ABUJA - Tuğrul Çam
"Afrika'nın devi" olarak adlandırılan kıtanın en kalabalık ülkesi Nijerya, zengin doğal kaynaklarına, geniş tarım alanlarına ve Afrika'da en büyük potansiyele sahip ülkelerden biri olmasına rağmen az gelişmişliğiyle göze çarpıyor.
Nijerya, Güney Afrika ile Afrika'nın en büyük iki ekonomisinden biri. Ülke ayrıca dünyanın sayılı petrol üreticilerinden ve ihracatçılarından ancak insani gelişmişlikte 152'nci sırada bulunuyor. Ülkenin Ulusal İstatistik Bürosuna göre, Nijerya yeryüzünde günde 1 dolardan az gelirle yaşamını sürdürmeye çalışan en fazla kişiyi barındıran 4'üncü ülke. Ülkede 100 milyondan fazla kişi "muhtaç" durumda yaşıyor.
Bu kadar çok yoksul barından ülke diğer taraftan doğal kaynaklar bakımından dünyada en üst sıralarda yer alıyor.
Ham petrol üretiminde dünyanın ilk 15 ülkesi arasında bulunan Nijerya, petrol ihracatı bakımından da 6'ncı sırada geliyor. Nijerya'nın günde 1,5 milyon varilden fazla ham petrol üretimi yaptığı ancak en az 500 bin varillik kapasitesini kullanamadığı belirtiliyor. Buna gerekçe olarak ise petrol yataklarının bulunduğu Delta bölgesinde silahlı grupların petrol alanlarındaki sabotajları, bölgedeki çatışmalar ve adam kaçırma gibi olaylar gösteriliyor. Bölgedeki bazı silahlı gruplar, hükümetin Batılı petrol şirketleri ile yaptığı anlaşmalara karşı çıkıyor ve Nijerya hükümetinin petrol üretiminde ortaya çıkan çevre kirliliği için bölge halkına tazminat ödemesini talep ediyor.
Nijerya'nın tespit edilmiş petrol rezervleri ise 37 milyar varil civarında. Bu da dünyada şu andaki rezervlerin yüzde 3,1'i anlamına geliyor. Dünyada en fazla petrol rezervine sahip 8'inci ülke konumundaki Nijerya'da gelecek 45-50 yıl boyunca bugünküne yakın miktarlarda petrol üretiminin devam edebileceği öngörülüyor.
Doğalgaz "boşa yanıyor"
Nijerya, petrolün yanı sıra doğalgaz bakımından da çok geniş rezervlere sahip. Ülkede 5,2 trilyon metreküp doğalgaz rezervi bulunduğu biliniyor. Bu da Nijerya'yı doğalgaz rezervi bakımından Afrika'nın en büyük, dünyanın ise 9'uncu ülkesi konumuna getiriyor.
Ancak petrolde olduğu gibi doğalgaz üretiminde de ülkenin kaynakları tam olarak kullanılamıyor. Dünya Enerji Konseyinin istatistiklerine göre, ülkenin 2014'te ihraç ettiği doğalgaz miktarı 43,8 milyar metreküp oldu. Böylece Nijerya dünyada 19'uncu doğalgaz ihracatçısı konumunda yer aldı.
Bu kadar geniş doğalgaz rezervi ve üretimi olmasına karşın ABD hükümetinin bir raporuna göre, her yıl ülkenin doğalgazının yüzde 12'si "boşa yanıp" yok oluyor. Petrol zengini Delta bölgesindeki doğalgazın petrol üretimi sırasında yeryüzüne çıkması ve bunun "depolanma imkanı bulunmaması" ya da depolama maliyetinin yüksekliği nedeniyle çıkan gaz yakılıyor. Bu şekilde milyarlarca metreküplük doğalgaz yıllardır kullanılmadan boşa yanıyor. Petrol çıkaran şirketlerin doğalgazı boşa yakmalarını engellemek için getirilmesi planlanan ceza sistemi ise yıllardır erteleniyor.
Bunun dışında sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ihracatında da Nijerya çok önemli bir konumda bulunuyor. Yine 2014'te 25,3 milyar metreküp LNG ihraç eden Nijerya, bu bakımdan da Afrika'da birinci, dünyada 4'üncü sıradaydı.
Ham satıyor, işlenmiş alıyor
Nijerya, bu kadar zengin doğal enerji kaynakları sayesinde ciddi bir ihracat geliri elde ediyor. Ülkenin 2015'te yaptığı yaklaşık 48 milyar dolarlık ihracatının yüzde 92'sini petrol ve gaz satışları oluşturdu.
Ancak ithalata bakıldığında yüzde 15'lik bölümün yine enerji ithalatı olduğu görülüyor. İşlenmiş petrol ürünleri 6 milyar dolar ile en büyük ithalat kalemini oluşturuyor. Bunun nedeni ise Nijerya'da çıkan ham petrolün yeterli seviyede işlenememesi.
Nijerya'da 4 rafineri bulunuyor ancak devlete ait bu rafinerilerin yüzde 5 civarındaki bir kapasiteyle çalıştığı belirtiliyor. Rafinerilerde işlenen ham petrol miktarı sadece günlük 100 bin varilde kalıyor. Bunun nedenleri ise yıllardır rafinerilere yeterli bakım yapılmaması, kötü yönetim ve yolsuzluk olarak gösteriliyor.
Elektrik üretimi düşük
Sonuçta enerji, Nijerya'nın gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 35'ini, devletin gelirlerinin yüzde 75'ini ve ihracatın yüzde 90'ından fazlasını oluşturuyor ve bu da ülkenin ağırlıklı olarak enerji gelirlerine mahkum kalmasına yol açıyor.
Nijerya'da bunca enerji kaynağına rağmen elektrik üretiminde sıkıntı çekiliyor. Sık sık meydana gelen elektrik kesintileri nedeniyle halkın ve iş yerlerinin büyük bölümü jeneratör kullanmak zorunda kalıyor.
Resmi olmayan rakamlara göre, yaklaşık 200 milyon kişinin yaşadığı Nijerya'da kurulu elektrik üretim gücü 6 bin megavat. Türkiye'nin toplam kurulu elektrik gücünün 78 bin megavat olduğu düşünüldüğünde Nijerya'nın enerji ihtiyacının ne kadar fazla olduğu anlaşılıyor.
Kaynaklar neden "yetersiz?"
Zengin doğal kaynağa sahip olmasına rağmen Nijerya'nın neden geri kaldığı, enerji üretiminde neden yetersiz kaldığı sorusu akla geliyor. Bunun ise çeşitli nedenleri bulunuyor.
Bunlardan ilki yoğun nüfus. Dünya Bankasının 2015 rakamlarına göre, 182 milyon nüfusa sahip Nijerya'da aslında nüfusun 200 milyona yakın olduğu tahmin ediliyor. Nüfusun 2050'ye gelindiğinde 400 milyona yaklaşması bekleniyor.
Bir başka önemli neden ise kötü yönetim. Ülkenin 1960'taki bağımsızlığından sonra 1966'ya kadar devam eden sivil yönetim, bu tarihten sonra askerlerin eline geçti. Nijerya'da devlet yönetimi 1999'a kadar çok sayıda darbeyle el değiştirdi. Özellikle askeri yönetimler sırasında ülkenin altyapısına yeterli yatırımlar yapılmadı.
Ayrıca, ülkedeki yolsuzluk da ciddi sorunlardan biri haline geldi. Nijerya hükümeti, halen yolsuzluk ve rüşvetin önüne geçmek için girişimlerini sürdürüyor. Son olarak hükümetin yolsuzlukla mücadele birimi, Lagos'taki bir evde yasa dışı yollarla elde edildiğine inanılan balyalar halinde 43 milyon dolar nakit para ele geçirdi. Hükümetin, bu yıl başında bu tür yolsuzlukları ihbar edenlere ödül vereceğini açıklamasının ardından yüz milyonlarca dolar ele geçirildiği belirtiliyor.
Özellikle petrol ve doğalgaz zengini ülkenin doğal kaynaklarının ekonomiye kazandırılamaması, tarım bakımından da çok önemli imkanlara sahip olmasına karşın petrolün bulunmasından sonra yıllar boyunca tarıma yeterli yatırımın yapılmaması ve desteğin sağlanmaması Nijerya'nın baş etmesi gereken önemli sorunlar arasında ilk sıralarda yer alıyor.
Tarım ve madencilikte üretim yetmiyor
Tarım sektörü, ülkenin iş gücünün üçte ikisinin istihdamını sağlıyor fakat üretimdeki sıkıntılar sektörün gelişimini engelliyor. BM Gıda ve Tarım Örgütüne (FAO) göre, son 20 yılda tarımda kişi başına katma değer yıllık sadece yüzde 1 oranında arttı. Gıda üretimindeki artış nüfustaki artışa paralel büyümedi. Bu nedenle Nijerya, üretimi giderek düşen kakao, palm yağı, yer fıstığı ve pamuk gibi başlıca ürünlerden her yıl yaklaşık 10 milyar dolarlık ihracat geliri şansını kaybetti. Tam tersine ülke kendine yetemez hale geldiği için gıda ithalatına başladı.
Nijerya, sadece tarım imkanları, petrol ve doğalgaz değil, madenler ve mineraller açısından da zengin ancak bunlar da ekonomiye yeteri kadar dahil edilemiyor. Düşük üretim nedeniyle maden sektörünün ekonomiye katkısı yüzde 1'in çok altında kalıyor. Oysa bu oran Nijerya'nın Afrika'daki en büyük ekonomik rakibi Güney Afrika'da yüzde 18 civarında. Çok çeşitli maden ve minerallerin ülkenin neredeyse tamamında bulunduğu belirtilse de hükümet madencilik sektöründeki reform çabaları kapsamında kömür, bitüm, kireçtaşı, demir cevheri, barit, altın, kurşun ve çinkoyu stratejik öncelikli olarak belirledi.
