Günümüzde engelli hakları

TBMM (AA) - AK Parti iktidarı döneminde yapılan çalışmalarla engelli haklarına yönelik önemli kanuni düzenlemeler ve mevzuatta değişikler gerçekleştirildi.

Yasalar ve mevzuatta çeşitli yıllarda yapılan değişikliklerle engellilere yönelik sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri belediyeler tarafından da verilebiliyor. Belediyeler, bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile iş birliği yapıyor.

Engelli üniversite öğrencilerinin öğrenime etkin katılımlarını sağlamak amacıyla YÖK koordinasyonunda, üniversiteler bünyesinde, engellilere uygun araç gereç ve ders materyallerinin, uygun eğitim, araştırma ve barınma ortamlarının temini ile eğitim süreçlerinde yaşadıkları sorunların çözümü gibi konularda çalışma yapmak üzere Engelliler Danışma ve Koordinasyon Merkezleri kuruldu.

18 yaşından büyük engelli bireyler ve kanunen bakmakla yükümlü olduğu 18 yaşını tamamlamamış engelli yakını bulunan vatandaşlara aylık bağlanırken, bu aylıkların miktarı ise engellilik oranına göre değişiyor.

Engellilere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanmada kullanılmak üzere doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle meydana gelen bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini yüzde 40 veya daha yüksek bir oranda kaybeden vatandaşlara "engelli kimlik kartı" veriliyor. 18 yaşından büyük engelli bireylere ve 18 yaşından küçük engelli çocuğu bulunan anne-babalara Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü tarafından "muhtaç aylığı" bağlanıyor.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre, çalışma gücünün asgari yüzde 80’ini kaybetmiş bulunanlar birinci derece engelli, asgari yüzde 60’ını kaybetmiş bulunanlar ikinci derece engelli, asgari yüzde 40’ını kaybetmiş bulunanlar ise üçüncü derece engelli sayılırken, bu engel kategorilerinde bulunanlara çeşitli oranlarda vergi muafiyeti uygulanıyor.

Mevzuata uygun olmak kaydıyla kariyer mesleği olan engellilerin mesleklerine uygun münhal kadrolara atanması, mesleklerini icra veya infaza yardımcı araç ve gereç, kurumlarınca temin ediliyor. Verilecek rapora göre kendisi, eşi veya birinci derece kan hısımlığı bulunan bakmakla yükümlü olduğu aile fertleri engelli olan memurların engellilik durumundan kaynaklanan yer değiştirme talepleri karşılanıyor.

Türkiye sınırları içinde 200 metrekareye kadar tek konutu olan engelli, emlak vergisi ödemiyor.

Engellilerin eğitimi, çalışması veya fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişimlerine yönelik özel suretle imal edilmiş olup, malul ve engellilerin kendi kullanımları için getirdikleri veya onlara yardım sağlanması amacına yönelik olarak kamu yararına faaliyette bulunan dernekler ile Sağlık Bakanlığınca yetki verilmiş kurum ve kuruluşlarca ithal edilen ve Kararnamede sayılan eşyalar gümrük vergilerinden muaf tutuluyor.

Engellilere, engellilik oranı ve motor silindir hacmine göre vergi muafiyeti sağlanıyor.

Başka birinin bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunanlara belirli şartlarla erken emeklilik hakkının tanınırken, geliri olmayan veya düşük gelirlilerden 18 yaşını tamamlamamış engelli yakınının bakımını fiilen gerçekleştirenlere, muhtaçlık sınırının yüzde 200’ü tutarında engelli yakın aylığı ödeniyor.

Sosyal güvenlik sistemi içinde sigortalı olarak işe başlamadan önce veya sonra engelli olan sigortalılara, engellilik derecelerine göre kademeli olarak erken emeklilik hakkı tanınıyor.

Türk Hava Yolları, yüzde 40 ve üzeri oranda engelli olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda yüzde 25 indirim uyguluyor. Müze ve ören yerlerine, engelliler ile bir refakatçisi, gaziler, şehit ve gazilerin eş ve çocukları, 65 yaş ve üstü Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları kimliklerini ibraz etmek suretiyle ücretsiz biletle girebiliyor.

GSM operatörleri de engelli kişilere özel tarifeler uygularken, başarılı ve ihtiyaç sahibi engelli öğrencilere Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından öncelikli olarak öğrenim kredisi, katkı kredisi ve yurt tahsisi yapılıyor.

İşitme, konuşma ve görme engellilerin noterlik işlemlerini iki tanık huzurunda yapmaları gerekirken, yapılan yasa değişikliği ile noterlik işlemleri açısından iki tanık zorunluluğu bu kişilerin isteğine bırakıldı.

Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde işitme engelliler meslek liseleri, ortopedik engelliler meslek liseleri, zihinsel engellilere yönelik mesleki eğitim merkezleri, iş eğitim merkezleri ve yetişkin zihinsel engelliler iş eğitim merkezleri engellilere yönelik mesleki eğitim programları düzenleniyor.

Türkiye İş Kurumu ve MEB Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü ve belediyeler engellilere yönelik meslek edindirme kursları düzenliyor.

Sosyal güvencesi olan engelli bireylerin tedavi, muayene, ilaç, tetkik ve ortez-protez ihtiyaçları bağlı oldukları sosyal güvenlik kuruluşu tarafından katkı payı alınarak karşılanıyor.

Bakıma muhtaç engelli bireyin aile yanında bakımının mümkün olmaması halinde kurumda bakım hizmeti verilirken, bakım hizmetleri Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü denetiminde yürütülüyor. Bakıma muhtaç engelli bireye Aile ve Sosyal Politikalar bakım merkezlerinde ya da özel bakım merkezlerinde hizmet veriliyor.

Engel oranı yüzde 40’ın üzerinde olan engelli bireyler ile ağır engelli bireylerin birlikte yolculuk ettikleri en fazla bir refakatçilerine, demiryolları ve deniz yollarının şehiriçi ve şehirlerarası hatlarından, belediyelere, belediyeler tarafından kurulan şirketlere, birlik, müessese ve işletmelere veya belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlere ait şehiriçi toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanabiliyorlar. Kendisi, eşi veya birinci derece kan hısımlığı bulunan bakmakla yükümlü olduğu aile fertleri engelli olan memurların engellilik durumundan kaynaklanan yer değiştirme talepleri karşılanırken, engelli memurlara isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemiyor.

Sosyal Destek Hattı "Alo 183", 7 gün 24 saat çalışma esasına göre hizmet veriyor.

Devlet Memurları Kanununun 53. maddesine istinaden yürürlüğe konulan “Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik” hükümlerine göre, kamu kurum ve kuruluşları çalıştırdıkları memur sayısının yüzde 3’üne tekabül eden kadroyu engelli istihdamına tahsis etmek ve tahsis ettikleri bu kadrolarda ise engelli istihdam etmek zorunluluğu getirildi. Kamuda çalışan işçilerde bu oran yüzde 4 olurken, özel sektörde ise yüzde 3 istihdam edilmesi gerekiyor.

Her ne ad altında olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, 16 yaşından büyükler için her yıl belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 2/3'ünden daha az olan bakıma ihtiyacı olan engellilere, resmi veya özel bakım merkezlerinde bakım hizmeti ya da sosyal yardım yapılmak suretiyle evde bakımına destek verilmesi sağlanıyor.

Öte yandan 87 Kanununda 2013'te yapılan düzenlemeyle "özürlü", "sakat", "çürük" gibi ifadeler engelli ve türevi ibareler olarak değişti.