Çerkes Ethem, Ernesto Che Guevara, Mehdi Haşimi ve Yevgeniy Prigojin… Ne ülkeleri aynı ne de aynı coğrafyada aynı zaman diliminde yaşamışlar? Ama ortak özellikleri kendi siyasi ve askeri güç merkezleri ile ayrı düşmeleri ve çatışmaları.
Önce Wagner ve ordu anlaşmazlığına değinelim…
2010'ların başında eski GRU Spetsnazı Yarbayı Dmitri Utkin tarafından kurulan ve Yevgeni Prigojin'in sahibi olduğu PMC Wagner Grubu, bir Rus paramiliter örgütü. Uçak kazasında öldüğü belirtilen bu Dmitry Utkin, değişik biri.
Slav Neopaganizmi olarak bilinen Slav Yerli İnancı, modern bir Pagan dini Rodnovery'e mensup. O ve askerleri kendilerini, antik Nordik ırkına mensup Wiking savaşçılarına benzetiyorlar. Benzer bir takıntı Almanların Führeri Hitler'de de vardı.
PMC Wagner, özel bir askeri şirket, bir paralı asker ağı veya Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in fiili bir özel ordusu olarak tanımlanıyor. Wagner, 2014'ten beri Ukrayna sınırındaki özerk bölgelerde faaliyet gösteriyor ama Afrika’nın birçok ülkesinde onları görmek mümkün. Özellikle Ukrayna Savaşının başlaması ile birlikte PMC Wagner çalışanları en ön saflarda yer aldılar.
Ancak zaman zaman düzenli ordu birlikleri ile aralarında rol kapma/rol çalma gibi durumlar yaşandı. Wagner komutanları, üst düzey yöneticileri, Rus ordusunun cephede başarısız olan komutanlarını ihmal ve ihanet suçlaması ile Başkomutan Putin'e kamuoyu önünde şikayet ettiler. Bu nedenle Ordu ile özel güvenlik şirketi paramiliter güç Wagner arasında çatışma/ anlaşmazlık hep yaşandı.
Birçok noktada Wagner güçlerinin ordu birliklerine göre izafi bir başarısı mevcuttu. Wagner eleştirileri birçok ordu komutanını görevinden etti. Hatta çoğu, doğal görünümlü ölümlerle tanıştı. Sovyetler’in son dönemindeki hantal ve rüşvet çarkına bulaşmış askeri bürokrasinin 1992'den beri gücünden bir şey kaybetmediği bir kez daha görüldü.
Çerkez Ethem Che Guevara…
Wagner'in cephede savaşan birliklerine düzenli silah ve mühimmat sevkiyatı yapılmadığı, çalışanlarının maaşlarının geciktirildiği veya ödenmediği haberleri de medyada yer buldu. Wagner olayı, bizim Çerkez Ethem olayına benziyor!
Kuvâ-yi Milliye komutanı Çerkez Ethem; emrindeki milislerle Ankara'da kurulan düzenli orduya karşı ayaklanmıştı. Kuva-yi Seyyare döneminde oldukça başarılı hizmetler veren Çerkez Ethem, Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet İnönü'nün emri altına girmeyi bir türlü kabullenememişti.
Latin Amerika’nın devrimci liderlerinden Ernesto Che Guevara, astım hastasıdır. Bolivya’da savaşırken yaptığı tercih, efsane ismin kişiliğini gösterir. Masanın üzerinde astım ilacı ve mermi kutusu vardır. Ernesto Che Guevara, astım ilacını değil, mermi kutusunu yanına almayı yeğler.
Bu tercihinden hareketle, bazıları onun bu tavrını Fidel Kastro ile kıyaslar ve aynı durumda olsaydı Fidel’in, astım kutusunu alacağı varsayımında bulunurlar. Che, devrimi sadece Küba ile sınırlamaz, Latin Amerika topyekün emperyalizmin sömürüsünden kurtulmalıdır.
Fidel ise önceliği, Küba devriminin sürdürülmesine vermişti. Che, 1967 yılında, Bolivya'da gerilla mücadelesi verirken, bir pusu sonrası ordunun eline geçmiş ve öldürülmüştü.
Mehdi Haşimi…
Irak ve İran savaşının sürdüğü yıllarda 1986'da patlak veren ‘Irangate’ skandalı, dünya kamuoyunda büyük bir şaşkınlık yaratmıştı. ABD yönetiminin İran’a, İsrail aracılığı ile gizlice silah satması ve sattığı silahların parası ile Nikaragua’daki contra eylemcilerine yani komünist rejime karşı faaliyet gösteren gerillalara destek sağladığı ortaya çıkmıştı.
O dönemde İran dini lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni hayattaydı ve ‘büyük şeytan’ olarak nitelediği Amerika ile görüşülmesine onay vermişti. Daha da ilginci Siyonist rejim olarak nitelendirilen İsrail’in arabulucu olmasıydı. İşte İrangate sürecinde Amerikalılar, İran yönetiminden küçücük bir ricada bulundular; Ayetullah Muntaziri’nin yakın ekibinden Mehdi Haşimi'nin öldürülmesi.
İranlı Mehdi Haşimi, Şah'ın devrilmesinden sonra inkılâbın evrensel boyutuyla ilgilendi ve dünyadaki İslami hareketlerle yakın bir diyalog geliştirdi. Ayetullah Muntaziri’nin desteğini de alınca Devrim Muhafızları içinde “İslami hareketler” birliğinin başına geçti.
Bu birlik, İslam İnkılâbı'ndan sonra oluşturulan Özgürlük Hareketleri Kurumu olarak ta biliniyordu. Ortadoğu'daki ve dünyadaki İslami hareketlerle ilgili her yönlü çalışmayı yapıyordu. Bu yapının aynı zamanda askeri bir yönü vardı. Dolayısıyla alacağı her bir karar ve atacağı her bir adım, İran’ın dış politikası ve İslam devrimin geleceğini de yakından ilgilendiriyordu.
Ancak zamanla Mehdi Haşimi sahip olduğu bu gücü, kendi başına buyruk olarak kullanmaya başladı. İslam Cumhuriyeti’ne karşı uluslararası ve bölgesel bir kuşatmanın sürdüğü, İran-Irak savaşının da en şiddetli geçtiği bir zamanda, Mehdi Haşimi'nin İran’ı zor durumda bırakacak birtakım işlere kalkışması, İranlı yöneticilerin rahatsızlığına ve tepkisine yol açmıştı.
Mehdi Haşimi, 'Büyük Şeytan' Amerika ile flört eden mevcut idareyi beğenmiyor ve toplumda hâkimiyet kurmaya çalışıyordu. Daha sonra Devrim Muhafızları'nın tüzüğü değişince “İslami Hareketler Birliği” de ilga edildi. Ama Mehdi Haşimi, elindeki bazı silah ve teçhizatı saklamış ve Ayetullah Muntaziri’nin de emriyle ülkede resmi olmayan bir statüde çalışmalarını sürdürmeye başlamıştı.
Mehdi Haşimi, bu arada Devrim Muhafızları ile Komiteler arasında ihtilaf çıkarmaya çalışıyor; Ayetullah Hameney’in aleyhine bildiriler dağıtıyor, Ayetullah Muntazirî’yi de etkilemeye çalışıyor ve onu yönlendiriyordu. Bu olaylarda Ayetullah Muntaziri’nin damadı Seyyid Hadi Haşimi de büyük bir rol oynuyor ve Ayetullah Muntaziri’nin Mehdi Haşimi’ye güvenmesini sağlıyordu. Mehdi Haşimi, Ayetullah Muntaziri adına ve ondan aldığı emirlerle hareket ediyordu. Mehdi Haşimi, yargılandı ve 1987 yılında asılarak idam edildi.
Yevgeniy Prigojin'in “Adalet Yürüyüşü” sonun başlangıcı!..
10 Haziran 2023 tarihinde yürürlüğe konulan “Gönüllü birliklerin Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı bünyesinde sözleşmeli er statüsüne geçirilmesi" yasası, Wagner ve ortakları açısından bardağı taşıran son damla oldu.
13 Haziran'da Rusya Savunma Bakanlığı, Ukrayna'daki Özel Askeri Harekat Bölgesi'nde (SVO) taarruz birliğinin bir parçası olarak faaliyet gösteren gönüllü birliklerle yeni sözleşmeler imzalandığını duyurdu. Moskova'da bu çürümüşlükten rahatsız olan bazı üst düzey isimler, krizin birinci dereceden sorumlusu gördükleri Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ile Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı ve Rusya Savunma Birinci Bakan Yardımcısı Valeri Vasilyeviç Gerasimov'un, Başkan Putin tarafından görevlerinden uzaklaştırılmasını beklediler. Süreç uzayınca “SVR ve GRU operasyonu” diyebileceğimiz Wagner devreye sokuldu!..
Yevgeniy Prigojin’in öldürüleceği, Askeri İstihbarat Albayı Maxim Fomin suikastında belliydi!..
Gazeteci blog yazarı olarak bilinen Владлен Татарский/ Voenkor Vladlen Tatarsky'in, asıl adı Максим Фомин/ Maxim Fomin, Rus askeri istihbaratında albay rütbesinde görev yapıyordu ve Wagner ile sıkı-fıkı ilişki içindeydi. Rus ordusunun şahin kanadından olduğu söyleniyordu. Rus askeri blog yazarı ve propagandacısıydı.
Gerçek adı Maxim Fomin olan blogger Vladlen Tatarsky'nin Telegram'da 560.000'den fazla takipçisi vardı ve Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı hakkında sık sık eleştirel bir yorum yapan, etkili askeri blog yazarlarının en önde gelenlerindendi.
Rusya’nın St. Petersburg kentindeki patlamanın Ukrayna'da Rusya için savaşan Wagner'in sahibi Yevgeny Prigozhin'e ait olan bir kafede meydana gelmesi dikkat çekiciydi.
Ukrayna Savaşı'nın başlamasından bugüne Rusya'da Putin yanlısı ünlü isimlere yönelik ikinci bombalı saldırı olduğu düşünülüyor. İlk saldırıda Aleksander Dugin'in kızı gazeteci aktivist Darya Dugina, arabasına konan bomba ile öldürülmüştü.
Rusya'nın jeopolitik korkusu!..
Çarlık Moskova’sı, Sovyet Moskova’sı ve Putin Moskova’sı arasındaki ortak payda, jeopolitik mücadelede Batı tarafından kuşatılma ve işgal edilme korkusudur. Nitekim Moskova-Kiev arasındaki krizin ana nedeni Rus liderliğinin NATO tarafından kuşatıldıkları düşüncesi olmuştu.
Yevgeniy Prigojin, Başkan Vladimir Putin’in arkadaşı olan Savunma Bakanı Sergey Şoygu ile Genelkurmay Başkanı Gerasimov’a alenen saldırı başlattığında, bazı çevreler ona ölüm fermanını imzaladığı gözüyle baktılar. O, her an öldürülebilecek cinayet projesinin objesiydi.
Prigojin'in Putin'e karşı bir isyana öncülük ederek küresel arenada şok yaratması ve iyi hazırlanmamış bu ayaklanmadan son anda birdenbire vazgeçmesinden sadece iki ay sonra, uçak kazası meydana geldi.
Prigojin'in Rus askeri blog yazarı Semyon Pegov'a verdiği ve ilk olarak 29 Nisan'da yayımlanan röportajından alınan videoda Prigojin, ülkesine yalan söylemektense öldürülmeyi tercih edeceğini söylüyor ve gökyüzünde parçalanan bir uçaktan bahsediyordu. Demek ki aklına gelen başına gelmiş.
Kremlin: Bizim parmağımız yok!
Wagner'in lideri Yevgeni Prigojin'in Moskova yakınlarında düşen bir özel jetin yolcu listesinde olduğunun açıklanması ardından Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, uçak düşürme iddialarının "tamamen yalan" olduğunu savundu. ABD Savunma Bakanlığı Pentagon, uçağın yerden atılan bir füze ile düşürülmediğini değerlendiriyor. Wagner'e kayıtlı, düşen uçakta üç pilot ve yedi yolcu bulunuyordu.
Uçak kazası Evgeny Prigozhin'in özel uçağı Embraer Legacy 600 , Moskova ( Sheremetyevo ) - St. Petersburg rotasında uçuyordu, kalkıştan kısa süre sonra aniden irtifa kaybetmeye başladı ve Moskova'nın 100 kilometre kuzeyindeki Tver bölgesinde Kuzhenkino köyü yakınlarında düştü.
Oysa Wagner’e yakınlığıyla bilinen bazı Telegram kanallarında, uçağın Rus ordusuna ait savunma sistemleri tarafından düşürüldüğü öne sürülmüştü. Uçak, Prigozhin isyanının başlamasından iki ay sonra düştü. Birçok Batılı analist ve gazeteci, uçak kazasını Rusya Devlet Başkanı “Vladimir Putin'in intikamı” olarak değerlendirdi. Federal Hava Taşımacılığı Ajansı Rosaviatsia'nın Prigozhin'in kazadan sonraki bir saat içinde yolcular arasında olduğunu bildirmesi, çok hızlı ve çok sıra dışı bir olay olarak görüldü.
Öldü mü ölmedi mi?
Bazı yabancı yayınlar, Prigogine'in ölümünden şüphe ediyor. Örneğin Daily Mail'in “Wagner şefi Prigozhin hala hayatta mı? Tekrar ölümden dirilecek mi?” başlıklı haberi gibi.
Son uçak kazası, Ekim 2019'da meydana gelen başka bir uçak kazasıyla karşılaştırılıyor. An-27, içindeki sekiz kişiyle birlikte Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde düşmüş, uçakta bulunan Yevgeny Prigozhin'in öldüğü söylenmişti. Ancak üç gün sonra Yevgeny ortaya çıkmıştı.
Bir yıl önce Prigozhin'in Popasna'daki Wagner PMC karargahına düzenlenen füze saldırısı sırasında öldüğü bilgisi yayıldı. Birkaç gün sonra, askeri lider Andrey Bogatov, PMC'nin kurucusuyla bir fotoğraf yayınladı. Fotoğrafı imzalayan Bogatov, “Prigogine ile birlikte cesedini arıyoruz” demişti.
ABD'nin ön istihbarat değerlendirmesi, Wagner lideri Yevgeni Prigojin'in öldüğü varsayılan uçak kazasının kasıtlı olarak gerçekleşen bir patlamadan kaynaklandığını ortaya koydu. İngiltere’nin dış istihbarat Servisi’nin (MI6) eski başkanı John Sawers da Prigojin’in öldürülmesinin arkasında yüksek olasılıkla Putin’in olduğunu söyledi.
Kaderi zor bir adam!..
Rus yetkililer, düşen uçaktaki 10 cesedin yanı sıra kara kutusunu da buldular. Ayrıca genetik testler Wagner paralı asker grubunun lideri Yevgeni Prigojin'in geçen hafta meydana gelen uçak kazasında ölen 10 kişi arasında olduğunu doğruladı.
Lakin Prigojin’i "kaderi zor bir adam" olarak tanımlayan Putin'in "Hayatta ciddi hatalar yaptı ve ihtiyaç duyduğu sonuçları elde etti; hem kendisi için hem de son aylarda olduğu gibi ortak bir amaç için" demesi biraz olsun insanı düşündürüyor.
Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko'nun, Wagner özel askeri şirketi lideri Yevgeniy Prigojin’e karşı suikast hazırlığı yapıldığını öğrendiğini ve bu bilgiyi Kremlin’e ilettiğini söylemesine ne demeli?
Surovikin gitti!..
Putin ile Wagner lideri Yevgeny Prigojin arasında Belarus lideri Alexander Lukaşenko arabuluculuğunda varılan anlaşmanın ardından General Sergey Surovikin’in tutuklandığı ve ev hapsinde tutulduğu iddia ediliyordu.
Rus medyası bu hafta Prigojin ile bağlantılı olduğu belirtilen Sergei Surovikin'in Rusya'nın hava kuvvetleri komutanlığı görevinden alındığını bildirdi.
Bir dönem Rusya'nın Ukrayna'daki operasyonlarını yöneten Surovikin, Prigozjin güçlerini geri çekilmeye çağıran bir video konuşması kaydettiği isyandan bu yana kamuoyunda görülmedi. Çok beklediği, umduğu Genelkurmay Başkanı da olamadı.
Wagner’in yeni yöneticisi kim oldu?
Wagner’in kurucularından Yevgeni Prigojin paralı askerler, madencilik şirketleri, siyasi danışmanlar ve dezenformasyon yapanlardan oluşan geniş ve karmaşık bir ağla kendisinin yerine kimsenin geçemeyeceği bir lider olarak görülüyordu.
Afrika ülkelerinin hükümetleriyle ilişkiler kurarak, Wagner'in kıtada çoğunlukla silah kullanarak Moskova'nın çıkarlarına hizmet etmesini sağladı. Fakat bundan iki ay önce, kendisine yakınlığıyla bilinen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e karşı isyan girişiminde bulunması, Putin’i Prigojin’in yerine gelecek kişiyi aramaya yöneltti.
Putin’in kararnamesine göre, Wagner ve ülkedeki diğer paralı asker grupları için çalışanlarının “Rus devletine bağlılık yemini” etmeleri zorunlu hale getirildi. Prigojin'in yerine Rusya'nın askeri istihbarat servisi GRU ile bağlantılı birinin gelebileceği belirtilmişti. Nitekim Prigojin’in ölümünün ardından Putin onun yerine “Sedoi/ gri saçlı” lakaplı Andrey Nikolaevich Troşev’i seçti. Wagner çevrelerinde "Boris Borisovich" veya "BB" olarak da biliniyor.
Wagneritler; "BB"nin önemli bir askeri deneyime sahip olduğunu ancak biraz dengesiz kabul edildiğini belirtiyorlar. Afganistan, Çeçenistan, Suriye ve Libya'da aktif görev almış. Her zaman askeri durumlarla başa çıkamıyor ve aynı zamanda alkol bağımlısı. 2017 yılında alkol zehirlenmesi nedeniyle St. Petersburg hastanesine kaldırıldığı biliniyor.
Putin, bir zamanlar Troşev’i Wagner’in gerçek komutanı olarak tanımladı. Çünkü paramiliter operasyonları finanse edecek kadar zengin ve kendisini destekleyen biri. Rus kaynaklara göre Troşev, 5 Nisan 1962 tarihinde Sovyetler Birliği döneminde adı St. Petersburg olarak değiştirilen Leningrad'da doğdu.
Batı ülkeleri tarafından kendisine uygulanan yaptırımlarla ilgili belgelerde doğum tarihi 5 Nisan 1953 olarak gösteriliyor, ancak bunun nedeni bilinmiyor. Sovyetler Birliği adına Afganistan'da savaştı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından ise Rus ordusunda Kuzey Kafkasya'da görev yaptı.
Daha sonra İçişleri Bakanlığı'na bağlı Özel Hızlı Müdahale Birimi'nin (SOBR) komutanlığı görevini üstlendi.
Troşev’e Afganistan'daki üstün hizmetleri nedeniyle iki kez Kızıl Yıldız Nişanı verildi. Bunun yanında 2016 yılında Suriye'nin Palmira (Tedmur) kentinde DEAŞ’a karşı gerçekleştirilen askeri operasyonlar sırasında elde ettiği başarılar neticesinde Rusya’da verilen en üst düzey madalya olan “Rusya’nın Kahramanı” madalyasına layık görüldü.
Öte yandan, Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-Bek Yevkurov, Prigojin’in uçak kazasından bir gün önce, Wagner üyelerinin sadece Moskova'nın kontrolü altında ülkede kalacağının garantisini vermek üzere Libya'yı ziyaret etmişti.
Libyalı bir yetkilinin aktardığına göre Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-Bek Yevkurov, geçtiğimiz Salı günü Libya'nın doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter ile Bingazi kentinde bir araya geldi. Libyalı yetkili, Yevkurov’un Hafter ile yaptığı görüşmede, Wagner’in yeni bir komutanın komutası altında olacağını söylediğini belirtti.
Yevgeniy Prigojin'in kellesi, altın tepside Fransa'ya mı verildi?
Moskova, Paris'i nasıl rahatlattı?
Yevgeniy Prigojin'in, küresel sisteme çomak sokması, tasfiyesi ile ilgili en önemli gerekçe olabilir. Çünkü Rusya'nın kendisine belirlenen saha dışında görünür olmasını sağlamıştı. Özellikle ABD ve İngiltere'ye karşı kapalı kapılar arkasında Kremlin yönetimi ile dirsek temasını sürdüren Paris, Afrika'daki nüfuz sahasını kaybetmek istemiyordu. Rusya'nın küresel kuşatma altında olduğu bu zor günlerde, BM’deki beş büyükten biri olan Fransa'nın desteği, anlamlı ve gerekli.
7 Şubat 1992'de Rusya ile Fransa arasında, her iki tarafın da "güven, dayanışma ve işbirliğine dayalı rıza ilişkileri" geliştirme arzusunu doğrulayan bir Antlaşma imzalandı. Fransa, Rusya'nın Avrupa'da ve dünyada önde gelen ortaklarından.
Fransa, Rusya'nın en önemli ekonomik ortaklarından biri ve AB ülkeleri arasında ticaret açısından beşinci sırada yer alıyor.
Ülkeler arasında siyaset, ekonomi, kültür ve insani alışveriş alanlarında çok yönlü işbirlikleri kuruldu. Avrupa Birliği'nin başlattığı Rusya karşıtı kısıtlayıcı tedbirlere Paris'in de katılması, ikili ilişkilerin dinamiklerini olumsuz etkiledi ancak ilişkilerin geleneksel olarak dostane ve yapıcı niteliğini değiştirmedi.
Rus diplomatlara göre Fransız tarafı, ilişkileri koparmakla ilgilenmiyor ve Rus düşmanlığına da karşı çıkıyor. BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri olarak Moskova ve Paris'in gezegende barış ve istikrarın sağlanmasında özel bir sorumluluğa sahip olduklarının farkındalar.
Afrika'da Wagner ile Patriot, Sewa Security Service ve RSB gibi Rus güvenlik şirketleri faaliyet gösteriyor. Afrika'da nüfuz sahibi olan Fransa ise Rusya'nın Afrika'daki adımlarından rahatsızlığını belli eden ülkelerin başında geliyor.
Afrika'da başlattığı operasyonlarda, binlerce askeri bulunan Fransa'nın üst düzey yetkilileri, Rus paralı askerlerinin Afrika'daki varlığından açıkça endişe duyduklarını dile getiriyor. Kremlin, Fransız dostlarını hayal kırıklığına uğratmadı.
Eğer üstü örtülü şekilde Wagner ile işbirlikleri varsa, Türkiye merkezli özel askeri şirketler, özellikle Afrika'da daha dikkatli olmalı.
Yevgeniy Prigojin'in kellesini altın tepside Fransızlara sunan Kremlin, bizimkilerin de gözünün yaşına bakmaz.
.
Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com
Seçilmiş Kaynakça
https://www.fontanka.ru/2023/08/24/72632885/
https://www.bbc.com/ukrainian/news-66593170
https://lenta.ru/news/2023/06/14/france_russia/
https://www.bbc.com/turkce/articles/cp40x2z1027o
https://ria.ru/amp/20220207/otnosheniya-1771105011.html
https://msk1.ru/text/incidents/2023/08/26/72639803/#bounce
https://haber.sol.org.tr/mansetler/44-yil-sonra-yine-ayni-che-yalani-haberi-10201
https://www.dikgazete.com/yazi/rusya-da-derin-hesaplasmanin-kurbani-tatarsky-5483.html
https://turkish.aawsat.com/dünya/4512241-düzenin-olmadığı-bir-dünyada-korkutucu-maceralar
https://turkish.aawsat.com/ dünya/ 4510111- putinin- prigojin’-yerine-seçtiği-isim-andrey-troşev
https://tr.euronews.com/2023/08/27/rusya-dusen-ucakta-olenler-arasinda-prigojinin-oldugunu-teyit-etti
https://www.dikgazete.com/yazi/putin-i-wagner-isyaninda-kadim-turk-devleti-nasil-kurtardi-5797.html
https://www.voaturkce.com/a/prigojin-in-supheli-olumunden-sonra-putin-sessizligini-bozdu-/7239165.html
https://www.voaturkce.com/a/rus-parali-asker-grubu-wagner-lideri-prigojin-ucak-kazasinda-oldu-mu/7238196.html
https://tr.euronews.com/2023/08/26/putinden-kararname-wagner-savascilarinin-rusyaya-baglilik-yemini-etmesi-istenecek
https://sputniknews.com.tr/20230825/belarus-lideri-lukasenko-prigojin-ona-karsi-suikast-hazirligi-yapildigini-biliyordu-1074946916.html
https://sputniknews.com.tr/20230827/prigojinin-ucaginin-dusmesi-sonucu-hayatini-kaybedenlerin-tamaminin-kimlikleri-belirlendi-1074970683.html
https://web.archive.org/web/20210820075021/https://glavcom.ua/ru/articles/prigozhin-dmitriy-utkin-shoygu-valeriy-gerasimov-kto-est-kto-v-sekretnoy-armii-putina-742050.html?1615817935