“Çek deveci develeri engine/ Şimdi rağbet güzel ile zengine/ Çek deveci develeri sulansın/ Sulansın da akan çaylar bulansın” türkü sözünü çoğumuz bilir.
Deve, göçebe toplumların kültüründe önemli bir unsur.
Devesi olmayan coğrafyalar da var.
Amerika bunlardan biri.
Kuzey Amerika’nın en son deve cinsi Camelops ancak 10 BİN yıl evvel ortadan kaybolmuş.
Amerika’nın devesi yok ama paketinin üstünde deve resmi olan sigara markası var.
Şimdi bu nereden çıktı demeyin?
Hikayesine gelince…
Soluk benizli Amerikan ordusu, Meksika ordusuyla savaşıyor.
Amerika’nın yerlisi Kızılderililer de yaşadıkları toprakları korumak için direniyor.
Amerikalı sığır çobanları, Kızılderililerin işini bitirecekler ve o yıllarda Kızılderili direnişi Amerika’da iç bölgelere, yani çöllere çekilmiş ve Amerikan ordusunun atları çölde ilerleyemiyor!
Ordu kurmayları, "Ne gider bu çölde?" diye araştırmaya başlar.
Biri çıkar der ki:
“-Efendim çölde giden bir hayvan var.
–Nedir?
-Deve
-Ne?
-Deve. ..”
Deve tedarik etmek için araştırmalar başlar.
Hikaye bu.
Tarihi gerçeklik biraz daha farklı.
1836’da Amerika Birleşik Devlet Ordusu’nda Teğmen olarak hizmet veren George H. Crosman -asıl adı Yahya H. Osman- Güneybatı’da yaşanan sorunların çözümü için sıradışı bir öneriyle üstlerinin kapısını çalar.
Crossman’ın bölgede develerin kullanmasının, mevcut sorunların tümünü ortadan kaldıracağına inanmaktadır.
Crosman’a göre develer, susuzluk ve sıcaklık gibi zorlayıcı şartlara kolaylıkla uyum sağlayabilecek yegane hayvandır.
Üstelik yük taşıma kapasiteleri de yeterlidir.
19. Yüzyıl ortaları.
Birleşik Amerika, Meksika ile 1850’de giriştiği ve iki yıl süren savaştan yeni çıkmıştı.
İskan politikası gereği aynı yıllarda Kızılderililerin yaşadıkları Batıdaki topraklar yerleşime açılmış, Washington bir taraftan Kızılderililer ile uğraşırken, bir taraftan da California’da yaşanan “altına hücum”la ortaya çıkan güvenlik ve sosyal sorunları çözmekle uğraşıyordu.
Amerikan ordusunun silah, mühimmat ve gıda stoklarını taşımak için çöl şartlarında katırdan daha dayanıklı hayvan ihtiyacı ortaya çıkmıştı.
Amerikan Savaş Bakanı Jefferson Davis, Ortadoğu ve Afrikaülkelerinde kullanılan develerin bütün bu işler için en uygun hayvan olduğunu öğrenmişti.
Amerika’da bulunmayan develeri ithal edebilmek için Kongre’den ödenek aldı ve teğmen David Dixon Parker’in kumandasındaki “Supply” isimli gemiyi, 1855’in 4 Haziran’ında deve temin etmesi için Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’a gönderdi.
İstanbul’daki Amerikan Sefiri, 29 Ekim 1855’te Osmanlı Hariciyesine başvurdu ve 30 adet devenin satışına izin verilmesini talep etti.
Develerin satın alınmasıyla Türkiye’deki görevi biten “Supply”, deve yüküyle 15 Şubat 1856’da Istanbul limanından ayrıldı, İzmir’e dümen kırdı.
İzmir’de, deve bakıcısı olduklarını söyleyen Osmanlı vatandaşı beş gayrımüslim ile anlaştılar.
“Supply” gemisi yola bu beş kişiyi de alarak çıkar.
Gemide develerden başka deve sürücüsü Hacı Ali’de vardı.
Devecilerin Amerika’daki hayatları maceralarla dolu geçer.
En renkli hayatı ise, asıl ismi Philip Tedro olan ve Müslümanlığı seçip hacca gittikten sonra “Hacı Ali” adını alan İzmirli bir Rum yaşar.
Hacı Ali, 1856 yılında, henüz 22 yaşındayken Amerika’ya ayak basar.
Ve takip eden süreçte, Amerikan Ordusu bünyesinde kurulan deve birliğinde uzun yıllar boyunca deveci olarak hizmet verir.
Bu süre içerisinde Amerikalılar adını telaffuz edemediklerinden dolayı kendisini ‘Hi Jolly’ olarak çağırmaya başlarlar.
‘Hi Jolly’ efsanesi de böyle başlar.
David Dixon Parker ile Henry Wayne’ın götürdükleri develerin sayısı Amerika’da zamanla arttı.
Hattâ, orduda bir “deve birliği” bile kurulur. "Hi Jolly” veya “Hadji Ali”, yani Tükçesiyle “Hacı Ali”, Amerikan ordusunun ilk ve tek profesyonel deve ordusunun baş devecisidir.
Hacı Ali’nin İngilizce çevrimi olan “Hi Jolly” olmuştur.
“Hi Jolly”yi birebir çevrilirse “Selam Neşeli” gibi sevgi dolu da bir sesleniş olduğu anlaşılır.
Hacı Ali, 1902’de hayatını sürdürdüğü Arizona’nın Quartzside kasabasında ölür.
1955 yılında ona bir anıt mezar yapılır ve bir de şarkı yazılır ardından, tam olarak kimin ne zaman yaptığını bilemesek de. İlk kez bu parçaya bir albümde yer veren grup 1962’de The New Christy Minstrels.
Daha sonraları başka gruplar tarafından da çalınan ve özellikle her yıl ocak ayında gerçekleşen çöl ve deve temalı festivalde Hi Jolly anısına sıklıkla seslendirilen şarkıda Hacı Ali’nin deveciliğinden bahsedilmektedir.
Şarkının sözleri şöyle; Hi Jolly, hey Jolly, twenty miles a day, by golly (Selam Jolly, hey Jolly, bir günde 20 mil, vay ha!)
Twenty more before the morning light (Gün aydınlanmadan bir 20 daha)
Hi Jolly, hey, I gotta get on my way (Selam Jolly, hey, yoluma devam etmeliyim)
I told my gal I’d be home Sunday night (Benim hanıma pazar gecesi evde olacağımı söyledim)
Amerikalılar, İzmir’den beraberlerinde götürdükleri bir deveciye de seneler sonra anıtmezar yaptılar.
Türk devesi, şarkılarda yaşadığı gibi daha sonraları Türk-Amerikan tütünü ile imal edilen bir sigara paketinin üzerinde yerini aldı.
Uçakları, tankları akla hayale gelmeyen silahları olan Trump Türkiye’den neden deve istesin?
Donald Trump, Orta Amerika ülkelerinden yola çıkarak Amerika’nın güney sınırına yaklaşan göçmen konvoyunu durdurmak amacıyla güney sınırına asker yığacağı uyarısını tekrar etti.
Ordu, Meksika sınıra lojistik ve alt yapı çalışmalarına yardımcı olmak amacıyla 800-1000 kadar ek asker göndermeyi planlıyor.
ABD Başkanı Donald Trump’ın ‘sıfır hoşgörü’ politikası çerçevesinde Meksika sınırından giren göçmenlerin gözaltına alınması, çocukların ailelerinden alınıp kamplara konulmasını istemişti.
Şaka bir yana Meksika’ya saldırmaya hazırlanan Trump’ın Türkiye’den deve istemesini boşuna beklemeyin.
.
Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com
Twitter: @oc32oc32