Kadınların vakıf eserleri hala ihtişamını koruyor

İSTANBUL - Çiğdem Alyanak

Osmanlı döneminde Hürrem Sultan, Haseki Sultan, Mihrişah Valide Sultan, Şah Sultan, Bezmialem Valide Sultan, Nur Banu Sultan ve diğer kadınların yaptırdığı vakıf eserleri, günümüzde hala ihtişamını koruyor.

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bu yıl Vakıf Haftası, ​"Vakıf Kuran Kadınlar" temasıyla düzenleniyor.

Asırlar boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapan İstanbul'un hemen hemen her köşesine kadın emeğinin sindiği görülüyor. Tarihi yarımada başta olmak üzere kentin birçok sokağında yer alan sebiller, hastaneler, mescitler, camiler, külliyeler, türbeler, çeşmeler ve hamamlar sevgiyi ve şefkati sarmalayan Osmanlı kadınlarının şehirli ve önce insan olma bilincini hissettiriyor.

İstanbul'da, birer tarihi anıt eser olarak tanımlanan, kimisi koruma altında tutularak sergilenen, kimisi de fonksiyonel olarak halen kullanılmaya devam edilen bu tarihi eserlerden 300 civarında bulunuyor.

Dönemlerinde pek çok sosyal faaliyetleri organize etmiş kadınlar tarafından yaptırılan, günümüzde de varlığını sürdürüp hizmet veren eserlerden bazıları şunlar:

Osmanlı döneminde kadınların gizliden gizliye yarışına sahne olan İstanbul, Hürrem Sultan, Haseki Sultan, Mihrişah Valide Sultan, Şah Sultan, Bezmialem Valide Sultan, Nur Banu Sultan ve diğerlerinin kendi gelirleriyle yaptırdıkları cami, çeşme, su yolu, sebil, mektep, hastane ve imaret gibi birçok hayır amaçlı yapı ile kuşatıldı.

Kanuni Sultan Süleyman'ın eşi Hürrem Sultan, Osmanlı tarihinde İstanbul ve taşrada en çok imar çalışması yaptıran padişah eşi olarak biliniyor.

Kızı Mihrimah Sultan ile damadı Rüstem Paşa'nın İstanbul'da başlattığı imar faaliyetlerine servetler tüketerek katılan Hürrem Sultan, Haseki Darüşşifası, Çifte Hamam ve Medresesi, Eğrikapı'daki medrese yaptırdığı hayırlar arasında bulunuyor.

Hürrem Sultan'ın hem halk hem de saraylı kadınlar için Mimar Sinan'a inşa ettirdiği Haseki Hastanesi ve Külliyesi, dünyanın ilk kadın hastanesi.

Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan yaptırdığı hayır eserleriyle en çok tanınan simalardan.

Mihrimah Sultan, Edirnekapı ve Üsküdar'da iki külliye inşa ettirdi. Edirnekapı'da 1560 yılında Mimar Sinan'a inşa ettirdiği Mihrimah Sultan Külliyesi, cami, medrese, çifte hamam, çarşı, türbe ve sıbyan mektebinden oluşuyordu.

Üsküdar'daki külliyeyi de 1547-1548 yıllarında Mimar Sinan'a yaptırdı. Cami, medrese, sıbyan mektebi, han, imaret ve kervansaray yapılarından oluşan külliye, Üsküdar İskele Meydanı'nda kıyıya çok yakın bir set üzerinde inşa edildi.

Beylerbeyi Sarayı ve Esma Sultan Yalısı gibi muhteşem yalı ve sarayları da ilk yaptıran Osmanlı kadınları oldu.

Çok zengin saraylı kadınlardan biri olan Hatice Turhan Sultan, günümüzde turizmin cazibe merkezlerinden biri olan Mısır Çarşısı ile Yeni Cami'yi inşa ettirdi. Kurduğu vakıf ile Mısır Çarşısı'ndan elde edilen gelir, bugünkü İstanbul Üniversitesi'ne bırakıldı. Hatice Turhan Sultan böylece öğretmenlere ödenecek ücretlerden, bakım masraflarına kadar üniversitenin tüm harcamaları için kaynak oluşturdu.

Sultan Abdülmecit'in annesi Bezmialem Valide Sultan'ın 1845 yılında yaptırdığı hayır eserlerinden en önemlisi "Gureba-i Müslimin Hastanesi" (Vakıf Gureba Hastanesi) Türkiye'nin modern anlamda ilk hastanesi özelliğini taşıyor. Ömrü boyunca İstanbul'a çeşme, köprü, hastane, mektep gibi kamu yararına çok sayıda hizmet binası yapılmasını sağladığı gibi Medine-i Münevvere'nin su yollarının yenilenmesini sağladı.

Bezmialem Valide Sultan ayrıca dönemin salgın hastalıklarından korunmak için Beyoğlu Nisa Hastanesi'ni yaptırdı.

Şişli'deki Hamidiye Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi ise 2. Abdülhamit'in 8 aylıkken ölen kızının hayrı için yaptırıldı. Bu hastane ise İstanbul'daki ilk çocuk hastanesi özelliğine sahip.

Müslümanlıkta yaygın kabul gören ve halkın gözündeki en önemli camilerden olan İstanbul'un temel camileri "Selatin Camileri"nin ilk kurucusu, Sultan 3. Murat'ın annesi Nurbanu Sultan oldu.

Üsküdar'ın sağlık hizmetlerini günümüze kadar sürdürebilmiş en eski sağlık kuruluşu ve İstanbul'un ilk özel hayır kurumu Zeynep Kamil Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi yine kadın eli değen hayır kurumlarından. Hastane, Zeynep Hanım ve Yusuf Kamil Paşa tarafından özel mülklerinde hastalara ücretsiz hizmet vermek amacıyla yaptırıldı.

Sanat tarihçisi Süleyman Faruk Göncüoğlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, özellikle kadınlar tarafından kadınlar için yaptırılmış ve vakfedilmiş hastanelerin, medeniyetin önemli bir parçası ve dünya tarihindeki ilk örnekleri olduğunu belirtti.

Bu tür uygulamaların Batı dünyasında ancak yüzyıllar sonra görülebildiğini, bu nedenle İstanbul ve dünya kadın tarihi açısından önem arz ettiğini anlatan Göncüoğlu, "Altı çizilmesi gereken nokta şudur; valide sultanlar başta olmak üzere saray mensubu kadınlar sahip oldukları şahsi servetlerini kullanarak bu hayır eserlerini yaptırmışlardır. Sıradan kadınlar da kişisel mal varlıklarını özgürce kullanabiliyor, ister vakıf ister ticaret yapmak için sarf ediyorlardı." dedi.

Öte yandan İstanbul'un kurulduğu tarihten bu yana her daim su sorunu ile karşı karşıya kaldığını dile getiren Göncüoğlu, bu sorun İstanbul için bir sıkıntı olmakla beraber yeni bir imara, mimari örneklere ve hayra vesile olduğunu söyledi.

Göncüoğlu, İstanbul'un su ihtiyacını gidermek ve hayırlara vesile olmak amacıyla pek çok İstanbullu kadının yarış içerisine girdiğini belirterek, şu bilgileri verdi:

"Saray mensubu bir kadının yaptırdığı çeşmenin kitabesi, dönemin padişahının yaptırdığı çeşmenin kitabesiyle aynı görkeme sahiptir. Yapılan araştırmalar sonucu, İstanbul'da yapılan ilk eserin Sultan 2. Beyazıt'ın kızı Hatice Sultan tarafından Edirnekapı'daki Çukurbostan mevkisinde, cami ve mektebiyle birlikte inşa edilen küçük bir çeşme olduğunu biliyoruz. İstanbul'a damgasını vuran çeşmelerin sayıları bugün tam olarak bilinmemektedir. Son birkaç yıldır çeşmelerin restorasyonlarla ayakta kalmalarına yardımcı olunmaktadır."

Kaynak: AA