TBMM - HATİCE ÖZDEMİR
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, Amerika Birleşik Devletlerinden suçluların iadesi ile ABD ve Türkiye arasındaki suçluların iadesine ilişkin uluslararası antlaşmaları araştırdı.
AA muhabirinin, araştırmadan derlediği bilgiye göre, ABD, suçluların iadesini genel olarak ikili antlaşmalar üzerinden gerçekleştiriyor. Bunun dışında 1933 tarihli Suçluların İadesine İlişkin Montevideo ile 2010 tarihli Avrupa Birliği ile ABD Arasında Suçluların İadesine Dair Antlaşmalar iade sürecine yön veriyor.
ABD bakımından suçluların iadesi mekanizmasının işlemesi için talep eden veya kendisinden talepte bulunulan devletle bir uluslararası antlaşmasının olması, suçun antlaşmada yer verilen suçlardan sayılması, suçun devlet başkanı ve yakınlarına suikast dışında siyasi veya salt askeri suçlardan sayılmaması, talep eden devlette idam cezasının uygulanmıyor olması ve suçun talep eden devletin ülke sınırları içinde gerçekleşmiş olması gerekiyor.
İade prosedürünün ABD Dışişleri Bakanlığına yapılan başvuru ile başladığının belirtildiği araştırmada, "İlk başvuruya çoğunlukla gerekli belgelerin tevdi de eşlik eder. İade talep eden devlet resmi iade başvurusu tamamlanmadan suçlunun kaçma şüphesi olduğunu düşünüyorsa gayri resmi olarak suçlunun geçici olarak tutuklanmasını veya derhal iadesini, gerekli belgelerin daha sonra tamamlanmasını taahhüt ederek isteyebilir. Her iki durumda da Dışişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığından iadesi istenen şahsın yargılanması ve hakkındaki delillerin irdelenmesine kadar tutuklanmasını talep edebilir." ifadesine yer verildi.
İki ülke arasında 35 yıl önce yürürlüğe giren antlaşma
Türkiye ile ABD arasında Suçluların İadesine ve Ceza İşlerinde Karşılıklı Yardımlaşmaya İlişkin Antlaşmanın da 1 Ocak 1981'de yürürlüğe girdiği anımsatılan araştırmada, şöyle denildi:
"35 yıl önce yürürlüğe giren antlaşmanın birinci maddesi uyarınca, iki taraf devlet birbirinin topraklarında bulunan ve bir suçtan dolayı hakkında dava açılmış, hakkında bir suç isnat olunan veya bir suçtan hüküm giyen kimselerin antlaşma şartları dahilinde iade edilmesini taahhüt etmişlerdir. Antlaşma içerisinde iadeye tabi suçlar ikinci maddede, cezası bir yıl ve üzerinde olan ve her iki ceza sisteminde yer verilen bütün suçlar olarak gösterilmiştir. Suçların aynı kategoride veya aynı terminoloji dahilinde adlandırılması şart koşulmamıştır."
Araştırmada, iade talebine eklenmesi gereken belgeler arasında; tutuklama emri, davaya ilişkin olguları içeren belge, eğer suç talepte bulunulan ülkenin topraklarında işlenmişse, söz konusu ülkenin yasalarına göre sanığın tutuklanmasını ve yargılanmasını gerektirecek deliller ile iadesi istenen şahsın aranan şahıs olduğunu gösteren delillerin olması gerektiği belirtildi.
Araştırmada, iade talebinde bulunulan ülkenin kendisine sunulan bilgi, belge ve delilleri yeterli bulmadığı takdirde talep eden ülkeden antlaşma hükümleri çerçevesinde söz konusu belgeleri belli bir süre içerisinde tamamlamasını isteyebileceği, buna karşılık talep eden ülkenin de sürenin uzatılması talebinde bulunabileceğine işaret edildi.
"Şahsın teslimi talepte bulunan ülkenin kanunlarına göre yapılır"
Türkiye ile ABD arasında imzalanan antlaşmanın 10'uncu maddesinin ise şahsın geçici olarak gözaltına alınması veya tutuklanmasını içerdiğinin anlatıldığı araştırmada, şunlar kaydedildi:
"Suçluyu talep eden ülke, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde iade talebinden önce şahsın geçici olarak gözaltına alınmasını yahut tutuklanmasını isteyebilir. Bu durumda talebin öznesi şahıs hakkında tutuklama emri ya da mahkumiyet kararının olduğu ve gelecekte iade talebinde bulunulacağı belirtilir. Başvuruya talep edilen şahsın tutuklanmasını gerektiren sebepler de eklenir. Süreç neticesinde suçlunun iadesine ilişkin verilen karar derhal talepte bulunan ülkeye iletilir. Talebin kabul edilmesi dolayısıyla şahsın iadesine karar verilmesi halinde akit devletlerin yetkilileri iadenin yeri ve zamanı üzerinde anlaşmaya varır. Şahsın teslimi talepte bulunulan ülkenin kanunları uyarınca yapılır. Şahıs taraflarca belirlenen sürede teslim alınmaz ise serbest bırakılabilir. Bu durumda şahsın aynı suçtan dolayı tekrar iade edilmesi talebi reddedilebilir."
