Ä°STANBUL (AA) - Ä°letiÅŸim BaÅŸkanlığınca düzenlenen "Malcolm X ve Onun Dünyası" konferansına katılmak için Ä°stanbul’a gelen Åžahbaz, AA muhabirinin sorularını yanıtladı.
Åžahbaz, Amerikan sivil haklar tarihine damga vuran babası Malcolm X’in yaÅŸamı, ırkçılığa karşı verdiÄŸi mücadelenin yanı sıra, Netflix’te Malcolm X’in suikastine dair yayımlanan belgeselin ardından Manhattan bölge savcısının suikastle ilgili dosyanın yeniden açılacağını duyurmasına kadar pek çok konu hakkında konuÅŸtu.
Sayın Åžahbaz, babanız Malcolm X’in hayatını kaybetmesinin üzerinden 55 yıl geçmesine raÄŸmen hala bu kadar popüler olması hakkındaki düÅŸüncelerinizi bizimle paylaşır mısınız? Malcolm X’in gençlere ilham vermeye devam etmesinin sebepleri sizce nelerdir?
Çünkü 55 yıl önce onun mücadele ettiÄŸi sorunlar günümüzde hala var olmayı sürdürüyor. Bugün, onun neler söylediÄŸini duymamızı ve okumamızı saÄŸlayan internet var artık. Görüyoruz ki bu sayede onun mesajı halen yankılanıyor. Ä°nsanlar ona yakıştırılan bazı ÅŸeylerin yanlış olduÄŸunu keÅŸfediyor. Onun çalışmalarında zorlukları nasıl aÅŸacaklarını görüyorlar.
Babanızın ölmeden önceki son yıllarında, ABD’deki Sivil Haklar Hareketi’ne katılması ve daha kucaklayıcı bir dil benimsemesi hakkında neler düÅŸündüÄŸünüzü bizlerle paylaşır mısınız? Bunun arkasında yatan motivasyon neydi?
1950’lerde eÅŸitlik, saÄŸlık sistemi, kaliteli barınma ve kaliteli eÄŸitim için barışçıl yürüyüÅŸler, protestolar düzenleyen genç insanlar vardı. Babam da ÅŸöyle dedi: “Sivil Haklar konusu iç politikanın bir meselesidir ve siz, varlığınızı reddeden insanlardan sivil haklarınızı tanımanızı bekliyorsunuz.” Babam, “Ä°nsan haklarına sahip olmayı talep ediyoruz ya da Allah tarafından bize verilen haklarımızı kullanmak istiyoruz. Sizin kardeÅŸleriniz olarak bu haklara sahip olmak istiyoruz.” dedi. Ä°nsanlar ÅŸaşırdı… Ä°ÅŸte bu, babamın ilk defa sivil haklar sorununa insan hakları gündemini getirdiÄŸi zamandı. “Allah her birimize bu hakları (insan haklarını) zaten verdi.” bunu savunuyordu…
Peki, babanız bu kadar erken yaÅŸta vefat etmeseydi, hayatının ilerleyen dönemlerinde daha kuÅŸatıcı bir dil benimser miydi sizce?
Onunla ilgili yazılan birçok ÅŸey yanlıştı. O, merhametli, sevgi dolu ve dürüst bir adamdı. Allah’ın birliÄŸi altında hepimizin kardeÅŸ olduÄŸu fikrine inanıyordu. Bu fikirlerini benimsemeye devam edecekti elbette. Gerçekte olduÄŸu insan olmaya devam edecekti ve ona yakıştırılan ÅŸeyleri taşımayacaktı. Çünkü o haksızlığa, insanlık dışı tutumlara karşı savaşıyordu. Üstelik kim için olursa olsun, ister kadın, ister Afrika kökenli insanlar, Müslümanlar, Yahudiler, herkes için… Ä°nsanların, insan oldukları için saygı duyulan ve insanca muamele görmeleri için mücadele ediyordu.
Biraz da babanızın Hac ziyaretine deÄŸinelim. Bu yolculuÄŸun onun için çok önemli bir yeri olduÄŸunu biliyoruz. Peki babanızın Hac ziyaretinin onun siyasi duruÅŸ ve söylemlerine etkisi ne ÅŸekilde olmuÅŸtu?
Biliyor musunuz, ben hac vazifemi yerine getirdiÄŸim sırada babamın da orada ne deneyimlediÄŸi üzerine derinlemesine düÅŸünme fırsatı buldum. Benim mesela ÅŸu an normal karşıladığım (ama o zaman öyle olmayan) ÅŸeyler. ÖrneÄŸin babamın hac yaparken fotoÄŸraflarına baktığımda dik duruÅŸlu, vakur bir adam görüyorum. Siyah genç bir insan, genç bir erkek olarak ona yalnızca insan gibi deÄŸil, ayrıca saygın bir lider gibi davranıldığını görüyorum. Hac yolculuÄŸunda babam bunu deneyimleyebilmiÅŸti…
Babanızın zor bir çocukluÄŸu olduÄŸunu biliyoruz…
Hayır, o zor bir çocukluk geçirmedi aslında.
Geçirmedi mi?
Hayır, harika bir çocukluÄŸu vardı. Babası, milyonlarca takipçisi olan bir grubun baÅŸkanıydı. Annesi, bu organizasyonun kayıt memuruydu. Önemli deÄŸerleri çocuklarına aşıladıklarından emin olmaya çalışan insanlardı bunlar. Malcolm X bu yüzden Malcolm X oldu. Çünkü annesi ve babası ona kimlik, merhamet, itina, sorumluluk, okuryazarlık ve kitaplar hakkında bilgi veren kiÅŸilerdi. Babası öldürüldüÄŸünde, sadece beyazlar için ayırtılmış bir topraÄŸa sahipti. Orada evlerini inÅŸa etmiÅŸti. Babası, insanlara kimliklerinin önemi, kendi milletimiz ve tarihimizle ilgili anlatıları korumamızın sorumluluÄŸu hakkında, çocuklarımızın saÄŸlıklı bir ÅŸekilde yetiÅŸmesinin önemi hakkında vaazlar veriyordu. Babası Ku Klux Klan tarafından suikaste uÄŸradıktan yıllar sonra annesi bir kuruma yerleÅŸtirildi. Topraklarına el konuldu ve tapularına bu kararı alan hakimin ismi yazıldı. Bu çok talihsiz bir durum olmasına karşın Malcolm bununla baÅŸ edebilecek kadar aklı başında biriydi. Çünkü evde okumanın, hayatın, dünya vatandaşı olmanın önemini öÄŸrenmiÅŸti. Annesi bahsettiÄŸim organizasyonun kayıt memuruydu, mecmualar yayınlıyordu ve çocuklarının da okumasını saÄŸlıyordu. Malcolm’un gerçekten kim olduÄŸuyla ilgili gerçek bu. Bu, ebeveynlerin çocuk yetiÅŸtirmeye önem atfetmesinin ne kadar mühim olduÄŸunu ortaya koyuyor. Bir dünya vatandaşı olmayı, okuma yazmayı sevmeyi öÄŸretmeyi…"
Babanızın İslam Milleti Hareketi (Nation of Islam) lideri Elijah Muhammed ile olan ilişkisi nasıldı? Bu grupla yollarının ayrılmasının arkasındaki neden neydi?
Babam Ä°slam Milleti Hareketine ilk katıldığında birkaç yüz üyeleri vardı. Babam, bu grubun baÅŸ sözcüsü olarak atanmıştı. Ä°ki yılda 5, 3 yılda 15 ibadethane inÅŸa edilmiÅŸti. Grubun yıllık geliri milyon dolarları bulmuÅŸtu. Ä°ÅŸ yerleri, gazeteler ve gençleri yetiÅŸtirmek için eÄŸitim kurumları kurmuÅŸlardı. Babam bütün bunları inÅŸa etmekten sorumluydu… Onu bu gruptan çıkarmak acı vericiydi. Bu bir ihanetti. Biliyorum ki bu durum ona ciddi derecede acı vermiÅŸtir ama bu iyi bir ÅŸeydi aslında. Çünkü baÅŸka ÅŸeylere vakit ayırabildi bu sayede.
Babanızın Muhammed Ali ile olan iliÅŸkisine deÄŸinmek istiyorum biraz da. Malcolm ile Muhammed Ali bir dönem çok yakındı ancak sonradan araları bozuldu. Babanızın Muhammed Ali’yle iliÅŸkileri hakkında düÅŸünceniz nedir?
Muhammed Ali, Ä°slam Milleti hareketine Malcolm X sayesinde katıldı. Malcolm, adaletsizlikleri eleÅŸtiren ateÅŸli bir insan hakları savunucusuydu. Ä°nsanlar kendi tarihlerini bilmiyorlardı, Afrika’yı tanımıyorlardı. Bu nedenle herkes Malcolm’a yakınlık duydu. Uzun boylu, yakışıklı, zeki, harika bir adamdı. Ayrıca Malcolm, birçok insanın aklını kurcalayan ama nereye, kime soracaklarını bilmedikleri sorular hakkında konuÅŸuyordu. Babam Muhammed Ali’nin bir nevi akıl hocası oldu. Ona Ä°slam, tarih, güç ve amaçla ilgili yol gösterdi. Muhammed Ali ÅŸöyle demiÅŸtir: “Malcolm X ile tanışmış olmasaydım, mezar taşımda ‘Burada en büyük boksör yatıyor.’ yazardı. Ancak Malcolm ile tanışmam sayesinde, ‘Burada dünyada, insanların hayatlarında büyük bir deÄŸiÅŸim yapan, bir ÅŸeyler için mücadele eden büyük bir boksör yatıyor.’ yazacak… Maalesef, Ä°slam Milleti… Bilirsiniz, bazen kıskançlık ya da o tip ÅŸeyler olur. Benim babam Muhammed Ali’yi Ä°slam Milleti hareketine soktu. Onlarsa “Onunla arkadaÅŸ kalamazsın. Bizimle olacaksın ve biz sana yeni bir isim vereceÄŸiz. Malcolm veremez ama Elijah Muhammed sana ismini verecek.” dediler. Aslında Muhammed Ali kitabında Malcolm öldürüldüÄŸünde ne kadar acı duyduÄŸu hakkında yazmıştı. Çünkü kendi kardeÅŸine sırtını dönmüÅŸtü. Hatta… (Susuyor.)
ÖldürüldüÄŸünde henüz bir bebek olduÄŸunuzu biliyorum ama babanızın ölüm anına dair bir ÅŸey hatırlıyor musunuz?
Hayır, babamın öldürüldüÄŸü anı hatırlamıyorum ama çok fazla kargaÅŸa ve gürültü olduÄŸunu anımsıyorum. KardeÅŸlerim ve annem ve hatta hatırlamasam da benim için de büyük bir travma olduÄŸunu biliyorum."
Peki, bugüne gelecek olursak, yakın zamanda Netflix’te Malcolm X’in suikastına dair bir belgesel yayımlandı. Bunun ardından suikastla ilgili yeni belgeler ortaya çıktı ve Manhattan bölge savcısı da suikastla ilgili dosyanın yeniden açılacağını duyurdu. Buna tepkiniz nasıl oldu ve ne düÅŸünüyorsunuz bu geliÅŸmeyle ilgili?
Netflix’te yayımlanan “Malcolm X’i kim öldürdü?” belgesel serisinin dünyanın dikkatini celbetmesi bence çok iyi bir ÅŸey. Ä°nsanlar gerçeÄŸin, ilk zamanlar söylenen “Bu örgütte birbirlerini kıskanıp öldüren tipler vardı.” gibi iddialardan farklı olduÄŸunu keÅŸfediyor. Åžimdi görülüyor ki bu örgüte katılan birçok genç arasında devlet ajanları da bulunuyordu. Bu örgütteki gençlerin birçoÄŸu gizlenmiÅŸ muhbirlerdi ve Malcolm X’in öldürülmesi gibi büyük bir planın bir parçasıydılar. Manhattan savcılığının dosyayı yeniden açacak olmasından dolayı mutluyum. Diyorlar ki; “Anneniz dosyanın açılmasını ilk baÅŸta istemedi.” Bu aslında onun, eÅŸiyle birlikte yaÅŸadığı evin ateÅŸe verilmesinden sadece birkaç yıl sonraydı. Bomba, bebeklerinin uyuduÄŸu odaya denk gelmiÅŸti ve bir hafta sonra da eÅŸi gözlerinin önünde bombalı saldırıya uÄŸramıştı. DüÅŸünüyorum ki o zaman annem sadece çocuklarını yetiÅŸtirmeye, onları yaÅŸatmaya odaklanmıştı. 6 çocuÄŸu vardı… Ama biliyorum ki o da kocasını kimin öldürdüÄŸünü, bu suikastı kimin neden organize ettiÄŸini öÄŸrenmek isterdi. Daha sonra Malcolm’un kim olduÄŸuyla ilgili gerçeÄŸi öÄŸrenmek, onun çalışmalarını incelemek, ona bakmak.. O erdemli bir adamdı. Allah’a ibadet ediyordu. Bir bütün olarak Malcolm X… Hepimiz çaba sarfedersek, Allah’ın birliÄŸi altındaki bu gerçek kardeÅŸliÄŸin gerçekleÅŸebileceÄŸine ve çocuklarımıza, torunlarımıza bırakacağımız daha iyi bir hayata sahip olabileceÄŸimize inanıyordu. Her insanın sahip olması beklenen toprak, barış ve özgürlüÄŸü onlara bırakabilmeye…
Son sorum Türkiye üzerine olacak. Birçok kez Türkiye’ye geldiniz. Türkiye ile, Türkiye’nin Ä°slam dünyasındaki yeri ile ilgili görüÅŸlerinizi alabilir miyiz?
Türkiye’yi çok seviyorum ve Türkiye aslında Ä°slam’ı görmek için harika bir yer. Buranın tarihi çok kadim. Bütün bu bilgileri alıp bir kitapta yayımlamak ve ABD’ye, Avrupa’ya, dünyaya dağıtmak çok önemli. Anlatıların kontrolünü ele almak çok önemli. Babam da bundan bahsediyordu. Bu yüzden Ekim ayında çıkacak bir kitap da yazdım. Kendi hikayenizi kendiniz anlatmanız çok mühim. Çocuklara Türkiye’nin tarihi, Türkiye’de yaÅŸayan insanlar, Ä°slam orada ne kadar güzel bunları anlatmak önemli.
Bu kadardı sorularımız eklemek isteyeceğiniz başka bir şey yoksa.
Yok, ben teÅŸekkür ederim.
