TEI'den Türkiye'yi uçuracak motorlar

Türkiye'nin havacılık motorlarında lider şirketi TUSAŞ Motor Sanayii AŞ (TEI), 35'inci yılını kutladığı 2020'de özgün ve uluslararası motor projelerinde çalışmalarına hız kesmeden devam ediyor.

AA muhabirinin aldığı bilgiye göre, 1985 yılında F16 uçaklarına güç veren F110 motorlarının montajı için kurulan TEI, zaman içinde kazandığı teknoloji ve kabiliyetlerle motor ve parça imalatı, bakım-onarım-revizyon, tasarım ve Ar-Ge faaliyetleriyle Türkiye'nin en önemli havacılık sanayi şirketlerinden biri konumuna geldi.

TEI, 35'inci yılını kutladığı 2020'de dünya çapında yaygın şekilde kullanılan 50 farklı havacılık motoru için 1500'ü aşkın farklı parça imal ediyor. Şirket, özellikle Airbus A320neo, Boeing 737 Max ve COMAC C919 uçaklarına güç veren LEAP motoru için ürettiği 40'tan fazla parça çeşidiyle bu motorlar için dünyanın en büyük tedarikçisi konumunda bulunuyor.

TEI, zamanında teslimat ve üstün parça kalitesiyle 2017 ve 2018'de üst üste dünyadaki "en iyi tedarikçi firma" seçildi. Üstün teknolojik yetenekleriyle sertifikalı özel prosesler yetkinliğinde 53 değişik sertifikalı proses kabiliyetiyle TEI, 2017 yılında "dünya birincisi" oldu ve halen bu birinciliğini sürdürüyor. Bu başarıları çalışanlarının özveri ve gayretleriyle elde eden TEI, en iyi işveren şirketler arasında 3 yıl üst üste "Çalışan Bağlılığı Özel Başarı Ödülü"nü kazanan ilk ve tek savunma ve havacılık sanayi firması oldu.

Türkiye'nin en önemli havacılık programlarından Genel Maksat Helikopteri Programı (GMHP) kapsamında ise T-70 Kara Şahin helikopterlerine güç veren motorları T700-TEI-701D isim plakasıyla TEI üretiyor. GMHP kapsamında şirket, bu motorları General Electric lisansı altında yüzde 50'nin üzerinde yerlilik katkısıyla üretip, aynı zamanda motorun nihai montaj ve testini de Eskişehir tesislerinde gerçekleştiriyor. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii'ne bu yıl 25 motorun teslimatını planlayan şirket, bunlardan 14'ünü teslim etti.

TEI, yürüttüğü özgün motor projeleriyle de son yıllarda birçok ilke imza atarak verdiği sözleri tuttu. Son 6 yılda geliştirdiği 3'ü dizel, 2'si benzinli ve 4'ü jet yakıtlı olmak üzere 9 motor projesiyle Türkiye'nin gurur kaynağı haline gelen TEI, küresel düzeyde rekabetçi ve özgün güç sistemleri sahibi olmayı hedefliyor.

Anka, Akıncı ve Aksungur insansız hava araçlarına (İHA) güç vermek için tasarlanan TEI-PD170 motorunun 13 motorluk ilk parti seri imalatı 2019'da tamamlandı. Dizel yakıtla sağladığı 40 bin fit irtifa yeteneğiyle kalkış anında 225 beygir ve 20 bin fit kritik irtifada 170 beygir güç üreten TEI-PD170 motoru dünya çapında sınıfının en iyisi olarak dikkati çekiyor.

TEI'nin Hafif Genel Maksat Helikopteri Gökbey için Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı himayesinde geliştirmekte olduğu, Türkiye'nin ilk milli helikopter motoru TS1400'de çalışmalar hızla devam ediyor. 1660 beygire kadar güç üretme kapasitesine sahip motorun üretiminde de imalat ve malzeme teknolojileri alanlarında TEI pek çok ilke imza attı. Türkiye'de ilk tek kristal türbin kanadı üretimini gerçekleştiren şirket, ilk kez nikel ve titanyum alaşımları için havacılık kalitesinde dövme teknolojisi geliştirdi. TS1400'ün tüm testleri de milli imkanlarla geliştirilen milli bremzelerde gerçekleştiriliyor.

TEI tarafından hedef uçaklar için geliştirilen ve 400 newton güç üreten TEI-TJ90 Turbojet Motoru, Türk Havacılık ve Uzay Sanayiinin Şimşek platformu ile ilk uçuşunu 2017'de başarıyla tamamladı.

TÜBİTAK desteğiyle geliştirilen TEI-PG50 Türkiye'nin ilk iki zamanlı havacılık motoru olma özelliği taşıyor. 300 kilogram altı İHA'lar için üretilen motor, 50 beygir kalkış gücü ve 16 bin fit irtifadaki 30 beygir gücüyle dikkati çekiyor. Sınıfında kullanılan rakip İHA motorlarına göre daha fazla güç ve daha yüksek güç/ağırlık oranı sunan TEI-PG50 motoru, ilk uçuşunu Mayıs 2019'da gerçekleştirdi.

Haziran ayında Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank'ın katılımıyla test edilen Türkiye'nin ilk Orta Menzilli Gemisavar Füze Motoru TEI-TJ300, tamamen yerli ve milli imkanlarla tasarlanarak üretildi. 30 kilogramdan daha az ağırlığa sahip ve 24 santimetre dar bir çaptaki motor, kendi itki sınıfında 1300 newton itki üretebilen dünyadaki ilk turbojet motoru olma özelliğine sahip bulunuyor. TEI-TJ300 ses hızının yüzde 90'ına ulaşan hızlarda 400 beygire yakın güç üretiyor.

Türkiye'nin gücüne güç katmaya, ülkede gücün yerli ve milli kaynağı olmaya, havacılıkta dünyayla yarışmaya söz veren TEI, 35 yıllık teknik birikimi, sahip olduğu altyapı ve kalifiye iş gücüyle hem ulusal hem de uluslararası projelerde hedeflerine emin adımlarla ilerliyor.

Kaynak: AA