Türkiye'de yaşayan Sefarad ve Aşkenaz Yahudileri'nin Hahambaşısı Rav İsak Haleva ile beş altı kuşak öncesi akrabalık bağı bulunan, İsrail Askeri İstihbarat Başkanı Aharon Haliva, Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah’ın bölgeyi büyük bir savaşa sürükleyebilecek bir hata yapmak üzere olduğunu, savaşa dönüşebilecek bir gerginlik ihtimalinin düşük olmadığını çok yakın bir zamanda ifade etmişti.
İsrail'in, Lübnan'ın güneyinden çekilmesinin 23. yıl dönümü münasebetiyle konuşan Lübnan'daki Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah; İsrail'in duvarlar ve silahlar arkasına saklandığını belirterek, "Yanlış hesap yapmayın. Bölgede büyük bir savaşa yol açacak en ufak bir hata sizi uçuruma ve yok olmaya sürükler" sözleri ile İsrail'i uyarmıştı.
Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah'ın üst perdeden konuşmasının sebebi, biraz da konjonktürel. İran ve Suriye ile birlikte Rusya'yı da yanında hissetmesi. Belki bu ülkelere Fransa ve Çin Halk Cumhuriyeti’ni de ekleyebiliriz.
Rusya Yahudileri ve Kremlin Yönetimi…
“Rusya, İsrail’i Hizbullah ile terbiye etmeye hazırlanıyor” demek aslında iddialı bir saptama.
“Rusya; Yahudilerin en rahat yaşadığı ve yönetimde söz sahibi sayılı ülkelerden olmasına rağmen neden böyle bir şey söz konusu olsun?” sorusu insanın aklına gelmiyor değil. Mesela Rusya Federasyonu Başbakanı Mihail Vladimiroviç Mişustin'in annesi Ermeni, babası ise Yahudi.
Rusya, 179 bin 500 Yahudi’ye ev sahipliği yapıyor ve dünyanın en büyük yedinci Yahudi topluluğunu barındırıyor. Ukrayna savaşı sonrası bu rakamın, 165 bine gerilediği tahmin ediliyor. Rusya vatandaşı Yahudi kitleleri, Ukrayna savaşı ile birlikte, yedek asker alımının artacağından emin ve bir Yahudi bağlantısı bulmak için arşivleri karıştırıyor ve İsrail'e göç ediyor. Rusya'nın Yahudi nüfusu 165.000 ile tüm Rus nüfusuna (145,2 milyon) kıyasla çok küçük olsa da, Rus orta sınıfının orantısız bir bölümünü oluşturuyor.
Yüzyıllar boyunca tekrarlanan antisemitizm örneklerine rağmen, Rus Yahudiliğinin ülkede derin tarihsel kökleri mevcut. Dünya Yahudi Kongresi'nin Rusya'daki bağlı kuruluşları, Rusya Yahudi Kongresi ve Rusya Yahudi Örgütleri ve Toplulukları Federasyonu'dur.
Moskova, St. Petersburg, Samara, Omsk, Yekaterinburg, Nalçik ve Perm'de Rusça Yahudi gazeteleri çıkıyor. Birkaç aylık dergi var: Chabad-Lubavitch tarafından yayınlanan 'Lechaim', karikatürleriyle ünlü "Moscow- Jerusalem" ve Rus Dağ Yahudilerinin bir süreli yayını 'STMEGI'. Dağ Yahudileri veya Kafkasya Yahudileri, ayrıca Yuhurim olarak bilinirler.
Bazı Yahudi haber siteleri var, en popüler olanları Jewish.ru ve Stmegi.com. Rusya’daki oligarkların büyük çoğunluğunun Yahudi olduğu istihbarat raporlarında yer alıyor.
Rusya - İsrail ilişkileri…
İsrail, kuruluşundan beri eski Sovyet coğrafyasından Yahudi göçmeni almıştır. Rusya’da kalan Yahudiler’in bir kısmı ise “Tat” olarak anılıyor. Sovyetler Birliği ve İsrail arasındaki diplomatik ilişkiler, 17 Mayıs 1948'de başladı; yani İsrail'in bağımsızlığını kazanmasından üç gün sonra kuruldu.
Rusya Federasyonu'nun selefi olan Sovyetler Birliği, İsrail devletini tanıyan ilk ülkeydi. Bu karar, açıkça jeopolitik nedenlerle belirlendi: Sovyet lideri Joseph Stalin, Ortadoğu'da SSCB'nin bir müttefiki olacağı umuduyla Yahudi devletini tanıdı. İç siyasi nedenlerle, Sovyet Başbakanı Nikita Kruşçev, Arap-İsrail savaşındaki eylemlerinden sonra İsrail'i bir parya devleti ilan etti.
Buna rağmen Sovyetler Birliği, kısa süre sonra İsrail ile tekrar etkileşime girdi. Leonid Brejnev yönetiminde Yevgeny Primakov'un iki ülke arasında doğrudan bir çatışma olmamasını sağlama görevi vardı. Ağustos 1971'de Viyana ve Tel Aviv'deki sözde "gizli görüşmeler" yoluyla Sovyetler Birliği ile İsrail arasındaki temasları (ancak ilişkileri değil) yeniden başlattı.
Sovyet hükümeti, 1970'lerde Yahudilerin, Sovyetler Birliği'nden göçüne yol açan, Sovyet Yahudilerinin İsrail'e göçüne ilişkin dört yıllık yasağı kısmen kaldırdı. 1980'lerin sonlarına kadar, Mihail Gorbaçov yönetiminde, Sovyetler Birliği ve İsrail, Gorbaçov'un glasnost ve perestroyka politikalarının bir sonucu olarak resmi ilişkileri yeniden kurdu. 1967'den beri ilk kez, Sovyet Yahudilerinin kısıtlama olmaksızın İsrail'e göç etmelerine izin verildi ve bu, bugüne kadar devam eden büyük bir göç sürecini ateşledi.
Sovyetler Birliği'nin son Dışişleri Bakanı Boris Pankov'un 18 Ekim 1991'deki ziyareti sırasında SSCB ile İsrail arasındaki diplomatik ilişkiler tam olarak yeniden tesis edildi.
Rusya ve İsrail arasındaki ikili ilişkiler, bir dizi alanda - düzenli stratejik diyalog, kültürel alışveriş ve çok çeşitli ekonomik bağlar - çok yönlü pozitif işbirliği ruhu ile karakterize edilir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Rusya ile İsrail arasında iyi ilişkiler gelişti, ancak coğrafya onları daha da yakınlaştırdı.
İsrail'de bir milyondan fazla Rusça konuşan yaşıyor, hatta daha fazla Rus, İsrail'e geliyor ve İsrail vatandaşları Rusya'ya geliyor. Rusya, İsrail'in İran, Suriye, Lübnan ve Filistinlilerle olan ulusal güvenlik çıkarlarıyla ilgili tüm kartlara sahip.
İsrail'in bir ortağı, özellikle de ulusal güvenliğine yardımcı olabilecek birini yani Rusya’yı üzmeyi göze alıp alamayacağı huşunda kafalar karışık. Rusya-İsrail ilişkileri resmen otuz yaşın biraz üzerinde, ancak aslında 1991'de Sovyet sisteminin çöküşünden bu yana, her Rusya cumhurbaşkanı ve her İsrail başbakanı, kendilerine iyi ilişkiler sürdürme hedefi koydu. Rusya'nın İsrail'in gerçek bir ortağı olduğu dünya kamuoyunda hep düşünüldü.
Dış politika alanında iki tarafın pozisyonlarının yakınlaşması, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in 28 Nisan 2005'te İsrail'e yaptığı ziyaretin ardından hız kazandı.
Bu, Rus devlet başkanının İsrail'e yaptığı ilk ziyaretti. Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev'in Ekim 2008'de İsrail Başbakanı Ehud Olmert ile yaptığı ve her iki tarafça da büyük beğeni toplayan görüşmesi sırasında, selefi ile 2005 yılında varılan ilkesel anlaşmalar yenilenmiş ve iki ülke arasında stratejik diyalog ihtiyacı doğmuştu. Rusya Federasyonu'nun Arap-İsrail ilişkilerinin normalleşme sürecini desteklememesi için hiçbir sebep yok denilebilir.
İsrail-Rusya ilişkilerinin tıkanmasında Ukrayna ve İran faktörü…
Ancak günümüzde Rusya-İsrail ilişkilerinin kötüleşmesinin arka planında ABD'nin İsrail üzerinde daha fazla baskı kurmasının etkisinden söz edilebilir. Bu baskı, Ukrayna krizinde Rusya’nın suçlanması, Rusya’ya karşı uygulanan ambargoya katılması gibi başlıkları içeriyor.
Bir başka neden de son birkaç yıldır Rusya’nın, Ortadoğu'daki etkisini genişletme stratejisinin bir parçası olarak Beyrut'ta kültürel, ekonomik ve askeri bağlar kurması, ABD'yi kenara itip Moskova'nın rolünü yükselterek, erişimini sessizce Lübnan'a doğru genişletme çabasıdır.
Rusya'nın Lübnan'daki faaliyetlerinin tamamı Hizbullah ile ilgili değil elbette.
Rusya'nın Hizbullah ile ittifakı, ona Lübnan'daki genel ayak izini genişletmek için erişim ve güçlü bir üst koruma sağlarken, aynı zamanda Hizbullah'ın da yararına oluyor.
İsrail yönetiminin aleni şekilde Yahudi asıllı Ukrayna Başkanı Volodimir Oleksandroviç Zelenski’nin savaşı sürdürme konusundaki ısrarlı tutumunu sürdürmesi Kremlin’de rahatsızlık yarattı. İsrail, Rusya ile güvenlik anlaşmalarını bozma riski ile karşı karşıya. İsrail'in Ukrayna'ya yaptığı askeri yardım listesini çeşitlendirmesi ve hızlandırması Rusya ile arasındaki ilişkileri her geçen gün daha zora sokuyor.
Mesela şimdiki İsrail yönetimi, ABD'nin İsrail'deki depolarda tuttuğu yaklaşık 250.000 mermiyi Ukrayna'ya teslim etmesine karşı çıkmadı. Sadece bu değil. Geçen yıl; İsrail makamları, NATO üyesi ülkelerin Ukrayna'ya İsrail bileşenleri içeren silahlar tedarik etmesine izin verdi ve ayrıca Ukrayna için "stratejik malzeme" alımını finanse etti. Son olarak İsrail, Ukrayna'ya olası anti-drone sistemleri satışı için ihracat lisanslarını onayladı.
İsrail, Rusya'nın jeopolitik izolasyonuna çanak tutuyor!..
İsrail tarafından Ukrayna'ya tedarik edilen sistemler, insansız hava araçlarını sıkıştırmak ve düşürmek için elektrikli cihazlardır ve yaklaşık 40 kilometrelik bir menzile sahiptirler ve enerji santrallerinin veya diğer kritik tesislerin yakınına kurulabiliyor.
Ukrayna, geçen yıl füze saldırısı uyarı sistemleri sağlama talebiyle İsrail'e başvurduğunda, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, bu projenin hızla tamamlanmasında bizzat önemli bir rol oynadı. Rusya'nın son jeopolitik izolasyonunda durumu daha da karmaşık hale getirerek Moskova'yı Tahran'a yaklaştırdı.
İran'la artan askeri işbirliği, ülkenin ulusal güvenliği için önemli olumsuz sonuçlara yol açabileceği korkusuyla İsrail'de alarma neden oldu. Ayrıca İsrail'in en büyük kaygısı, Rusya'nın nükleer silah geliştirme arayışında İran'a yardım edebilme olasılığıdır. Ama bir de olayın diğer tarafı var, İsrail, Ukrayna ordusuna füze savunma sistemleri sağlama ihtimali.
Her iki taraf da birbirinin sinir uçları ile oynuyor!..
Tel Aviv; Rusya ile İsrail arasındaki gelecekteki ilişkiler için son derece tehlikeli olarak tanımladığı bir dizi adımlar attı.
Her şeyden önce, İsrail'e geri dönüşle uğraşan Rusya Yahudilerinin, Rusya Federasyonu’nda ülkelerine geri gönderilmesine yardım eden İsrail örgütü Sokhnut'un Rusya'da olası bir yasağından bahsediyoruz. Sokhnut olarak bilinen İsrail için Yahudi Ajansı'nın faaliyetleri Rusya Adalet Bakanlığı tarafından kısıtlanmış, askıya alınmıştı.
Çatışmanın başlangıcında Rusya'da Yahudi ajansı Sokhnut'un faaliyetlerinin büyük ölçüde duraklatılması önemliydi. Bu kapsamda İsrail Dışişleri eski Bakanı Yair Lapid'in Rusya'nın Ukrayna krizini ele alış biçimini kınaması Sokhnut'un başına gelenlerde etkiliydi.
Bu kınamanın İsrail'in çıkarlarına en uygun olmadığı düşünülse de karar büyük olasılıkla Ukrayna krizinden çok Rusya'nın iç siyasetiyle ilgili olabilir.
Moskova'nın İsrail'in retoriğinden duyduğu memnuniyetsizliğin bir diğer işareti de Putin'in Türkiye ve İran Cumhurbaşkanlarının yer aldığı üçlü zirvesi için Tahran'a yaptığı ziyaretti. Bu ziyaret, hiç şüphesiz uluslararası kamuoyunda, İran'ın, ABD tarafından baskılanmasına karşı bir meydan okuma ve destek algısını yarattı.
Rusya Devlet Başkanı, İran ve Türkiye liderleriyle bir araya geldi ve İsrail, bu ülkeleri, en hafif deyimiyle, ya düşmanca (İran) ya da komşuları (Türkiye) dahil olmak üzere çıkarları için potansiyel olarak tehlikeli olarak gördüğünü ilan etti.
Orada, diğer konuların yanı sıra, üç devlet başkanının İsrail'in Suriye'ye yönelik hava saldırılarını kınadıkları ve Tel Aviv'i bunları durdurmaya çağırdıkları çok sembolik bir ortak bildiriyle duyuruldu.
Yeni İsrail hükümetinin yaklaşımlarında İran yönü, askeri-politik tehdidin ana kaynağı olarak görünmektedir. B. Netanyahu, İran rejimini, sürekli olarak Yahudi devletini yok etme hedefine doğru ilerleyen bir terörist rejim olarak tanımlıyor. İsrail'in bakış açısına göre İran, Lübnan ve Gazze'deki vekil güçlerini manipüle etmek de dahil olmak üzere tüm Ortadoğu bölgesini askıda tutuyor.
İsrail liderliği, İran'ın nükleer silah elde etme olasılığını varoluşsal bir tehdit olarak görüyor. İsrail'in Ortadoğu'daki nükleer silahlar üzerindeki tekelini ihlal etme olasılığı, varsayımsal bile olsa, onun tarafından kesinlikle kabul edilemez İsrailli ortaklarla temaslarda Rus temsilciler, İran'ın Rusya'nın komşusu olduğunu, bölgede gelişen askeri-politik altyapıyı baltalamayan, İsrail'e yönelik olmayan ve İsrail'i tehdit etmeyen dengeli ilişkilere sahip olduğunu ısrarla açıklıyor.
Meşru ve müşterek menfaatler odaklı Rus tezi çerçevesinde Moskova, tüm bölgesel tarafları geniş çaplı bir silahlı çatışmaya yol açabilecek herhangi bir eylemde bulunmamaya çağırıyor. Aynı zamanda Rusya, 2015'te varılan ve Amerikalıların tek taraflı olarak kabul ettiği Kapsamlı Ortak Eylem Planı'nın (JCPOA) hükümlerine geri dönerek, İran Nükleer Programı (INP) etrafındaki herhangi bir anlaşmazlığın üstesinden gelmekten yana olduğunu sürekli olarak dile getiriyor.
2022 olayları sırasında İran, yeni bir düşman edindi. Ukrayna yetkilileri, Rus ordusunun “özel harekat” sırasında kullandığı kamikaze insansız hava araçlarının İran menşeli olduğundan emin. Rusya ve İran teslimatları reddediyor. İsrail, artık İran'a ve İran yanlısı oluşumlara karşı yeni saldırıları meşrulaştırmak için Ukrayna gündemini bahane edebilir.
Son zamanlarda Lübnan Hizbullah'ı ile İsrail arasındaki söz dalaşının altında veya arkasında bu kriz var. Çünkü İsrail, Moskova'nın Tahran'a yaklaştığını ve İran silahlarına giderek daha fazla bağımlı hale geldiğini düşünüyor.
Washington, İsrail'i Rusya'nın İran'a ve Hizbullah'a desteğinde iknaya çalışıyor!..
Amerikalı sığır çobanları, Ortadoğu hamamında yangına kütük atan Külhanbeyi. Çünkü kaostan, kargaşadan, savaştan beslenen strateji izliyorlar. ABD hükümeti, sanki kendi yaptığı her iş meşru imiş gibi, İran ve Hizbullah'ın yasa dışı finansman kaynaklarını sürekli yakından takip ediyor.
Amerikalı uzmanlar, ellerindeki verilere bakarak Rusya'nın bu tür faaliyetlerle işbirliği ve desteğinde belirgin bir eğilim olduğunu düşünüyor. Rusya'nın Hizbullah ile ittifakı, Rus ve Hizbullah güçlerinin Esad rejimiyle ittifak halinde yan yana savaştığı Suriye'deki çatışmadan doğdu.
Yıllarca bu ittifak kesinlikle Suriye'deki askeri faaliyetlerle sınırlı göründü, ancak 2018'de Hizbullah ve Rusya, benzeri görülmemiş ortak yaptırımları savuşturma faaliyetlerine girişmeye başladı. Hizbullah ile Rusya arasındaki faaliyetlerdeki keskin değişiklik, işbirliklerinin askeri bir ittifakın ötesine geçtiğini ve artık ekonomik bir bileşen taşıdığını açıkça gösterdi.
Kasım 2018'de ABD Hazine Bakanlığı ifşa etti!..
Hizbullah ve İran İslam Devrim Muhafızları Ordusu'na (IRGC) bağlı “Kudüs Gücü” tarafından yönetilen karmaşık, ticarete dayalı petrol kaçakçılığı yaptırımlarını savuşturma planı. Bu plan, İran rejiminin Suriye adına Rusya'nın devlete ait Promsyrioimport şirketine para göndermesine izin vererek, Rusya'nın Esad rejimine yönelik ABD yaptırımlarından kurtulmasını sağladı.
Eşzamanlı olarak Suriye Merkez Bankası, İran rejimi adına Hizbullah, HAMAS ve IRGC-Qods Force'a nakit havale yaptı. Bu planın merkezinde iki kilit kanal vardı: Hizbullah yetkilisi Mohamed Qasir ve Rusya merkezli Suriye uyruklu Mohamed Alchwiki. İran Merkez Bankası'ndaki üst düzey bir yetkiliye yazdığı bir mektupta, Qasir (aka Bay Fadi) ve Alchwiki, Hizbullah'a fayda sağlama planının bir parçası olarak 63 milyon dolar aldıklarını doğruladılar.
Rusya ile Hizbullah arasındaki işbirliğinin gelişmiş düzeyi, yaptırımlardan kaçınmakla sınırlı değil. Mart 2021'de Hizbullah, Moskova'ya bir heyet gönderdi. Bu Rusya'ya yaptıkları ikinci 'diplomatik' ziyarette, on yıl önceki ilk ziyaretinin aksine, gizlilik içinde ve medyaya yansımadan gerçekleşmişti.
Hizbullah temsilcileri, Moskova'da geçirdikleri üç gün boyunca aralarında Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov, Devlet Duması ve Federasyon Konseyi temsilcileri ve İran'ın Rusya Büyükelçisi Kazım Celali'nin de bulunduğu çeşitli Rus yetkililerle bir araya geldi. Ancak en önemlisi, heyetin aynı zamanda Vladimir Putin'in Ortadoğu Özel Temsilcisi olarak da görev yapan Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mihail Bogdanov ile uzun bir görüşme yapmasıydı.
Bu toplantılarda, çeşitli 'projeler' üzerinde işbirliği de dahil olmak üzere bir dizi konu tartışıldı. Hizbullah, Moskova'ya yaptığı bu ziyaretten sadece üç ay sonra, Rusya'nın Lübnan Büyükelçisi Alexander Rudakov, ortak projeler üzerinde işbirliğini görüşmek üzere Beyrut'ta temaslarda bulundu.
Rusya ve Hizbullah'ın hangi projeler üzerinde birlikte çalıştıkları belirsizliğini koruyor olsa da, ABD Hazine Bakanlığı'nın Ocak 2023'te Lübnan merkezli ekonomist Hassan Moukalled'i suçlaması, bazı olasılıklar hakkında fikir veriyor.
Hazine, yaptığı basın açıklamasında Moukalled'i, grup adına iş anlaşmaları yürüten ve potansiyel yatırımcılar, ortaklar ve yabancı hükümet yetkilileri ile müzakerelerde Hizbullah'ı temsil eden Hizbullah'ın mali danışmanı olarak tanımlıyor.
Hazine, ayrıca Mukalled'in Hizbullah adına Rusya ile olan ilişkisini açıkça vurguluyor ve onun Hizbullah yetkilisi Mohamed Qasir ile Rusya'yı ilgilendiren iş anlaşmaları da dahil olmak üzere çok çeşitli projeleri koordine ettiğini belirtiyor.
Stratejik rekabet, terörizm için farklı türde bir tehdit oluşturuyor, ancak Rusya ve Hizbullah örneğinde açık bir örtüşme var; ikisi birbirini dışlamıyor, birbirini güçlendiriyor. Rekabet, özellikle de yumuşak güç yoluyla etkiyi genişletmeyi içerdiğinde, hafife almak veya gözden kaçırmak kolay olabilir.
Lübnan örneğinde, sadece Rusya değil, aynı zamanda önemli bir askeri gücü elinde bulunduran Hizbullah da fayda sağlamaya hazırdır.
Rusya'nın NATO'nun genişleme stratejisine ket vurduğu mevcut durum açısından dünya, Ukrayna'daki çatışmaya odaklanmış durumda. Çünkü bu savaş, enerji fiyatları kadar tahıl fiyatlarındaki artışa yol açabiliyor.
Bu stratejik rekabet çağında, ABD çok kutuplu bir tehditle karşı karşıya olduğu değerlendirmesini yapıyor. Çünkü dış politikasının bumerang etkisi var. Eninde sonunda dönüp kendisini vuruyor.
Amerikalı diplomatlar, istihbarat ve Ordu bürokrasisi var gücüyle İsrailli yetkilileri Rusya'nın Hizbullah'a desteği hususunda kışkırtıyor.
İsrail, Ukrayna'da Rusya'nın canını yakarsa, Kremlin de Tahran, Şam ve Beyrut aracılığı ile İsrail'in nasırına basmaktan çekinmeyecektir.
.
Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com
Seçilmiş Kaynakça:
https://www.kommersant.ru/doc/5621043
https://www.ynet.co.il/news/article/ryxtyb4qi
https://www.jewishagency.org/who-we-are/
https://ria.ru/20230315/izrail-1858170293.html
https://inosmi.ru/20220729/izrail-255251523.html
https://www.pravda.com.ua/rus/news/2023/05/4/7400575/
https://www.pravda.com.ua/rus/news/2022/11/18/7376911/
https://www.worldjewishcongress.org/en/about/communities/RU
https://embassies.gov.il/spb/Relations/Pages/israel-russia-relations.aspx
https://www.lzb.lt/en/2022/08/22/russian-court-grants-recess-in-sokhnut-trial/
https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/hizbullah-and-russias-nascent-alliance
https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/rossiysko-izrailskie-otnosheniya-i-ukrainskiy-krizis/
https://israel.mfa.gov.ua/news/4844-izraily-podderzhivajet-ukrainu-no-ocheny-boitsya-rossii
https://theconversation.com/jews-are-leaving-russia-again-is-history-repeating-itself-189090
https://www.rbc.ua/ukr/news/soyuznik-unikalnoyu-pozitsieyu-chomu-izrayil-1677863861.html
https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/hizbullah-and-russias-nascent-alliance
https://www.salom.com.tr/haber/127144/azerbaycanin-dag-yahudileri-yasamlarini-nasil-surdurebiliyor
https://www.forbes.ru/mneniya/484638-vojny-dronov-kak-ukrainskij-faktor-povlial-na-konflikt-izraila-i-irana
https://zn.ua/WORLD/atlantic-council-iran-i-sirija-mohut-izmenit-reaktsiju-izrailja-na-rossijskuju-vojnu-protiv-ukrainy.html
https://turkish.aawsat.com/4342596-i̇srail-nasrallah-bölgeyi-büyük-bir-savaşa-sürükleyebilecek-bir-hata-yapmaya-çok-yakın?
https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/k-voprosu-o-sovremennom-sostoyanii-rossiysko-izrailskikh-otnosheniy/
https://sputniknews.com.tr/20230526/lubnan-hizbullahi-bolgede-buyuk-bir-savasa-yol-acacak-en-ufak-bir-hata-israili-ucuruma-surukler-1071586886.html