin Yavlak Aslan ve Moğollar, Sultan Mesut’u destekliyorlardı. Sultan Mesut’un, önce mağlup, sonra galip geldiği bu savaşta Kılıçaslan ve Yavlak Aslan şehit düştüler (Wittek, 1999: 17; Togan, 1946: 327, Turan, 1998: 608, 613. İbn Bîbî, 2014: 673; Aksarayî, 2000: 137-140; Deguignes, 1976: 1156; Yinanç, 2013: 337-338).

Deguignes’in Ömer Han dediği zatın, Pahimeris’te Amorios denilen Hamid Bey olduğu anlaşılıyor. Amorios, Amorionlu veya Amorion’un sahibi manasınadır (Zerrin Günal Öden, 1998: 291 “T.S.S. II. G. Mesud Hakkında Bazı Görüşler”, Belle-ten, C. 61, S. 230-232).

Amorion, Uluborlu olduğu için de Amorios Hamid Bey’dir. Borgulu Uluborlu, Ali denilen zat, Hamid’in oğlu İlyas, Sakarya denilen nehir ise daha başka birçok farklı adla kaydedilen iki göl arasındaki ırmaktır.

1291 yılındaki Karaman ve Eşrefoğlu malûm, Menteşe, Uluborlu ile Şarkîkaraaaç arasındaki Hamid Bey ile kardeşleri Aydın ve Mesut Beyler, Denizli Beyleri de Eğirdir’de bulunan ve Mehmet (Menteş) Beyin damadı Ali Beyin çocuklarıdır.

Karadeniz Ereğli’ye ve İstanbul’a giden, oradan da Senirkent-Nimfe’ye (İlegüp) gitmek isterken, karar değiştirip Şuhut-Arızlı’dan Yalvaç-Kundanlı ve Aşağı Tırtar (Edremit) tarafına giden zat, Sultan Alâeddin’in atası şehzade Feramurz olmalıdır.

Yalnız İlyas’ın kurtulduğu, 1305 veya 1306 yılında altı oğluyla birlikte Konya’da katledilen Amorios, Hamid Bey’dir.

A.7: 1306 yılında Sultanhanı’ndan kurtulan İlyas Beyin, 1308’de Sultan Mesut’u öldürmesiyle Selçuklu son bulmuştur.

A.8: Ömer Han Hamid Bey olup, onun 1305/1306’da altı oğluyla birlikte öldürülmesiyle bu taksim gerçekleşmemiştir.

A.9: Anadolu Hükümeti adı, Eğirdir Gölü civarının Asya veya Anadolu Eyaleti olduğuna işarettir. Deniz Eğirdir Gölü’dür. Afsaka adı, Eğirdir’in şehrinin Eflâk olan adının yanlış veya bozuk yazılmış hâlinin, yine yanlış okunmuş hâli olmalıdır.

A.10: Turgutoğlu ile Karahisar aynı beylik değildir. Turgutoğlu hükümeti Akşehir-Yunak arasında olup, bu ad günümüze kadar gelmiştir. Karahisar ise (A.1)’de açıkladığımız Serik Kocahisar civarındaki beyliktir.

.

Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com