Tarihî Coğrafyada Yeni Keşifler -New Discoveries in Historical Geography-

Har.1: Eğirdir ve Beyşehir Göllerindeki Coğrafî Değişim, Küçük Firikya (Mikra Phrygia) ve Tarihî Yollar.

TARİHÎ COĞRAFYADA YENİ KEŞİFLER

New Discoveries in Historical Geography

Öz

Bu makalenin amacı, yaklaşık 18 yıldır yaptığım tarih ve tarihî coğrafya çalışmaları sırasında keşfettiğim yeni bilgileri başlıklar halinde vermektir. Böylece tarihte yapılan fahiş hatalar kısa ve öz olarak ortaya konulacak, bundan böyle yerli ve yabancı tarihçi, Göller Bölgesi ve çevresi hakkında doğru bir tarihî coğrafyaya kavuşacaktır.

A-Coğrafyada Meydana Gelen Değişim

Eğirdir ve Hoyran Gölleri, tarihte iki ayrı göldü ve iki göl arasında suları Hoyran’dan Eğirdir’e doğru akan, ağzı kaynağına yakın veya seyri kısa bir ırmak, bu ırmak üzerinde farklı birçok adı kaydedilen Yenice Köyü Köprüsü adlı bir taş kemer köprü vardı. 500 yıl önce coğrafî bir değişim vukû buldu. İki göl birleşti. Irmak ve köprü yok oldu.

Beyşehir Gölü de Kıreli ve Beyşehir olmak üzere iki ayrı göldü ve bu iki gölde hiçbir ada yoktu.

Bu konuda; Değişen Coğrafya ve Miryokefalon Savaşı, Yalvaç Meydan Muharebesi ve Kaşıkçıbeli Zaferi, Yol ve Tarih, Sütkuyusu Baskını ve Ammûriye, Ammûriye’nin Fethi Risalesi, Miryokefalon’un Yeri Isparta, 16. Asırda Hamid Sancağı gibi kitaplar çıkardım. Hamideli Tarih adlı yayında onlarca makale yazdım ve 15 kadar Bilgitoy’da tebliğler sundum. Tarihî metinleri araziyle yüzleştirerek, tarihî coğrafyayı ortaya çıkardım ve sonunda da tarih yorumlarımızın değişmek mecburiyetinde kaldığını gördüm. Tespit edebildiğim bu yeni bilgiler özetle şöyledir:

B-Tarihî Yollar

İbn Hordazbih, el-İdrîsî ve Peutinger’in verdikleri yollar. Bir adım 0.74 m, bir Roma mili bin çift adım: 1480 m.

Konstantin Porfirogenitus, askerî konakları: I Malagina (İnegöl), II Dorileon (Eskişehir), III Kaborkion (Bathys Rhyax: Kemer Boğazı) yanı; Anayol’u (Kıral Yolu) takiple, IV Kolonia (Konya Ereğli) yanı. Burada Anayol’dan ayrılıp, V Kayseri yanı (Kızılhan) şeklinde verir. Roma Askerî yolu bu şekilde şarka devam eder (Remsi, 1960: 221).

Kıral Yolu, via regia, İpek Yolu, Ana Ticaret Yolu, Tarikü’l-Cadde, Anayol, Basra Körfezi yanındaki Persepolis ve Susa şehri, Tarsus, Pozantı, Ulukışla, Ereğli, Karaman, Güneysınır yanında güneye döner. Tahtalı (Lata) köyü, Balıklağı köprüsü ve Akise (Akkilise, Medinetü’l-Leben) ve Beyşehir. Devamla Eflâtun Pınarı (Ayn-ı Burgus), Fele Pınarı (Nehrü’l-Ahsa), Yalvaç-Manarga (Rabaz-ı Konya), Kötürnek (el-Alemeyn, Hısnu’l-Meclis), Kemer Boğazı (Ābrū Mesmâne: Mukaddes Geçit, Medinetü’l-E/İndosyâne), Cevizlidere (Vadiü’l-Cevz) ve Uluborlu’ya (Ammûriye) gelir. Oradan da Dinar, Denizli, Alaşehir ve Salihli (Sardes) yanından Selçuk’a (Efes) gider (bk. Har.1).

Askerî Yollar: 1- Kemer Boğazı, Bozdurmuşbeli, Oynan, Şuhut, Afyon, Seyitgazi, Eskişehir, Bozüyük, İnegöl, İznik Gölü batı ucu ve Yalova Taşköprü (Kibotos). 2- Kötürnek (el-Alemeyn), Nasre’l-Akritî köyleri (Hüyüklü, Kurusarı, Eyüpler, Celeptaş), Basilyon Gölü başı (A. Kaşıkara), Arızlı (Kedrea, Kidros, Germe), Karamıkkaracaören (Belumin, Polemon, Eylemi, Hades, Ades), Maderi nehri (Kırkgöz Köprüsü), Bolvadin, Kastora (Bayat), Massisa (Bardakçı), Libadhia (Eskişehir), Batransia (?), Mastara nehri (?), Bursa-İznik. 3- Arızlı’dan sonra el-Sind (Demirbel, Çoru, Hacıyakup), Uzunpınar, Sinnade (Mahmutköy), Maal (Magl, Okçular köyü yanı Nemrut öreni), Kocasancar (Çapalı ile Uluborlu arası Kıral Yolu) ve oradan Uluborlu önü (Ammûriye ormanı). Buradan İstanbul’a gitmek için el-Harab köyleri (Garip, anlamı Garp, Batı), Ammûri Nehri’nin aşağısı (ad Vicum) ve Oynan köyü. Buradan sonra isteyen Şuhut, isteyen de Bolvadin yoluyla İzmit körfezi veya Bursa-İznik’e gider. Afyon, Kütahya ve Bozüyük şeklinde de bir yol olup, Adana’da teslim olan Romen Diyojen, Kıral Yolunu takiple Kemer Boğazı’na, oradan Afyon üzeri Kütahya’ya getirildi ve burada kör edildi. Ammûri Nehrinin Khelidonia, Rhyndakos, Lampes, Kıbakıp, Kırlangıç ve Papa çayı gibi adları var. Bu çay için el-İdrîsî, Kıbakıb adında Fırat der. 4- Bir yol, Güneysınır yakınında Kıral Yolu’ndan ayrılır ve Çarşamba çayını geçtikten sonra Hatunsaray, Bağırsak-dere Boğazı, Derbent önü, Balkı, Akşehir, Çay, Karamıkkaracaören, Arızlı ve Bozdurmuşbeli üzerinden Uluborlu’ya gelir. İbn Hordazbih, Çay’dan (Denus) Eskişehir’e (Deruliye, Dorileon) bir yol vardır der ki, Denus, tam olarak Çay’a yerleşmektedir.

İdrîsî, İznik- Antalya 12 gün diye bir yol verir. İznik-Ammûriye 8 gün (el-İdrisî, 1984: 264). Uluborlu-Arızlı arasını düşersek, İznik-Arızlı 7 gündür. O halde yol şöyledir: İznik-Arızlı 7 gün, Arızlı-Yalvaç 1 gün, Yalvaç-Beyşehir 2 gün, Beyşehir-Side 2 gün ve tamamı 12 gün eder. Burada Antalya denilen yer, Eski Antalya’dır (Side). Cellika, Side’nin kuzeyindeki Seleukeia’dır (Özsait, 1985: Levha XVI). Seleukeia, bazen Celeukeia yazılır. İdrîsî’nin, 2002/II, s.813’de; Libadiye-Bariyye dört gün, Calmata nehri ve ez-Zahrek kalesi iki gün dediği yol, Eskişehir (Libadiye), (Seyitgazi), Afyon (Bariyye/Baris), Şuhut-Kali çayı (Calmata) ve Şuhut-Arızlı (ez-Zahrek) köyü şeklinde olmalıdır.

Peutinger Tablosu: 1- Eumeneia 12 ad Vicum 14 Apameia Ciboton. 2- Dorileon-Sakarya nehri-Docymeo 32 Synnada Asynnade 5 Forbio mil 37 Euforbio. Ab. Euforbio Ab amea mil 36 Apamea Ciboton (Kemer Boğazı) (Ramsay, 1890: 169). İbn Hordazbih’e göre Afyon- Şuhut 18 mil, Şuhut-Oynan (Eumeneia) 27 (22) mil, Şuhut-Apameia arası (26+22) 48 mil eder. Synnada-Apamea Ciboton 41/42 mil ve Şuhut-Synnada arasını 2 mil alırsak, Şuhut-Apamea Ciboton arası 43/44 mil, Apamea Ciboton-Apameia arası ise (48-43/44) 4/5 mil (6-7,5 km) edecektir.

3- Konya L (50) Barata (Farita, Farta, Dinek yanı) 39 Tyana (Karaman) (Remsi/Ramsay, 1960: 396).

4- Abrostola 23 Tolosocoria 7 Bağrum 20 Vetisso 15 Egdava 20 Pegalla 20 Congusa 20 Perta 20 Comitanasso 12 Ereğli (Remsi, 1960: 399). Bağrum, Seydişehir-Bağra olup, Abrostola, Beyşehir’in 4 bm Bağra tarafına yerleşir. Abrostola, hem Asya eyaleti, hem de Pessinus ve Uluborlu yolu üzerinde olmalıdır ki; büyük ihtimal Beyşehir veya Eflâtun Pınarıdır (Ayn-ı Burgus: Pyrgos: Kule). Perta ise Ayrancı’nın 6 mil Karaman tarafına yerleşir.

Kyr Yolu, Apameia’yı, Kelene Hisarı (Yenice Sivrisi) ile Antakya’ya (Alaşehir: Yalvaç) bağlayan yol.

Beyşehir ve Kıreli Gölleri arasında, Kıreli (Koralis) ile Kubâdâbâd arasında bir yol var.

C-Bölgeler

Abidos (Abydos), Çanakkale-Abidos’tan gayri ikinci bir Abidos olup, Kemer Boğazı’nın doğu yakasıdır.

Anatolikon, Anatolia, Asya Eyaleti, Uluborlu bölgesi dâhil olmak üzere Eğirdir Gölü ile Çarşamba çayı arasıdır. Sevan Nişanyan, Bizans’ın, Anatolikon Eyaleti ismini ilk kez 669’da kullandığını söyler. İbn Hordazbih, Yollar ve Ülkeler adlı yapıtında “el-Natulus, anlamı, el-maşrık (güneşin doğduğu yer), burada Ammûriye var”, İbn Battuta ise Hamidoğulları Beyliği için “Anadolu/Anatolia Hükümeti” der. Assuwa/Assos dahi Asya Eyaleti. Asuwa, atlar ülkesi?

Armeniakon teması, Ermenek vilâyetidir. Tarih-i Taberi’de Ermeniyye nahiyesi geçer.

Büyük Firikya, Sultan Dağlarının batı, kuzey ve kuzey-doğusu.

Dağlık Trakya veya Trakhia bölgesi, Thrakesia temi içinde Kuhistan (Dağlık: Quisitan) bölgesi olmalıdır.

Firikya Altaria veya Sunaklar Firikyası, Uluborlu ile Afyonkarahisar arasındaki Şuhut-Alayunt çevresi.

Firikya Epiktetos veya Küçük Firikya: Sultan, Anamas ve Gelincik dağlarıyla çevrili, Eğirdir, Gelendost, Yalvaç, Senirkent, Uluborlu ilçeleri; Firikya’nın daha küçük parçası. Küçük Arzava, Yukarı Memleket, Yukarı Firikya.

Firikya Hellespontia, Kemer Boğazı ve çevresi. Pamfilya, Antalya nahiyesi (Honiyat 1995: 8; İ. Bibi 2014: 573).

Firikya Salutaris/Pacatiana (Mukaddes Firikya), Küçük Firikya aynı olup, bir aralık Galatia Salutaris adı verildi.

Firikya Paroreios, Dağlık Firikya, Sultan, Anamas, Barla dağları ve Dinar arasıdır.

Heksapolis veya Altılı Şehirler Birliği, Yalvaç, Gelendost ve Barla çevresidir. Bölgenin idare merkezi Efes’tir.

Kapadokya, Çarşamba çayının (Halis) şarkı. Bir ara Kemer Boğazı, hatta Uluborlu’ya (Amorion) dek uzar.

Karia ve Lydia, Barla ile Yalvaç arasındaki iki bölge. Afşar ve Ege’de olmak üzere iki Karia, iki de Lydia var.

Kibyrrhaiotai: Deniz temalarının ilki, Cibyra’yı (Cire?) içine alan Eğirdir Gölü/deniz teması (Günal, 2023: 56).

Laseryum, Lesser, Lakerion, küçük Firikya anlamında Gelendost civarı.

Lykaonia, Şarkîkaraağaç Fele Boğazı ile Beyşehir arasındaki bölge. Buccellariote ise, İsaura ile aynı.

Lykia veya el-Avasî (Kurtlar) sancağı, Thrakesia ilinde Barla ile Gelendost arasında küçük bir bölge.

Mysia, Çirişli ve Gelincik (Barla) dağları ile İndeipedia dâhil, Uluborlu-Yalvaç arası bölge (Jones, 1937: 42).

Panonya, Panasiyon, Panoniyon, Uluborlu-Senirkent ovası. Bir aralık tema Kapadokya (Remsi, 1960: 253).

Thrakesia, Eski Eğirdir Gölü ile Şuhut-Kali (Kalamos) çayı arası ve bilhassa Barla ile Gelendost arası.

Yanık Firikya veya Firikya Katakekaumene, Küçük Firikya bölgesini de içine alır.

Yukarı Firikya, Gelendost-Yalvaç-Ş.Karaağaç. Neokastra, K. Boğazı ile Şuhut-Çobankaya (Kalamos) arası.

D-Olaylar ve Ordular ile Seyyahların Yürüdükleri Yollar

2200 Sam oğullarından Lidyon, Eski Irak’tan gelerek Eğirdir civarına yerleşiyor. Lid kavmi, Zariüs-Kariüs adlı putlara kurban kesiyor (S. Şükrü, 2013: 8, 33). Eğirdir civarındaki Lidya ve Karia adları bununla ilgili olmalıdır.

1556 Mısır Muhacirlerinin reisi Tanta’lı Şirkup, Atina (Yalvaç-Masır) şehrini bina eder (S. Şükrü, 2013: 9).

1200 Lidyon’dan Küçük Firikya meliki Pelops b. Tantalos, Eğirdir’de evlâdını boğazlar (S. Şükrü, 2013: 13). Eğirdir Gölü’nün bir adı Tantalos, ırmağın adı Tantalos, Boğaz’daki köprünün adı ise Tantaendia. Eski İzmir (Myria) ve Magnetler, Barla önünde bu ırmağın kıyısı, Tantalos kenti ise Myria yakınındadır. Gelendost-Yenice, Anayol, Marsyas ırmağı kıyısındaki Pelopeia (Semiramis, Thyateira), bu Pelops’la ilgili olmalıdır (Remsi, 1960: 130).

1184 Truva savaşı, Çanakkale Abydos değil, Kemer Boğazı (Firikya Hellespontia) Abydos’ta yapılmıştır.

585 yılındaki Pers-Lidya savaşı, Yozgat’ta değil, 38. Paralelde ve Karaman civarında yapılmıştır.

547 Karun, Anayol’u (Kıral Yolu) takiple Kemer Boğazı’ndaki köprüyü geçmiş, Çarşamba çayı ile Karaman arasında, belki de Seydişehir civarında Kyrus ile savaşmış ve Sardes’te Kyrus’a esir düşmüştür.

MÖ 6.yy ünlü, masalcı Ezop’un köyü, Uluborlu yakını ve şarkındaki Kemer Boğazı civarındadır.

480 Kserkses, orduyu, Karaman civarında toplamış, Çarşamba çayını (Halis) geçerek Firikya’ya girmiş ve Firikya’da yürüyerek Kemer Boğazı’na (Kelene) gelmiş; devamla Kıral Yolu üzerinden Sardes’e yürümüştür.

401 Oğul Kyrus, Sardes’ten yola çıktı, Denizli, Dinar, Uluborlu yoluyla Kemer Boğazı’na geldi ve bir ay kaldı. Sonra Bozdurmuşbeli, Şuhut-Anayurt (Alayunt, Peltai), Afyon, Kütahya yolu (Kremonagora), buradan döndü ve Bayat-Çay arası (Kastropedion), Midas Pınarı, Akşehir, Ilgın, Konya, Karaman, Dana’ya varmadan Ulukışla Pozantı yoluyla Tarsus’a geldi. Karaman’a geldiğinde Kilikya kraliçesini Mut-Silifke yoluyla ülkesine gönderdi.

333 İskender, Ağlasun’dan sonra Burdur Gölü’nün batı ucundan geçip Dinar’a, oradan itibaren de Kıral Yolu ile Uluborlu, Kemer Boğazı ve Yenice Sivrisi’ne (Kelene Hisarı) geldi. Burada on gün kaldı. Üvey kardeşi Antigones’i orada bıraktı ve Şarkîkaraağaç, Beyşehir-Selki, Derbent ve Gevele yakınından Ilgın, Yunak yanı ve Çeltik yoluyla Gordion’a geldi. Buradan döndü ve gittiği yoldan Ilgın’a geldi. Devamla Konya, Karaman, Dana’ya varmadan Ulukışla ve Tarsus yoluyla İskenderun’a geldi.

301 İpsos savaşı, Anayol üzeri ve Köke köyü İp Kuyusu yanında vukû buldu. İpsos, Firikya Salutaris’te piskoposluk merkezi (Sevin, 2001: 208) kaydı, bunun diğer bir delili olup, Gelendost-Köke, Firikya Salutaris’tedir.

189 Konsül Manlius Vulso, İskender’in ayak izlerine basarak Galatya üzerine yürüdü.

88 Pontus Kıralı Mitridat, İskender’in yolunu tersine yürüdü ve Kemer Boğazı’na (Apameia) geldi.

73-71 Ispartalı Spartaküs, Mitridat savaşları (MÖ 88-85) sonrasında Roma’ya götürüldü.

51-50 Kilikya valisi Cicero, Selçuk/Efes, Denizli, Keçiborlu, Atabey yoluyla Eğirdir’e (Laodikya) geldi. Apameia, Bozdurmuşbeli, Synnada, Akşehir, Konya ve Hatay’a gitti; tekrar Eğirdir’e geldi. MÖ 42 Filippi/Kayaağzı? Harbi.

00-33 Hz. İsa’nın (AS) Dünya’yı teşrifi ve 33 yaşında öldürülmesi.

46-50 Pavlus ve Barnabas, Kıbrıs, Side, Perge, tekrar Side, İbradı, Beyşehir, Şarkîkaraağaç, Gelendost-Efes, Eğirdir-Laodikya, Barla-Sart, Apameia-İzmir, Kemer Boğ. şarkı (Thyateira-Arkadiopolis), Gaziri-Bergama, Yalvaç-Antakya’ya geldiler. Yalvaç’ta kovulunca Derbe’ye gittiler. Anadolu’daki ilk yedi Hıristiyan cemaat (kilise) bunlardır.

55-135 Stoacı Filozof Epiktetos, Küçük Firikya, yâni Firikya Epiktetos’lu (Hieropolis) olduğu için bu adı almıştır.

117-181 Stoacı Filozof Aristides, Kötürnek’te doğmuş, depremde yıkılan İzmir’i (Myria) yeniden inşa ettirmiştir.

240’lar Aziz Trifon, İlegüp’te (İznik) öldürüldü, Kemer Boğazı’ndaki Lampsakos’ta (Kampsada) gömüldü.

250’ler Ashâb-ı Kehf, Gelendost-Efes’ten kaçarak, Gelendost-Yaka köydeki Karain’e saklandı.

325 Hz. İsa’ya ulûhiyet atfetmeyen Arius’u lânetleyen konsil, İlegüp-İznik’te mi, Bursa-İznik’te mi toplandı?

366 Thyateira Savaşı, Akhisar’da değil, bir ara Kilikya sınırı olan Kemer Boğazı’nın yanındaki Thyateira’da, Kilikya'lı komutan Procopius ile İmparator Valentinianus'un kardeşi Valens'e bağlı birlikler arasında yapıldı.

547 İmruü’l-Kays, İstanbul dönüşünde Askerî Yol üzerinden Kemer Boğazı’na geldi. Kıral Yolu ile ülkesine dönmek isterken, hastalandı ve Yenice köyündeki Asib (Aisepos, Marsiyas, Bigadiç) ırmağı kıyısında öldü.

571 Hz. Muhammed’in (AS) dünyayı teşrifi, 611 Peygamber oluşu, 622 Mekke’den Medine’ye hicreti.

627 Uluborlu’dan Medine’ye gelen Selmân-ı Pâk (RA), Hendek Harbine katıldı ve hendek işini teklif etti.

646 Muaviye, Anayol’u takiple Kemer Boğazı’nı geçti ve Uluborlu’yu (Ammûriye) kuşattı.

651 Muaviye, Anayol ve Bizans Askerî yolunu takiple Eskişehir ve Marmara’ya kadar ulaştı.

664 Beş bin Sklovan Araplara katıldı ve Apameia civarında Seleukobolos’a yerleştirildi.

666 Halid b. Velid’in oğlu Abdurrahman, Uluborlu’yu (Ammûriye) haraç ödemeye mecbur etti.

668 Ermeniye Valisi Sapor, (Muaviye’nin teşvikiyle) Roma’ya isyan etti; yolu üzerinde bulunan Hadrianopolis’i (Carabba: Kötürnek kalesi) zaptetti ve burada atının hırçınlaşmasıyla başını duvara çarptı ve öldü.

668 Anayol’u takiple Sapor’a yardıma gelen Sahabe Fudale b. Ubeyd, Sonbaharı Kötürnek, Kışı Afşar-Kızık’ta (Kyzikos) geçirdi. Bahar gelince askerî yolu takiple İstanbul’a yürüdü. İstanbul kuşatmasından sonra aynı yoldan dönerken Uluborlu’yu (Ammûriye) fethetti. Beş bin kişilik bir birlik bıraktı ve Anayol’u takiple ülkesine döndü.

717 Mesleme b. Abdilmelik, Anayol’u takiple Abydos’a (Kemer Boğazı) geldi ve Avrupa’ya (Senirkent ovası) geçti. Oradan da askerî yolu takiple İstanbul’a yürüdü (Remsi, 1960: 307). Kuşatma beş yıl sürdü.

740 Battal Gâzî, Çay-Çayıryazı (Geneli) köyünde şehit düştü. Köydeki Hüseyin Dede Türbesi ona aittir.

774 Araplar, (Gelendost-Barla arasındaki) Thrakesia kıt’alarını hezimete uğrattı (Remsi, 1960: 172).

779 Halife el-Mehdi zamanında Hasan b. Kahtaba, Anayol’dan gelerek Uluborlu’yu kuşattı.

797 Harun Reşid zamanı, Anayol ve askerî yol kullanılarak Uluborlu kuşatıldı; Roma haraca bağlandı.

838 Halife Mu’tasım, Afşin’i Derbü’l-Hades’ten (Silifke-Mut yolu) Serûc’a (İsaura) gönderdi. Aşina ve kendisi, Anayol’u takiple Suğla Gölü kıyısındaki Ankara’da Afşin ile buluştular. Aşina, Şarkîkaraağaç, gerçek anlamda Asya, Balcı, Gelendost yoluyla (Arinnanda) Uluborlu’ya vardı. Mu’tasım Anayol’u takiple bir gün sonra, Afşin ise Kundanlı üzeri iki gün sonra Uluborlu’ya geldiler. Dönüşte Yassıören Cevizlidere’de Tarikü’l-Cadde’den ayrılan Mu’tasım, Bozdurmuşbeli, Akşehir, Balkı, Yunuslar, Bağırsakdere Boğazı, Karaman, Ereğli ve Pozantı yoluyla Tarsus’a indi.

888 Tarsus Emiri Yazmaz, Anayol’dan gelerek Beyşehir’i (Maskanin, Miskinin) fethetti.

891 Tarsus Emiri Yazmaz, Anayol’dan gelerek, Şarkîkaraağaç’ı (Silindi, Selenkendi) kuşattı, yaralandı ve Anayol üzerinden Tarsus’a dönerken yolda şehit oldu. Mezarı, Tarsus Cihat Kapısı’ndadır.

896 Göçebe Bulgar devleti kıralı Çar Simeon, Senirkent-Genceli’de (Bulgarafigon) Bizans’ı bozdu. Bolvadin, Şuhut, Uluborlu, Eğirdir, Kötürnek (Adrianople) ve Yalvaç bölgesinde hatırı sayılır Bulgar ve Peçenek varlığı var.

10. Asır Papaz Bogomil’in yaşadığı Apameya ile ilgili olan Filibe (Philippi) (Arundell, 1834: Asia Minor, Antioch of Pisidia, Vol.1, London, s.206-207), Bulgaristan-Filibe değil, Apameya’nın 12 bm kuzeyi, yâni Senirkent-Kayaağzı civarındaki Filibe’dir (Philippoi) (Anna, 1996: 471-474, Skylitzes, 2016: 45). Umar, Bogomilleri, hatalı olarak Bulgaristan-Filibe yöresine yerleştirir ve “Anna, yanılgıya düşüyor; şimdi Yunanistan Trakyası’ndaki tarihî Filippoi kentiyle, Filippopolis’i (Filibe) karıştırıyor” der (Anna, 1996: 470, açık.1). MÖ 50’lerde Bulgaristan-Filibe’deki bir deprem, Kemer Boğazı yakınındaki bir hapishanede büyük hasar yapamaz (Arundel, 2013: 18).

905 6. Leo’un nedimi Serasen Samonas, memleketine kaçmak isterken Balıkesir’den sonra Kıral Yolu’nu takiple Alaşehir, Denizli, Dinar ve Uluborlu’yu geçti. Kemer Boğazı’nda ve Halis’teki köprüde yakalandı.

907 Ahmed İbn Kıyıglıg, Anayol’dan gelerek Şarkîkaraağaç’ı (Silindi, Selenkendi, Şekend) fethetti ve el-Leys’e kadar ulaştı. El- Leys (Arslanlar), Senirkent Aslan (Karaaslan) ovası değil, Gelendost (Leontos kome) olmalıdır.

931 Tarsus Emiri Semel (?), Anayol’dan gelerek Uluborlu’yu, dönüşte de Ankara’yı (Karaviran) fethetti.

969 Bizans devleti, yüzeysel de olsa Hıristiyanlaştırdığı Peçenekleri, Müslümanlarla savaştırmak için Kemer Boğazı civarına yerleştiriyor (bk. Skylitzes Tarihi, Hatice Bolat, Yüksek Lisans Tezi, MÜ 2016).

970 Bardas Skleros, Anayol’u takiple şarktan gelerek Arkadiopolis’e girdi. Peçenekler, Heamos dağlık bölgesini (Bozdurmuş dağı) aşıp, tüm Trakya’yı (Uluborlu ovası) yakıp yıktılar. Sviatoslav, Sarmat, Peçenek ve Türkleri bir araya getirerek Panonya’da (Garip köyü civarı) konuşlandılar. Kemer Boğazı’nı geçip Arkadiopolis surlarının önünde çadır kurdular. Sekiz bin kadar İskit, Preslav (Uluborlu veya yanı bir kent) içinde bulunan bir kaleyi ellerinde tutuyorlardı. İmparator Tzimiskes şehrin adını Ioannupolis olarak değiştirdi. Ertesi gün Dristra (İlegüp) diye bilinen Dorostolon’a doğru yola çıktı. Nişanyan, Yuannis Çimiskes (Ioannes Tzimiskes) için Çemişkezekli der.

978-991 Pankale savaşı, Amorion (Uluborlu) ovası ve (iki göl arası) Halis ırmağı yanında yapıldı. Skleros ile Phokas’ın kendi araları ve Bizans ile olan mücadeleleri, Anayol ve Kemer Boğazı civarında yapılmıştır.

1049 15 bin atlı Peçenek, Türklere karşı Üsküdar’dan yola çıkarıldı. Bunlar, askerî yolu takiple Yalvaç-A. Tırtar’a (Edremit) geldiler. Yaptıkları toplantıda doğuya gitmekten vazgeçip, Senirkent ovasındaki (Yüz Tepeler) akrabalarının yanına gittiler, burada tarımla uğraştılar; bazen Bizans’la savaştılar. Bu sırada Sardika, Trabitza, St. Tarasios, Traditza, Phippopolis, Heamos, İstros (Tuna), Osmos, Büyük Preslav gibi isimler ile Durak (Tyrac, Turak) ve Kegen gibi Peçenek beylerinin adı geçer. Haberi veren Cedrenus, buralı (Şuhut-Arızlı: Cedrea) bir papazdır.

1050-1053 Senirkent ovası (Balkanlar) ile Kötürnek (Adrianople) arasındaki Peçenek-Bizans savaşlarında, N. Bryennios, Rektor, Katakalon Kekaumenos, M. Dokeian, K. Arianites, N. Glabas ve Peçenek Kegen’in oğlu Kulun (Koulinos) geçer. Yer adları olarak Edirne (Kötürnek), Haemos, Makedonya (koloni, Şuhut civarı), Trakya (Senirkent ovası), iki göl arasındaki ırmak, Arkadiopolis, Rodos (Gülistan adası), Marmara (Eğirdir Gölü), Aule, Khariopolis, Dampolis, Diakene, Doğu ve Batı geçer. Kulun’un kurtardığı Kekaumenos, 1057 Hades savaşının kahramanıdır.

1057 İmparator 6. Mihail Biringas ile İsakios Komnenos’a bağlı iki Bizans kuvveti, 20 Ağustos tarihinde Çay-Karamıkkaracaören’de (Hades, Ades, Polemon) savaştı. Kurat’ın Peçenek-Bizans harbinde Balkanlarda gösterdiği ve öldü dediği Katakalon Kekaumenos, bu savaşın bir kahramanıdır. Bu savaştan önce imparatorun yıkılmasını buyurduğu köprü, Kemer Boğazı’ndaki köprü olup, bu ifade köprünün stratejik konumuna işarettir.

1068, 1069 Romen Diyojen, askerî yolu takiple Uluborlu ve Kemer Boğazı’ndan geçip şarka gitti. O, imparator olmadan önce Uluborlu ovası (Sardika, Sertike, Triaditza, Triyadisa) valisidir. O’nun Uluborlu’da bir heykeli vardır.

1071 Romen Diyojen, İnegöl, Eskişehir, Afyon üzeri Kemer Boğazı (Zompos köprüsü), Çarşamba çayı (Halis), Karaman, Ereğli, Niğde, Pınarbaşı, Sivas, Şebinkarahisar, Erzurum ve Malazgirt’e yürüdü. Aynı yoldan geri döndü ve Bağırsakdere’deki Melissopetrion kalesinde azledildiğini öğrendi. Asker toplamak için Anayol üstündeki Dokeia (Yalvaç-Gelegermi) kalesine geldi. Burada yenildi ve Anayolu takiple Antigu kalesine, oradan da Pozantı yoluyla Adana’ya gitti. Adana’da vücut azalarına zarar verilmemesi şartıyla keşiş olmaya razı oldu. Katır sırtında ve siyah keşiş elbisesi içinde Anayolu takiple Kemer Boğazı, oradan da askerî yolu takiple Afyon üzeri Kütahya’ya getirildi. Burada sözünde durmayan üvey oğlu imparator VII. Mihail tarafından acemi birine kör ettirildi ve büyük ıstıraplar içinde Kınalıada’da öldü (04 Ağustos 1072). Bunu haber alan Sultan Alpaslan çok üzüldü ve beylerine Anadolu’yu fethetmelerini buyurdu (Zonaras, 2008: 143). İşte böylece Anadolu sevdamız başlamış oldu.

1073 Kayser Jan Dukas ile Russel, Boğaz’da (Zompos köprüsü) savaştı. Russel, Kayser Dukas’ı esir aldı.

1074 Artuk Bey, Anayol’u takiple Kemer Boğazı, oradan da askerî yolu takiple İzmit civarına geldi. Russel ve Kayser’i esir aldı. Russel’i fidye karşılığında bıraktı ve Kayser’le birlik askerî yolu takiple Yukarı Firikya’ya geldi.

1075 Kutalmış oğlu Süleymanşah, Bizans’a verdiği yardıma karşılık bir antlaşmayla, Uluborlu, İznik (İlegüp, Lampe), Barla, Eğirdir, Gelendost, Yalvaç ve şarkını, yâni Bizans’ın Asya (Anatolikon) Eyaletini fethetti.

1078 Çaka (Suha?), Asya’da (Eyaletinde) ve kanaatimce Yalvaç Gele-germi (Karme) civarında Bizans’a esir düşmüş ve Germanos (Karmeli?) olarak anılmıştır. Çünkü kardeşi Kalabaç, Yalavaç bölgesinin beyi. 1081’de işine son verildikten sonra, O, Tzoukha Nisterin bölgesinde görev yaptığı için, Tzakhas olarak anılmış olmalı.

1078 Lampe’li (İlegüp) Botaniyates, Süleymanşah’ın yardımıyla imparator oldu ve Çaka’ya bir rütbe verdi.

1080 Süleymanşah, Bizans askerî yolunu takiple Bursa-İznik’i fethetti ve başkent yaptı.

1081 Aleksi Komnenos, imparator oldu ve Germanos (Çaka?) ve Borilos adlı İskitlerin (?) işine son verdi.

1083-1091 ve daha sonra Bizans-Peçenek savaşları, Eğirdir Gölü, Şuhut ve Bolvadin civarında devam etti.

1084 Süleymanşah, Bursa-İznik’ten Antakya üzerine hareket etti. Askerî yolu takiple Kemer Boğazı’na geldi. Uluborlu ovasını Muhammed İlhan, Hoyran ovasını Kundan, Gelendost, Afşar ve Yenice ovalarını Tanrıvermiş ve Barak, Eğirdir-Hoyran Gölleriyle ırmak ve sahilleri Çaka, Yalvaç ovasını Yalavaç, Eğirdir bölgesini Monolykos (Alp Kara) adlı beylere emanetle Beyşehir ve İbradı yoluyla Side’ye geldi. Buradan da deniz yoluyla Süveydiye’ye çıktı ve yanında 280 Alp ve kale sahibinin oğlu olduğu halde bir gece baskınıyla Hatay-Antakya’yı fethetti.

1086, Süleymanşah, Halep yakınındaki (üç mil) ‘Ayn Selim’de (Harbil) yenildi, Caber kalesine kaçtı, yakalandı ve dört Haziranda kendi canına kıydı. İç organları Caber kalesindeki Mezar-ı Türk, na’şı ise Halep kalesi dışındadır.

1087 Çaka, Süleymanşah’ın ölümü üzerine harekete geçmiş ve altı yıl kadar İzmir (Apameia, Myria), Eğirdir ve Hoyran Gölleri ile ırmaklar üzerinde Bizans’la savaşmış, bölgedeki Peçeneklerle siyasî ilişkiler kurmuştur.

1091 21 Mart sonrası. İmparator Aleksi, olabildiğince çabuk Ainos’u ele geçirmesi için Kayser N. Melissones’e bir mektup gönderdi. Ardından da İstanbul’dan yola çıktı ve askerî yolu takiple Barla önündeki Ainos’a geldi. Bu kentten 1260’lar İzzettin Keykavus ve 1280’ler Ertuğrul Bey münasebetiyle iki kez daha bahsedilecek. Hatta Aulonia (Akropolites, 2008: 25) ve Anaia (Pahimeris, 2009: 86) da, Barla halkının Aynalı (Aina’lı) Çarşı dediği Ainos olmalı. Küçük Firikya’da G. Lebounes’in (Aslan) idaresinde bulunan Barla önündeki ovada yapılan Lebounion savaşında Peçenekler, Kuman-Bizans ittifakına yenildi (29 Nisan). Uz Gölü’ne kaçanlar kurtuldu. Kanaatimce Peçenekleri Çaka Bey, gemileriyle göldeki adalara taşımıştı ki, Aleksios, bunun öcünü 1095’te Çaka Beyi öldürterek alacaktı.

1091 Ebû’l-Kasım’ı tediple görevlendirilen Bozan, Anayol’u takiple Kemer Boğazı, oradan Bursa-İznik’e geldi. Ebû’l-Kasım direndi. Bozan, çekip gitti ve ordugâhını, Kemer Boğazı’nın Batı kıyısındaki Lopadion yanından akan ırmağın (Bathys Rhyax) kıyısında, Lampe'de (İlegüp ovası) kurdu (Anna, 1996: 203, yaklaşık Eylül 91).

1093 Kılıcarslan, Kulanaslan ve annesi, Aralık 1092’de Isfahan’dan yola çıktılar ve Kıral Yolunu takiple Kemer Boğazı’na geldiler. Çaka, Tanrıvermiş ve Barak Beyleri yanına alarak, Bizans askerî yolunu takiple Bursa-İznik’e geldiler. Büyük kardeş Kılıcarslan Selçuklu tahtına oturdu (Mart-Nisan 1093) ve Çaka Beyin kızıyla da evlendi.

1095 Çaka Bey, damadı tarafından Kemer Boğazı’ndaki Abidos veya Bigadiç, Marsiyas, Angelokomites ve Aisepos gibi adları bulunan ırmak kıyısında öldürüldü. Mezarı, Koru tepedeki Müslümanlar Mezarlığı’ndadır.

1097 Haçlılar İznik’i ele geçirdikten sonra, Eskişehir’de de zafer kazandılar ve askerî yolu takiple Kemer Boğazı ve Yalvaç’a (Firikya Antakya) gelerek şehri zaptettiler. Aldıkları yerleri Bizans’a terkle Konya ve bir kısım Haçlı da, farklı bir yoldan, belki de Beyşehir ve Side üzerinden Kudüs’e gitti.

1098 Baharı, Jan Dukas, askerî yoldan Kemer Boğazı’na geldi ve Barak ve Tanrıvermiş Beyleri mağlup etti. Efes ve Barla’yı zaptetti. Esir Türkleri, adalara gönderdi. Diğer Türkmenler, Kemer Boğazı, Bozdurmuşbeli ve Afyon-Çay yoluyla Bolvadin’e yürüdü. Dukas ise, daha kısa Yalvaç (Alaşehir)-Çay yolundan giderek Bolvadin’e henüz gelmiş olan Türkmenlere baskın verdi ve oradan dönerek, Yalvaç üzerinden Eğirdir’e (Laodikya), buradan da Kemer Boğazı, Khoma (Suble) yoluyla Lampe’ye (İznik) geldi ve Kamitzes’i bu yöreye vali atadı (Anna, 1996: 338-339).

1105 Türkler, İznik (Lampe: İlegüp) bölgesine geldi. Halil İnalcık, bu İznik’i Bursa-İznik sandı ve yanıldı.

1108 İmparator, Philokales adlı bir subayı Antalya (Barla) valisi atadı. Askerî yolu takiple Abidos’a (Kemer Boğazı) gelen Filokal, Hoyran Gölü’nün kuzey-doğu ucundaki Edremit’e (A. Tırtar) geçerek, burayı tekrar tahkim etti. Alaşehir’e (Yalvaç) gelen Filokal, İlegüp  (Lampe) ovasına kuvvetler gönderdi ve Türkleri vahşiyane katletti.

1109 Bunu haber alan Kapadokya valisi Hasan Gâzî, Şarkîkaraağaç üzerinden gelerek, Kötürnek köyünde kuvvetlerini üçe böldü. Bir kısmını Gelendost üzerinden Barla (Sart), ikinciyi, kendi de dâhil olmak üzere Anayol’u takiple (Lampe ovası) İzmir ve Nimfe üzerine, üçüncüyü (Nasre’l-Akritî köyleri Hüyüklü, Kurusarı, Eyüpler üzerinden Hoyran ovasındaki) Khliara, Edremit ve Bergama üzerine gönderdi. Birinci ve ikinci tümen Türkler, çok feci mağlup oldular. İkinci kısımdan kaçanlar Menderes’te boğuldu ve üçüncü tümen, Yalvaç önünden kaçıp kurtuldu.

1111 Şahinşah’ın Horasan’dan gönderdiği kuvvetlerin bir kısmı, Şarkîkaraağaç’tan Sineos (Syneos, Orgas) kıyısına, diğerleri de “gerçek anlamda Asya’dan” geçerek, Balcı köyü yoluyla Kelbianos ovasına indiler.

1112 Monolykos (Alp Kara), Barenos’u (Varinos: Monolikos: Orgas) aştı; kıyıya saptı; Parion, Kemer Boğazı kıyısındaki Abydos, Hoyran Gölü’nün şark sahili, Edremit (A. Tırtar köyü) ve Khliara’dan (Yk. Tırtar yanı) geçti.

1113 İznik’ten (Lampe) yola çıkan Kamitzes, Bozdurmuş ve Sultandağları eteklerini takip ederek Aorata’ya (Şarkîkaraağaç-Õras köyü) geldi. Burada Emir Muhammed’e esir oldu. Aleksi Komnen ise İznik (İlegüp), Malagina (Yassıören), Basilika (Ayazmana), Mysia Olimpos’u (Barla Dağı) aşarak Alethina’ya (Atabey) indi ve Akrokos’a (Eğirdir) vardı. Burada Karme’li (Gele-germi) Türklere baskın verdi; Türklerin saklandığı kamışlıkları yaktı. Buradan önde Gabras (Yalvaç valisi) ve Monastras (Kundalı kumandanı), arkada Çiporel ve Ampelas, ortada kendisi olmak üzere gölün şark sahilini takiple Barla önündeki Kelbianos ovasına geldi. Türkler, artçı Çiporel ve Ampelas’ı öldürdü. Kamitzes, kargaşadan istifade imparatora kaçtı. İmparator, orduyu 29 Nisan 1091 Kuman-Peçenek savaşının yapıldığı bölgenin kumandanı Georgios Lebounes’e bırakarak askerî yolu takiple Başkent’e döndü.

1116 İmparator, askerî yolu takiple Afyon’a (Santabaris) geldi. Kamitzes’i Bolvadin, Stypeyot’u da Amorion ve Poimanenon üzerinden Kedrea’ya (Şuhut-Arızlı) gönderdi. Kendisi de Arızlı’ya geldi. Hep beraber, Yoğurtçubeli, Kundanlı, Celaptaş, Eyüpler ve Akçahisar (Nasre’l-Akritî köyleri) yoluyla Afşar civarına geldiler. Buradaki çatışmada bir Türk beyi öldü. Buradan Zompi’deki köprüyü (Yenice Köyü Köprüsü) geçip Akkeçili köyü yanında geceledi. Ertesi gün Popa çayı ağzı ve Kırk Martyrs (Hoyran) Gölü sahilindeki Mesanakta (Dipotamon) Hisarını zaptetti ve Bozdurmuşbeli üzerinden Akşehir’e doğru yürüdü. Türkler, Bizans’ı takip etti. İmparator, Sultan ile bir antlaşma imzaladı ve askerî yoldan İstanbul’a döndü (Anna, 1996: 489-500). Bu seferde Eğirdir (Lâdik) bölgesi beyi Alp Kara (Monolykos), Boğa (Poukleas), Bryennios, Yalvaç Valisi Gabras, Vali Yrd. Kekaumenos (Yanık), Bardas Bourtzes, Lebounion savaşının yapıldığı Barla bölgesi kumandanı Georgios Lebounes ve Oğuz gibi şahıslar da zikredilir.

1119 İmparator Jan, askerî yolu takiple Kemer Boğazı’na geldi. Sultanın tahta çıkar çıkmaz zaptettiği Yalvaç’ı (Filadelfiya) Aksukos, Eğirdir’i (Lâdik) de kendisi zaptetti ve Alp Kara (Monolykos) ve 800 Türk’ü esir aldı.

1122 İmparator Jan, askerî yolu takiple Pamfilya’da (Barla) bulunan Uluborlu üzerine yürüdü; bir savaş hilesi ile kaleyi zaptetti. Ardından da Türklerin tekrar zaptettiği Eğirdir’i (Hiearokorifitis: Kutsal zirveli) ele geçirdi. Bundan sonra İmparatorun, Peçeneklerle mücadele ettiği yerler, Balkanlar değil, Küçük Firikya ve çevresidir. Burada zikri geçen İstros- Popa çayı, Trakya- Thrakesia temi, Makedonya- Şuhut civarıdır (Khoniates, 1995: 8-11).

1142 Sultanın Uluborlu’yu kuşattığını haber alan İmparator, askerî yolu takiple Uluborlu üzerine yürüdü. Sultan’ın kuşatmayı kaldırması üzerine Antalya’ya (Barla) ulaştı ve Pusguse (Eğirdir) Gölü’ndeki Yeşilada’yı kuşattı. Ada halkı, Lebounion savaşında Çaka Beyin yerleştirdiği Hıristiyan dinine girmiş Peçenekler idi ve hudut komşuları olan Türklerin tarafını tutuyorlardı (bk. Khoniates, 1995: 24). İmparator burayı zaptetti. Sultandan izin alarak Türk toprağı Şarkîkaraağaç, Beyşehir ve İbradı’dan geçerek Side’ye (Eski Antalya) indi. Adana’ya gitti ve orada öldü.

1143 Genç Manuel, taç giymek için Adana’dan yola çıktı. Side ve askerî yolu takiple Seleukeia ve İbradı’ya (Prakana) geldi ve burasını zaptetti. Sultandan izin almadan İbradı, Beyşehir, Şarkîkaraağaç, Kötürnek arasındaki Türk topraklarından geçerek, Menderes’in kaynaklarının bulunduğu Kemer Boğazı’na geldi. Burada Rahman (Raman) adlı bir Türk beyiyle çatıştıktan sonra Dinar, Denizli ve Alaşehir yoluyla İstanbul’a gitti.

1145 Manuel, askerî yoldan Senirkent ovasına geldi; Malagina ve birçok kaleyi güçlendirdi. Pithekas’a (Barla) giderken dağ yolunda hastalandı. Thrakesia’daki (Barla önü) Türkler üzerine kuvvet gönderdi. İstanbul’a döndü.

1146 Sultan’ın İbradı’yı (Prakana) zaptetmesi üzerine Manuel, Kütahya-Afyon yoluyla Kemer Boğazı’na geldi. Thrakesia ve Kelbianos ovasındaki Türkleri yendi. Bozdurmuşbeli yoluyla Akşehir’e yürüdü. Andrakman (Koçaş: Hadrianopolis) ve Derbent yoluyla gelerek Konya’yı kuşattı. İkinci Haçlı seferini haber alması veya Türklerin yardım alması üzerine kuşatmayı kaldırdı. Derbent ve Selki’den geçerek Kıreli’de Anayol’a girdi. Anayolu takiple Kemer Boğazı’na geldiğinde, Sultan, Sütkuyusu civarında Bizans artçılarına saldırdı ve büyük kayıp verdirdi. Manuel ve Mesut, Haçlılara karşı anlaştılar. Sultan, İbradı ve Kemer Boğazı ile Senirkent arasını Bizans’a terk etti.

1147-1148 Alman imparatoru Konrad, İznik’ten Eskişehir’e yürüdü. 26 Ekim 1147’de hezimete uğradı ve az bir kuvvetle İznik’e döndü. Sultan Mesut, 50 yıl sonra aynı yerde atasının öcünü almış oldu. Ardından Fransa kıralı VII. Louis geldi. Balıkesir, Edremit, Bergama, İzmir, Selçuk (Efes), Denizli, Dinar, Kemer Boğazı, Eğirdir (Laodikya), Gelendost, Şarkîkaraağaç, Beyşehir ve İbradı yoluyla Side, oradan da gemiyle Süveydiye limanına çıktı.

1155-1157 Manuel, Küçük Firikya’daki Türkleri katletti; Beyşehir, İbradı ve Side yoluyla Hatay’a gitti. Merhume Demirkent, Mikra Firikya ismini, Aşağı Firikya (Denizli çevresi) olarak tahrif etti (2001: 130 < 179).

1159 Baharı Mersin, Silifke yoluyla Karaman’a (Larende) gelen Manuel, Anayol’u takiple Beyşehir, Kötürnek ve oradan da askerî yolu takiple Yoğurtçubeli üzerinden İstanbul’a geldi. Kundanlı ile Yoğurtçubeli arasında Türkler, Bizans artçılarına saldırdı ve Manuel’in Küçük Firikya’da yaptığı katliamın öcünü aldılar. Manuel güz ayında askerî yolu takiple Küçük Firikya’daki Yalvaç’a (Filet, Filadelfiya) geldi ve kar yolları kapadı. Buradan da Eğirdir (Laodise) yoluyla Isparta’ya (Sarapata Mylonos) geçti ve oradan da İstanbul’a döndü.

1162 Sultan Kılıcarslan İstanbul’u ziyaret etti ve bazı yerleri Bizans’a terkle bir antlaşma yaptı.

1165-1170 Manuel, Asya eyaleti ve Hoyran ayağındaki Edremit, Bergama ve Khliara adlı kaleleri tahkim etti.

1173-1174 Manuel, Batı’dan döndü. Filadelfiya (Yalvaç) yakınlarında ordugâh kurdu. Lampe ovası ayağındaki Soublaion ile Dorilaion kalelerini tahkime başladı. Sultan Kılıcarslan’ı Türkmenlere mani olmamakla suçladı.

1176 Manuel, Bursa, Balıkesir, Alaşehir, Honaz, Baklan, Sundurlu yoluyla Homa’ya, oradan da Dinar, Eldere, Çapalı ve Uluborlu önüyle (Lampe ovası) 16 Eylül 1176’da Kayaağzı pınarlarına (Miryokefalon bölgesi başı) geldi. Ertesi gün iki göl arasındaki ırmağı Kemer Boğazı’ndaki Yenice Köyü Köprüsü’nden geçerek Türk topraklarına girdi. Yenice Derbendi’nin darlığı yüzünden ordusu 10 mil uzadı ve önü Köke köyüne geldiğinde Türkler saldırdı.

1177 Manuel, Eskişehir’i yıkmadı. Bunun üzerine Sultan Atabek’ini Deniz’e kadar olan bölgeyi; şehirleri tahrip etmeye gönderdi. Kendisine Deniz suyu, kum ve bir kürek getirmesini emretti. Atabek, (iki göl arasındaki) Menderes sahilini yağmaladı, Tralleis (Barla), Firikya Antakyası (Yalvaç), Luma (İlama), Pentakheir (Pentapolis: İlegüp), daha başka kaleleri aldı. Dönüş yolunda Türkler ve Atabek, Hyelion (Barla-Eye Br.) ve Leimmokheir’de (Limenopolis) Bizans’ın pususuna düştüler ve Atabek ırmağın şarkında şehit oldu. Türbesi şimdi göl altındadır.

1178 Manuel, askerî yolu takiple Küçük Firikya’ya geldi. Lakerion (Gelendost civarı) ve Panasion’da (Senirkent ovası) çadır kurmuş Türklere saldırdı. Lampe (İlegüp) ile Graosgola (Zengibar kalesi) arasındaki Khraks (Kötürnek) kalesinde bulunan Türkler üzerine kuvvet gönderdi. Bizans kumandanı kaçtı ve Khonai’a (Gelendost-Eğirdir arası ikinci Honas) vardı; orada durmadı ve soluğu Laodikya’da (Eğirdir) aldı. Kötürnek-Eğirdir arası yaklaşık 50 bm.

1190 Firederik Barbarossa, Çanakkale Boğazı, Balıkesir ve Alaşehir üzerinden Anayol’u takip ederek, Kemer Boğazı’na geldi. Manuel’in mağlup olduğu Yenice Derbendi’ni 30 binden çok Türk’ün tuttuğunu görünce, Kayaağzı denilen yerde Anayol’dan sola saptı ve Bozdurmuşbeli’ni aşarak Akşehir, Konya, Larende yoluyla Silifke’ye indi.

1196 Sultan Gıyâseddin, askerî yolu takiple Kıreli, oradan Anayol’u takiple geldiği iki göl arasındaki Menderes sahilini tahrip etti. Firikya Antakya’sını (Yalvaç) kuşatmak isterken, gece, bir gürültüden (düğün gürültüsü) çekinip, Menderes yakınındaki Lampe’ye (Senirkent ovası) çekildi. Bozdurmuşbeli ve Akşehir yoluyla Konya’ya döndü.

1204 Isparta, 6-7 yaşındaki Sultan III. Kılıcarslan zamanında, Ertokuş Gâzî tarafından fethedildi.

1204 Latinler İstanbul’u zaptetti. İtalyanlar, Asya Eyaletini ele geçirdi. Bizans kumandanları Teodor Mankafas Alaşehir (Yalvaç), Savvas, Lampis ayağı (Sampsunta: Kampsada. Lampsakos) ve Manuel Mavrozomes ise iki göl arasındaki Menderes bölgesi ile Eğirdir ve Eğirdir Gölü’nde istiklâllerini ilân ettiler. Bizans, Bursa-İznik’e taşındı.

1205 Gıyâseddin, yanında iki oğluyla İstanbul’dan kaçtı. Askerî yolu takiple Mavrozomes’in idaresinde ve Türk sınırında bulunan Eğirdir Gölü’ndeki Can Ada’ya geldi. Konya’yı ele geçirmek için fırsat kollamaya başladı.

1211 Bursa-İznik’ten yola çıkan Laskaris, Olimpos, Kastro (Bayat), Bolvadin ve Çay yoluyla Yalvaç’a (Alaşehir: Antakya) geldi. Kemer Boğazı’nda kendini beklediğini bildirmek için Türk elçisini Sultana yolladı. Sultan Gıyâseddin, Konya’dan yola çıktı ve Kemer Boğazı’na geldi. 10 (?) Haziran Cuma günü şehit düştü. Geçici olarak Yenice köyü, Koru Tepe, Müslümanlar Mezarlığı’na gömüldü. Kanaatimce halkın Veli Dede dediği yatır, onun geçici mezarı.

1240 Babaî isyanında Kubâdâbâd’da (Eğirdir) bir adaya kaçan Sultan 2. Gıyâseddin, 1243 Kösedağ bozgunu sırasında da Tokat, Ankara, Antalya, oradan da iki göl arasındaki Menderes havzasına kaçtı (Turan, 1998: 442).

1245-48 Sultan’ın kardeşi Ahmet (Koterinus), Uc’daki Gelendost-Kötürnek köyünde bir isyan başlattı.

1250 Oğuz (?) Melik, Uc’da (Koterinus Ahmet’in bölgesinde) bir isyan çıkardı (Flemming, 2018: 38).

1254 Afşar boyundan İslâm Bey, sahil (Eğirdir Gölü) ve Krakka’da (Kötürnek köyü: Karax) isyan çıkardı.

1256 Palaiolog (Mihail), iki göl arasındaki Sakarya ırmağını aşarak Türk bölgesine girdi (Pahimeris, 2009: 31).

1261 Uc Gazisi Mehmet, kardeşi İlyas, damadı Ali, yakınları Sevinç ve Salur Beylere tâbi Türkmenler, Hülagu Hanın baskısı üzerine, beyliklerinin tanınması şartıyla Moğollara yöneldiler. Hülagu Hanın fermanı ile Lâdik (Eğirdir, Denizli), Talamanî (Derebucak-Dalayman) ve Honas (Hüyük-Göçeri) hudutlu olarak Menteşe Beyliğini kurdular. Mehmet Beyin Türklükten gelen adı Bintaş, yâni Menteş-şah (Menteşe) idi. İstanbul, tekrar Bizans’ın eline geçti.

1262 Hülagu, Mehmet Beyi huzura çağırdı, ama Mehmet Bey huzura çıkmadı. Hülagu, Sultan Kılıcarslan’ı Türkmenler üzerine gönderdi. Bu arada damat Ali Beyi de gizlice kazandı. Türkmenler, Beyşehir-Şarkîkaraağaç arasında mağlup oldular. Mehmet Bey, damadının ihanetini öğrendi, aman diledi, aman verildi, Şarkîkaraağaç’ta teslim oldu ve Kılıcarslan tarafından oracıkta şehit edildi. Şeh Menteş Mezarlığı’ndaki Şeh Menteş Türbesi ona aittir. Ali Bey, ihanetinin bedeli olarak, Denizli (Eğirdir, Lâdik) merkezli olmak üzere Denizli Beyliğinin beyi oldu.

1262 İzzeddin Keykavus, imparatora sığınmaya karar verdi ve maiyetiyle beraber yola çıktı. İmparator onu iyi karşıladı. Maiyetindekileri, kadın ve çocukları İznik’e yolladı, İzzeddin’i de kendi yanında (Batı’ya) sefere götürdü ve bilâhare Ainos kalesine hapsetti. İzzeddin, Laskaris vilâyetine, oradan da bir gemiyle Kıfçak ülkesine gitti ve orada öldü (1278-79) (Pahimeris, 2009: 35-49; Anonim, 1952: 35; Grigoras, 1973: 133). Berke Han'ın nikâhlı eşi olan Sultan'ın halası, asker çekip Sultan'ı Frenklerin elinden kurtarması için Berke’yi teşvik etti. Berke, daha önce elçi olarak Anadolu'ya gelen Kutlug Melik'i tam teçhizatlı birkaç bin süvariyle Sultan'ı kurtarmaya gönderdi. Kutlug, deniz yolunu gemilerle geçip, kimsenin haberi olmadan İstanbul önlerine varır varmaz Sultan'ın bulunduğu kaleyi buldu. Kale halkı, Sultan'ı, oğulları, maiyeti ve yakınlarıyla ona teslim etti. Kutlug, diğer tutukluların bulunduğu yere gitti. Hepsini kurtardı. Sultan'ı bütün adamlarıyla birlik geldiği yoldan götürdü (Aksarayî, 2000: 57). Kutlug Melik’in, Anadolu’ya gelmesi, Ainos’un, Anadolu’da bulunduğunu gösterir. Enez ile Edirne arası 170 bm olduğu hâlde, Ainos ile Adrianople (Kötürnek) arası 35 bm’dir. Frenkler, Anadolu’daki Bizans paralı askerleridir. Anadolu, Küçük Asya değil, Bizans’ın Anadolu (Asya) eyâletidir. Ainos, Enez değil, Barla önündedir. İznik, Bursa-İznik değil, İmparatorun çok sık gittiği Batı’da ve Türk- Bizans sınırındaki Senirkent-İlegüp olmalıdır. Kutlug, gemiyle gelerek Ereğli ile Sakarya nehrinin ağzı arasında bir yerde karaya çıkmış, oradan da atlı olarak Eskişehir’e ve askerî yolu takiple Barla önündeki Ainos’a gelmiş, İzzeddin ve maiyetini kurtarmış, oradan İznik’e (İlegüp) gitmiş, oradakileri de kurtardıktan sonra geldiği yoldan, geminin bulunduğu yere, oradan da gemiyle Kırım’a gitmiştir.

1269 Şeh Menteş’in oğlu (Phoke ülkesi emiri, Ablistan, Salpakis) Menteşe (Aydın Reis), emrinde Ertuğrul Bey olduğu hâlde Barla kalesini (Eski Tralleis-Yeni Truva) fethetti. Ertuğrul Bey, sonra Sakarya nehrine doğru geldi. (Deguignes, 1756: 74; 1976: 1155). Dündar oğlu Hızır, Menteşe evlâdıdır. Menteşe, bilâhare aile adı olmuştur.

1277 Karaman, Menteşe ve Eşref oğulları Konya’yı zapt ile Alâeddin Siyavuş’u Sultan ilân ettiler. Akşamları Filobad köşkünde (Gevele/Tekeli Dağı eteğindeki Sarayköy) kaldılar. Türkçe fermanını burada yazdılar. 37 gün tahtta kalan Siyavuş, iki yıldan 20 gün eksik Uc’da ve muhtemelen de Ertuğrul Beyin yanında kaldı.

1279 III. Gıyâseddin Keyhüsrev, Ankara, Haymana, Sivrihisar, Seyitgazi, Yedikapı, Bolvadin ve Sakarya nehri (Akarçay) Kırkgöz köprüsü yoluyla Geneli Pınarbaşı’na geldi ve Siyavuş’u şehit etti. Köreke dağı eteğindeki büyük mezar O’na aittir. Sultan, Yoğurtçubeli, Kundanlı, Akçahisar yoluyla Gelendost Hayl sahrası (Atçayırı) ve Uluborlu ovasına geldi. Denizli (Eğirdir) Beyi, İnançoğlu Ali’yi, Afyonkarahisar kalesine gönderdi ve orada öldü. Sultan ise, Şeyhu (Işıklı), Sandıklı, Afyon, Şuhut, Yoğurtçubeli, Kötürnek ve Şarkîkaraağaç yoluyla Konya’ya döndü.

1280’ler Menteşe (evlâdı) ve Ertuğrul Bey, Alâiye, Antalya (Side), Antakya (Yalvaç) ve Lâdik (Eğirir) sahillerini zorla ele geçirdiler. 1285’lerde İlhanlı şehzadeleri Hülecü ve Geyhatu, Menteşe ve Ertuğrul Beyleri tekil ettiler.

1282 Tralles (Barla), Salpakis Menteş (Aydın Bey ve onun tâbii Ertuğrul Bey) tarafından ikinci kez zaptedildi.

1283 veya sonrasında Amorios Hamid Bey, tek başına imparator olan Mihail ile bir antlaşma yaparak Sakarya Nehri ve Söğüt çevresinden toprak satın aldı ve idaresini oğulları İlyas (Hales Amorios) ve Nasreddin’e (?) verdi.

1291 Kastamonu savaşından sonra İstanbul’a kaçan Kılıcarslan Geyûmers, Nimfe’de (Senirkent-İlegüp köyü) bulunan imparatorun yanına giderken, askerî yolu takip etti. Ama yolda karar değiştirdi ve Şuhut-Arızlı’ya geldiğinde Yoğurtçubeli yoluyla Edremit’e (Yalvaç A. Tırtar), oradan da Uluborlu kalesine gitti. Sultan Mes’ûd ve Taştemur Konya’dan geldiler ve Kılıcarslan’ı alarak hep beraber Kayseri’ye gittiler. Sultan, Kılıcarslan’ı Kayseri’ye vâli atadı.

1293 Bizans paralı askeri Frank Aleksi Filantrop, Eski Tralleis’i (Yeni Truva: Barla) zaptetti. Menteşe Aydın’ın dul karısı, Frank’ın evlenme teklifini reddetti ve hazinesini alıp, Melanoudion yanındaki kaleye (Yenice Sivrisi?) çıktı.

1295 Kılıcarslan’ın Sultan Mes’ûd ile arası tekrar açıldı ve Demirli Hisar’a (Sungurlu- Kalehisar, Karahisar-ı Demirli) sığındı (1295 Nisan). Çaşnigir Seyfettin Sungur, Kılıcarslan’ı kaleden çıkardı. Kılıcarslan’ı yakışıklı bulan Moğol vâlisi Baltu, kendi kızını ona verdi. Bu olaydan az sonra Sultan Mes’ûd, İlhan’a gitti ve Selçuklu tahtı iki yıl kadar boş kaldı (1296-13.10.1298). Kılıcarslan, Sultan Alâeddin (1298-1302) zamanı Sinop vâlisi olmalıdır.

1298-1302 Feramurz oğlu Alâeddin, 10.10.1298’de Konya’ya geldi ve 13.10.1298’de Konya’da tahta çıktı. Bu arada Sultan Alâeddin’in, amcası ve Sinop vâlisi olan Kılıcarslan’dan (Geyûmers), şikâyetçi olduğu görülüyor.

1302 Sultan Mes’ûd, tekrar tahta çıktı. Sinop vâlisi Kılıcarslan’ı Konya’ya getirdi ve ona Akşehir-Absarı köyünü temlik etti (1303). Sultan Mes’ûd’un hastalığı artınca Kılıcarslan, 1304 sonunda sultanlığını ilân etmiş olmalıdır.

1302 Osman Bey, İznik (İlegüp) ve Alaşehir’e (Yalvaç) saldırdı ve alamadı. Kemer Boğazı’ndan (Menderes bölgesi), Halizones’e (Hales’in bölgesi) 100 Alp gönderdi, ardından kendisi gitti ve Bafeus harbini kazandı.

1303 Hamid Bey, (Büyükkabaca) Çukuryer adlı derbent mezrasını sattı. Şeyh Koyungözlü Baba zaviye kurdu.

1304 Amorios Hamid, İmparatorla antlaşmayı yeniledi ve Sakarya Nehri civarından tekrar toprak satın aldı.

1304 Kouboukleia (Uluborlu-İleyidağı, Khelidonia, Kıbakıb), Türklerce fethedildi (Pahimeris, 2009: 99).

1304 Yalvaç (Alaşehir), Germiyanlı Alişir oğlu 1. Yakup ve Aydın Beyin damadı Sasa Bey tarafından kuşatıldı. Derebol (Tripolis du Meandre, Tralles veya Barla) ise, Karamanla birlikte Alişir tarafından fethedildi.

1304 Gelendost Efes, Ayasluk, Thyraia ve Baris (Sasabaris) Sasa Bey tarafından fethedildi.

1306 Amorios (Uluborlu’lu) Hamid Bey, yedi oğluyla, sultanlığını ilân eden Kılıcarslan’a biat için Konya’ya gitti. Eski kinini hatırlayan Kılıcarslan, Hamid Bey ve altı oğlunu katletti. İlyas, katliamdan mucize eseri kurtuldu.

1306 Sultanhanı’na sığınan İlyas (Hales Amorios), iki aylık Moğol kuşatmasından da kurtuldu.

1308 Menteşe İlyas, Kılıcarslan’a meydan okudu ve teke tek kavgada Kılıcarslan’ı öldürdü Selçuklu son buldu.

1310 Osman Bey, Eğirdir Gölü’ndeki Rodos (Gülistan, Jan > Can, Kos) Adasını kuşattı.

1314 Menteşe Dündar, Aydın, Saruhan, Menteşe, Teke ve Osman Beyleri temsilen Karanbük kışlağına gitti.

1324 Osman Bey öldü; oğlu Orhan tahta çıktı ve Dündar Bey Aralık 1326’da öldürülene kadar O’na tâbi kaldı.

1332 İbn Battuta, Antalya, Eğirdir, Denizli, Milas’a; oradan da Senirkent, Kemer Boğazı yoluyla Konya’ya geldi.

1402-1403 Timurlenk, Sivas ve Kayseri’den sonra Yılgın çayını (Kızılırmak) takiple Haymana-Culuk köyü yanına geldi. Savaş, Culuk yanında yapıldı. Topal kasırga, buradan Ankara, Haymana, Polatlı, Sivrihisar, Seyitgazi, Karaca-hisar üzeri Kütahya’ya geldi ve bir ay kaldı. Buradan Tavşanlı, Sazanos, Altıntaş, Balak korusu, Ayasluk (Başkimse=Baş-kilise), Büyük- Küçük Sıçanlı (Sincanlı) ovaları, Kara Sandıklı ovası, Kufi Boğazı, Şeyhlu (Işıklı), Çıtak, Doñuzluk (Denizli), Timurtaş köprüsü, Güzel-hisar (Aydın), Ayasluk (Selçuk), Tire ve İzmir’e geldi. Dönüşte Ayasluk, Doñuzluk, Sultan-hisar, Dinar ve Uluborlu’ya geldi. Burayı yakıp yıktıktan sonra Kemer Boğazı, Dadil Hanı üzeri Eğirdir’e geldi ve burayı zaptetti. Buradan Dadil Hanı, Kemer Boğazı, Bozdurmuşbeli, Çay, Akşehir, Sultan Hanı ve Develi-Kara-hisar (Yeşil-hisar) yoluyla defolup gitti (Ayrıntı için bk. Hamideli Tarih 02, 2015: 51

1425 “Kadırgayla Pamfilya körfezine gelen Cüneyd, Amorion’a çıktı” (Dukas, 1956: 116). Denizden karaya çıkılır, dağlardan ve yüksek bir yerden, seviyesi düşük bir yere inilir. Olay şöyle: Cüneyd üç kadırgayla İpsili’den Pamfilya körfezine geldi, Side’de karaya, yâni Amorion’a çıktı. Karaman’a (Konya) gitti. Konya’dan Derbent-Çam geçidi üzerinden Kıreli’ye ve Anayol’u takiple Firikya Salutaris (Şarkîkaraağaç-Kemer Boğazı-Uluborlu) üzerinden Laodikya’ya (Denizli) vardı (yıl 1425). Side o tarihte başkenti Uluborlu (Amorion) olan Hamid sancağına tâbidir.

E-Dağlar, Ovalar, Göller, Irmaklar

Açık.: 1081-1116 Aleksios döneminde Anna Komnena’nın zikrettiği birçok isim ile 1118-1308 yılları arasında Kinnamos, Honiyates, Akropolites, Pahimeris’te zikredilen ve bizim yerini tam tespit edemediğimiz birçok yer adı, 1074-1308 yılları; Selçuklu-Bizans mücadelesinin merkezi olan Eğirdir Gölü civarında aranmalıdır. Bizans-Peçenek ve Bizans-Türk savaşlarında zikredilen Yarı Barbar Monastras (Bergama ve Khliara civarı, Anna, s.449, bk. Har.1), Ouzas, Synesios Kundanlı ovası, Konstantin Gabras, Alaşehir (Yalvaç), Nikerites ve Kamitzes Senirkent ovası, Georgios Lebounes, Barla önü Bizans kumandanlarıdır. Hakeza Katakalon Kekaumenes, M. Anemas, Rodoremos, Karatzas ve Boutoumites, Monastras’la birlikte anılan Bizans kumandanlarıdır. Bunlar, Peçenek ve Selçuklu savaşlarında Emir Muhammed, Monolykos (Alp Kara), Kontogmen (Kundan) ile savaştılar. Öyleyse, Peçenekler ve onlarla ilgili savaşlar, Balkanlarda değil, Selçuklu’nun bulunduğu Eğirdir Gölü civarında yapılmış demektir.

F-Şehirler, Duraklar, Bazı İsimler

Abrekenas, Anayol üzeri, Güneysınır veya Bozkır ilçesi, Tahtalı (Lâta) köyü yakını bir yer (Devebağırtan?).

Abretteni, Kemer Boğazı batısında bir köy. İkinci bir Abretteni ise, Kıreli ile Eflatun Pınarı civarı olmalıdır.

Abrostola, Anayol üzeri ve su ile ilgili olan bu yer, Beşehir veya Eflâtun Pınarıdır (Umar, 1993: 12-13).

Ad Vicum, Popa çayı kıyısı ve Senirkent ovasının ayağında bir köy (Remsi, 1890: 169).

Adramityum (Edremit), Yalvaç-Aşağı Tırtar veya eski Kaziri (Garzı) köyü yerindeki şehir.

Aera, Malagina yanında olup (Anna, 1996: 481), Senirkent-Yassıören köyü veya yanıdır.

Agamemnon (Pelops oğlu) kaplıcaları, Pelops adına kurulan Pelopeia kenti ile Kemer Boğazı arasındadır.

Ainos, Aigai, Aynalı Çarşı (Barla), Phokaia/Fuke, Ablistan (sulak), Limenopolis, Limen-kome, Melen-gömü.

Alethina, Atabey yerinde bir şehir veya düz-düzlük (Atabey düzlüğü) manasına.

Amorion, Ammûriyye, Mordion, Apollonia, Sozopolis Uluborlu’dur. Ballıhisar’da çıkan yazıta göre MÖ 159’da zikredilen Amorion, MÖ 133’de Asya eyaletine girmiştir. Mordiseum, Apollonia (Arundel, 2013: 30), Mordiaeum, Margium (Özsait, 1985: 116). İsim, Mordion > Amordion > Amorion gibi değişmiş olmalıdır. Borglu, Barglu, Burgulu, Becene (Bazarı), Bitzina (Anna, 1996: 210, 212/2, 218),  Cirimbolu (köprüsü; büyük şehir), Metropolis ve Vipsania (Remsi, 1960: 253) Uluborlu’nun değişik adlarıdır. Uluborlu adı, Ulu-bârlı (Ulu kaleli) adından türemiş olmalı.

Anaboura, Şarkîkaraağaç batısı ve Anamas dağının kuzey-doğu eteğindeki eski Enevre köyü.

Anagourdys, Melangeia ile birlik yazıldığına göre, Senirkent ovasında bir yer olmalıdır.

Anastasiapolis, Lagania, Agannia, Köke köyü Gavur öreni. Aorata, Şarkîkaraağaç Õras (Başdeğirmen).

Anea, Gelendost-Kiremitli Burun yanındaki Efes’in (Apasa) güneyindedir; belki de Ainos’tur.

Angelokomis, Yenice köyü sınırında Angelokkomites (Marsyas, Bigadiç) nehri kıyısında bir köy.

Ankara, Ankyra Galatia, Engürü, Seydişehir-Karaviran/Karaören kasabası veya yakını bir şehir.

Antakya, Soter Antiyokus’un kurup, Menderes kıyısı ve Myria şehrinde oturan Magnetleri iskân ettiği kent. Antiyokus, Apameya’yı Myria, yâni ikinci bir İzmir üzerinde kurdu. “Ben, Elias, Asia’da Hadrianopolis piskoposu, Myria piskoposu vasıtasıyla imza ediyorum, çünkü yazı bilmem” (Remsi, 1960: 96-97). Yalvaç Hisarı’nın diğer adı Firijya Antakyası, Filâdelfiya ve Alaşehir. Bazen Filetas ve Filet yazılır. Küçük Atina, Küçük Antakya, Yanık Antakya (Antakya el-Muhterika), Yanık (Kekaumenos), Flavia, Flaviapolis, Menderes Antakyası, Antakya du Maeander gibi isimler Yalvaç’a aittir. Masır, Yalvaç ile Hisarardı arasında eski bir yerleşim. Bu şehri, Yuannis Lydus Mısırlıların kurduğunu söyler (Remsi, 1960: 130). Mısır, Masır olarak da söylenir. 6. Asırda yaşayan Yuannis Lydialıdır. Lidya, Yalvaç ile Eski Eğirdir Gölü arasındaki bölgenin adı olmalı. Örkenez-Alaşar Sokak, Alaşehir’e (Yalvaç) işarettir.

Antalya, üç yerde var: Side (Eski Antalya), mevcut ve Barla (Honiyates 1995: 8, 24; Anna, 1996: 440).

Antigonia, Senirkent-İlegüp. İskender’in kardeşi Antigonas inşa etti, MÖ 301’de Nikaia (İznik) adını aldı.

Apameya (Apameia), Barla-Boyalı önlerinde göl içinde kaldı. MÖ 189 Manlius seferinde Metropolis. Bu şehir daha sonra eski adı olan Myria (İzmir) adına tekrar döndü. Buranın yakınında Tantalos adında bir kasaba var.

Aporidos-kome, Kemer Boğazı’nın batısında, Geçitvermez köyü, Abretteni (?)

Apros, Aspra, Bergama ve Akça-kilise hepsi de Gaziri Adası’ndaki kenttir.

Arkadiopolis, Thyateira, Meladinion, Yenice Köyü, Bigadiç ırmağı (Yenişarâbı) kıyısındaki bir şehir.

Armakourion, Thrakesia teminde ve Kemer Boğazı çevresinde bir yer. Armenokastron ile aynı mıdır?

Arzava. Hem ülke, hem de ülke merkezinin adı Arzava/Apasa olup, Gelendost Kiremitli Burun yanı Efes’tir.

Askania Gölü, İznik (İlegüp), Kırk Martyrs ve Basilyon gibi birçok adı olan Hoyran Gölü.

Aspra, Gaziri adası üzerinde bulunan ve diğer adları Bergama, Apros ve Akça-kilise olan bir kent.

Ashab-ı Kehf, Gelendost-Yaka köyü hududundaki Karain veya Kara Mağara.

Aule, Gelendost-Çaltı veya o civarda bir yer (bk.Har.1 Peçenekler-Kumanlar).

Aura, Aorata, Şarkîkaraağaç-Oras/Uğras (Başdeğirmen) köyü. Assuva ise Asya (veya atlar ülkesi?) demek.

Aşağı İznebolu (Neapolis), Kırk-dede, Kırık-dede gibi adları olan Şarkîkaraağaç Kıyakdede.

Ayapa Hüyüğü (Aya-Apa?), Afşar veya Gelendost iskelesinin bulunduğu yerdeki Hüyük.

Ayapa Pınarı, Konya yolu kıyısı ve Ayapa Hüyüğü yakınındaki bir pınar. Şimdi akmıyor.

Ayasluk, Selçuk-Efes, Gelendost-Efes (Ayapa Hüyüğü yanı) ve Sincanlı-Başkimse (Başkilise) köyü.

Bahçeler (Kepoi), iki göl arasındaki ırmağın ağzındaki bahçe (Mürvet Bağı): Kılıçaslan bahçesi ve sarayı?

Banos (Avarlar’dan beri), Eğirdir-Banıs köyü. Barata: A. Farita, Güneysınır yanı. Bir de Yk. Farita var.

Bardaetta, Bardaëtta, Baretta, Yenice köyünde Bigadiç ırmağı kıyısı, belki Arkadiopolis (Remsi, 1960: 111).

Baris (Farı), Keçiborlu-Kılıç, Baris/Sasabaris- Eğirdir Gölü içi, Santabaris (Sindeburi, Bariyye) ise Afyon.

Batı, Eğirdir ve Hoyran Göllerinin batısı, Doğu ise şarkı, yâni Asya veya Anatolikon Eyaletidir.

Battal Gâzî Mezarı, Seyitgazi’de değil, Çay-Çayıryazı (Geneli) köyü- Hüseyin Dede Türbesi.

Bazilika, Senirkent-Yassıören-Ayazmana mevkisindeki bir kilisedir. Şimdi yoktur.

Beliatoba, Yukarı Tırtar ile Tokmacık arasındaki Beldecik kalesi olmalıdır.

Belo-kome(komis), Gelendost-Yenice köyünde. Nişanyan, Belokome=Angelokome, Bilecik der ki, yanlıştır.

Belumin, Polemon, Hades, Ades ve Eylemi, Çay-Karamıkkaracaören hududunda bir kale.

Bergama (Pergamon), Apros, Aspra, Akçakilise, Hoyran Gölü- Gaziri adasında ikinci bir Begama.

Berroe, Beroe (Anna, 223-24, 226, 229, 291), gölün doğusu ve Edirne (Kötürnek, yıl 1088) yakını.

Bisse (Pissia) Başköy, önce Uluborlu, şimdi Senirkent’in bir köyü.

Brousse, Prousa, Uluborlu yanında bir kent.

Boulgarophygon, Çar Simeon’un 896’da Bizans’ı bozduğu Senirkent-Genceli köyü, göçebe Bulgar devleti başkenti Preslav ise Uluborlu veya yanı olmalıdır (Anna, 1996: 241, 201, açık.1, Har.1 Peçenekler-Kumanlar).

Burc karyesi, Yalvaç- Çetince Akçaşarı denilen köy.

Büyük Peristhlaba veya Megale Polis (Anna, 1996: 219), Uluborlu yanında bir kent.

Chateau Cingulaire (Ginglarion), bel kemeri gibi yuvarlak kale demektir. Burası Yenice Sivrisi.

Cibotos (Apamea Cibitos), Şuhut-Mahmutköy’e (Synnada) 42 mil uzaklıktaki ve Kemer Boğazı’ndaki bir şehir (Remsi, 1890: 169). Bir diğer Cibotos veya Sivitut, Yalova-Taşköprü. Cibotos ve Zompos, kambur anlamınadır.

Cyzicos (Kyzikos), Gelendost-Afşar merkez veya Afşar-Kızık mevkisindeki bir şehir. Artake de buradadır.

Çatakoğlu veya nâm-ı diğer Dizdar Yeri, Kemer Boğazı’dır. Çatak, iki dağın birleştiği derin dere yatağı.

Çoru, Tzouroulos, Sind, Hacıyakup, Şuhut-Demirbel köyü (Anna, 1996: 69, 74, 76, 78, 239-241, 298).

Dalayman, Derebucak-Kirli (Durak) yakını, Uluborlu-Alaiye yolu üzeri, Pamfilya (Manavgat) bölgesindedir.

Damiedeia manastırı, Ermenek bölgesinde İskit Teofano’nun (Theophano) sürüldüğü manastır.

Dardanos ve Troas/Troad, (Firikya) Hellespontia’dadır (Kemer Boğazı) (Remsi, 1960: 164’deki tablo, 176).

Dekatos (onuncu), Uluborlu’nun şarkında olup, Hoyran Gölü yanındaki Khoirobakkhoi ile birlik zikredilir.

Deniz, tarihî metinlerde çokça zikredilen Eski Eğirdir Gölü olup, bazen de “bahr” ve “derya” denilir.

Denus, Afyonkarahisar-Çay ilçe merkezinin İbn Hordazbih’te zikredilen eski adı.

Derebol (Tripolis du Meandre), iki göl arasındaki Menderes’teki Barla, Ainos ve Baris gibi üç şehir olabilir.

Diakene, Senirkent ovasında bir yer. Eudokias Kemer Boğazı’nın garbı, St. Agapetos (Myrika) ise şarkı.

Diampolis (Anna, 1996: 214), iki göl arasındaki ırmağın şarkı ve Afşar ile Gelendost-Hüyük arası bir yer.

Didymotika, Yenice Sivrisi veya Marsyas ırmağı yanındaki bir kale.

Dipotamon veya Mesanakta Hisarı, ad Vicum’un biraz daha altı ve Uluborlu Popa çayı ağzı.

Dokea, Dakleya, Dakilyas, Yalvaç-Gelegermi (Karme) veya Kozluçay köyündeki Asarcık.

Edremit, Damatriu, Damatrys veya Atramytion, Yalvaç Aşağı Tırtar köyü (bk. Honiyates, 1995: 103).

Efes, Apasa ve Arzava, Gelendost-Ayapa Hüyüğü yakını, Kiremitli Burun önündeki Ashab-ı Kehf’in kalesi.

Endosyâne, Kemer Boğazı ve İndos nehri (Umar, 1993: 341) yanındaki Miryokefalon (Myriokephalon) kalesi.

Eukarpia (Eucarpia), Afyon-Şuhut arasında Afyon-Merkez Belkaracaören köyüne yerleşir.

Eumeneia veya Oynan, Şuhut-Oyniğan köyü. Euforbio, Synnada’nın 5 mil Oynan/Oynigan tarafı.

Filippopolis (Ph), Kemer Boğazı’nda Philippos halkının yurdu Philippoi. Poimanenon ve Lampsakos ile aynı yer olabilir. Phlebia (Flebia, Flevia) ise, Agamemnon kaplıcalarıdır (Akropolites, 2008: 78, 94; Remsi, 1960: 123).

Filobad köşkü, Konya’nın 9 bm batısı ve Gevele/Tekeli Dağı eteğindeki Sarayköy.

Firigos Boğazı, Kemer Boğazı. Firigos Boğazı’nda gemi hâsılatından 500 (akçe) (yıl 1501, Afşar, Maziye k.).

Firigoslar, Barla kasabası altında ve Eğirdir Gölü kıyısında bir mevkinin adı.

Firigos Mezrası, Kemer Boğazı’nda bir mezra (yıl 1530).

Fuke (Phokaia), Ablistan, Aigai (Ege), Ainos ve Limenopolis, iki göl arasındaki ırmağın ağzındaki bir kent.

Gaita, Akşehir-Akait (Üçhüyük) denilen yer (Anna, 1996: 487; Kinnamos, 2001: 37; Lindner, 2022: 86).

Ganzoenos, Ganzaina, Gazena (Sevin, 2001: 208), Yalvaç-Kundanlı yerinde eski bir şehir.

Ginglarion, Şato Cingulaire veya Cingularyum (bel kemeri gibi yuvarlak kale), Gelendost-Yenice Sivrisi.

Goloe (Anna, s.213-214, 223, 226), iki göl arasındaki ırmak şarkı ve belki Gelendost, belki yakını bir yer.

Hadrianopolis, Asya Eyaleti’ndeki Kötürnek. Diğer adı Trajanopolis, cenup yolundaki Hadrianopolis’e tekabül eder (Remsi, 1960: 29, açık.4). Kotoiraikia, el-Alemeyn, Hısnu’l-Meclis, Akharaka, Kharaks, Aleksandır Karaks, Carabba, Adrianople, Hadrianoutherai; Hermos (Kemer Boğazı) ile Kaikos (Hoyran ovası) vadilerinden Miletopolis ve İstanbul’a giden büyük yol üzerindeki Akhyraous. Mysia’daki İndeipedion bölgesindeki Stratonicea-Hadrianopolis ve Hierocharax (?) gibi birçok adı var (Remsi, 1960: 168, 138; AHM Jones, 1937: 42). Gelendost-Madenli köyü.

Harmala, Senirkent ovası ayağı veya yakınında bir kent olmalı (Remsi, 1960: 145; Kemal Turfan).

Hayl sahrası ise, Gelendost-Atçayırı denilen mevki. Ayapa (Aya-apa, Apasa?) Höyük’ün kuzey yanı.

Hedy veya Hyde, Güneysınır ilçesi yakınında ve Karaman yolu (Anayol) üzerinde bir kale.

Herakleia, Herakleion, Kemer Boğazı’nın şarkında bir yer (Strabon, XII.3.6-7; Pahimeris, 2009: 81).

Hısnu’l-Yahud, Şuhut ilçe merkezindeki Yahudi Kalesi. Bu yere İbni Bîbî Cuhud, halk ise Çıfıt der.

Hiera, Kemer Boğazı yanı bir kent, Hierapolis (Epiktetos’un kenti) ise Eğirdir (kutsal zirveli Hierakoryphitis).

Honas, Gelendost-Eğirdir arası, Denizli-Honaz ve Konya-Hüyük-Göçeri köyü gibi üç Honas var.

Hyelyum, Hyelion, Heyel, Barla-Eye/Eyi Burnu.

İbr-i Mismâne (Âbrû Mesmâne), Kemer Boğazı, Boğaz’daki ırmak (Hierus, Hyeron, Siberis) veya köprü.

İpotobrogen, Köke ile Kötürnek arası bir yer.

İpsos, Hypsos, Hypsela, Kypsella (Anna, 1996: 227), Hapalla, Firikya Salutaris Köke köyü İp kuyusu mevkii.

İznik, Mikra İznik, Nikopolis, Nimphaion, Dristra, Plyristra, Pentapolis, Pentakheire, Theodoropolis, Pentikira, Lampe, Dorostolon, Eukhaita ve Stectorius, Senirkent-İlegüp veya Uluğbey köyü.

Juliopolis, Senirkent-Genceli köyü (?).

Kaballa, bugün Konya-Gevele kalesi olup, muhtemelen yanında bir de Kaballum kenti vardı.

Kadoi, Kadys, Kadosia, Kadoias (Remsi, 1960: 138, 159, 164, 182, 198, 228, 265, 272 vd), Kötürnek köyü arazisi ve Yalvaç çayı (Gallos?), kıyısındaki Güdül öreninin yerinde bulunan eski Roma şehri olmalıdır.

Kalamos, Şuhut-Çobankaya köyü. Kali Çayı, Kalamos ile ilgilidir. İbn Hordazbih’te orman içinde Kalami geçer. Bir Kalamos da, Kalanta/Kalanda yazılan Kötürnek yakını bir yer. Akhisar yanındaki Kalamos, Kalomon yazılır.

Kalanta, Kalanda (Antalya nahiyesi: İbni Bibi), Stratonicea-Hadrianopolis (Kötürnek) ile birlik yazılmış. 692’de Lydia’da değil Asya’da gösterilmiştir (Remsi, 1960: 140). Lydia ve Karia aynı zamanda Asya eyaletindedir.

Kallioupolis: Kemer Boğazı yanında ve Gelibolu olmak üzere iki Kallioupolis var.

Kampsada, Sampsounta ve Lampsakos, aynı yer olup Kemer Boğazı’nın batısındadır.

Karme, Yalvaç-Gelegermi (Kale Germi) köyü.

Karyetü’l-Esnam, Putlar köyü demektir. Konya-Ereğli-İvriz, Kaya anıtları.

Kastro veya Kayestre, Afyonkarahisar-Bayat yakınında bir kale.

Katoikia, muhtemelen Kotoiraikia (Kötürnek) veya Kemer Boğazı civarında bir kale.

Kelene (Kelainai), Kemer Boğazı ve Yenice Sivrisi arasında uzanır. Yenice Sivrisi, Kelene Hisarıdır.

Kellia, Killia, Gelendost-Killi kırı. Burada VI. Mikhail’e (Ey.1056-31 Ağu.1057) ait mühür bulundu.

Kenkhreai veya Kenchreai, Kemer Boğazı’nın batı yakasındaki Miryokefalon kalesi veya yakını bir kale.

Kentlerin Kıraliçesi (Anna, 1996: 223, 244-45, 248) Uluborlu (Bathys Rhyax yakını), Sultanı ise İstanbul.

Khariopolis (Hariyopolis), Senirkent ovasında bir yer.

Khliara, Hoyran ovasında, Yalvaç-Yk. Tırtar altındaki bir kale.

Khoma, Coma, Kemer Boğazı’nın batı yakasında bir kale. Jan Dukas’ın 1098 seferinde Laodikya (Eğirdir) ile Lampe (Senirkent-İlegüp köyü) arasında kalır. Diğer adı Soublaion olan bu kale ile Miryokefalon kalesini İmparator Jüstinyan (527-565) yapmıştır. Çivril, Beyşehir ve Manavgat olmak üzere birçok yerde Homa var.

Khoirenos (Domuzlu) adlı küçük köy, Yalvaç çayının solu ve Menderes’e döküldüğü yere yakın bir yer.

Khoirobakkhoi (Anna, 1996: 243-246, 390, 393)’de geçen bu isim, Hoyran Gölü yakınında olup, Khoniates’teki Khoirobakkhos ile bir ilgisi yok. Khoirobakkhoi adı, 14 Şubat 1091 devamında zikrediliyor.

Kibyra, Gölhisar değil, Eğirdir (Laodikya) güneyi Cire, Direskene, Yk. Gökdere (Hisar), Kapıkaya öreni vs.

Killania, Gelendost-Killi kırı (Kellia) çevresi. Killaios (Orgas), yatak değiştirmiş olmalı (Strabon, 2009: 145).

Kiminas, Akhyraous (Kötürnek köyü) kuzeyindeki, adı üzerinde Yalvaç-Gemen köyü.

Kinara (Cinare) (Remsi, 1960: 272), Yalvaç-Tokmacık köyündeki Çinare’ye göre bu kent, Tokmacık olmalıdır.

Kinnaborion, Firikya Salutaris’e bağlı bir yerleşim (Sevin, 2001: 208). Remsi, bu yer için Çay-Geneli der, ama Geneli, Salutaris dışındadır. Kinnaborion, Bulgar Bozgunu (Boulgarophygon) yeri Senirkent-Genceli olmalıdır.

Konya-Doğanhisar-Koçaş’a yerleşen Andrakhman ve Adrianopolis aynı yerdir (Kinnamos, 2001: 37).

Konya (Gonne) Bucağı, şimdilerde Eğirdir’in bir mahallesi olmuştur.

Kouboukleia, Mysia Olympos’ta Uluborlu-İleyidağı (Khelidonia: Kıbakıb: Kırlangıç) (Pahimeris, 2009: 99).

Koule (Anna, 1996: 213-214), iki göl arasındaki ırmağın şarkı ve yakını bir yer.

Koila, Koiloi (Anna, 1996: 449, yıl 1112), Eski Eğirdir Gölü kuzey sahilinde liman kenti.

Köke köyü adı, muhtemelen 1290-1310 arasında bölgede bulunan Noyan oğlu Goke ile ilgilidir.

Kubâdâbâd, iki tanedir. Adası olan Kubâdâbâd Eğirdir’dir. Çünkü Eski Beyşehir Gölü’nde ada yoktur.

Lagbe, Kibyra ittihadı (Remsi, 1960: 14) Asia ilinde çok kalıntı bulunan Cire, Arı-ören ve Yk. Gökdere olabilir.

Laodikya, Lâdik, Klaudiopolis, Hierakorifitis, Felekiyye, Felekâbâd, Kubâdâbâd, Felekbâr, Eflâk (?), Akrokos, Lykia, Yunan Likyası, Eprevier, Denizli, Afsaka, Devran, Akroteri’den Eğridir; dönmek veya egürdüpten Eğirdir.

Lampsakos, Lâpseki değil; Keme Boğazı’nın batısı, Kayaağzı Mahallesi ve Anayol yakını bir kent (Akropolit).

Lardea (Anna, 1996: 214), Gelendost ile Afşar-Dodas Mevkii arası bir yer.

Larissa, Barla (Eski Tralleis: Neutrouja: Yeni Truva) olmalıdır. Aigai (Ege?) ise Asia’da ve Larissa yanındadır.

Lâta, resmen Konya-Çumra’ya bağlı, ama Güneysınır ve Bozkır’a daha yakın olan Tahtalı Köyü.

Lentiana, Gelendost yakını olup Aorata, Poimanenon ve Kotoiraikia ile birlik geçer (Anna, 1996: 460, 480).

Leontos kome (Kroisos/Karun kırallığında Leontokephalai?), Goeleontos, Ogeleont, Ogeleontos, Aslanlar (el-Leys) anlamına Gelendost’un eski adı (Remsi, 1960: 155; A.H. Krappe: The Anatolian Lion God, 1945, s.146).

Likandos, Lapara, Lipara (Remsi, 1960: 135), muhtemelen Şarkîkaraağaç ovası (Mercü’ş-Şahm).

Lopadion, Ulubad olmayıp, Kemer Boğazı’nın batı yakasında bir kale.

Luma, İlime veya İlama köyü. Önce Eğirdir Gölü’ne dökülen iki göl arasındaki ırmağın sağ ağzındaki Ainos, Limenopolis, Leimmokheir, Limocheir, Limoşir, Limen-kome ve Melen-gömü gibi adları kaydedilen kent.

Madytos (Anna, 1996: 449, yıl 1112), Eski Eğirdir Gölü kuzey sahilinde liman kenti.

Ma Mezarı, Şarkîkaraağaç- Karaçayır Hüyük II (Isparta K-T Env. 2011: 78). Ma, “ana” demek; Çince “at”.

Makedonya, ikinci Makedonya olup Şuhut civarıdır.

Malagina, Melangeia, Malangina, Tymandos ve Talbonda, Senirkent-Yassıören. Diğer Malagina İnegöl yakını.

Malik b. Şebib’in Türbesi, Şuhut-Anayurt (Alayunt) köyündedir.

Markella (Anna, 1996: 226), Kötürnek çevresinde bir yer.

Marmara olarak yazılan deniz, Deniz, Ege Denizi, Trakya Denizi, Pazgusi Gölü ve Uz Gölü, eski Eğirdir Gölü.

Marsia (Maziye), Marsiyas kaynakları yanında kurulmuş bir köy olup, Tekmorion kitabelerinde zikredilir.

Masır, Yalvaç’ın en eski mahallesi. Bazı belgelerde Mansur. Doğrusu Masır. Aslı Ma-sır?, Mısır?

Medinetü’l-Leben, Bozkır-Akise (Akkilise) köyü veya yanındaki Hacıgölcük harabesi.

Melanoudion, sahilde (Yenice Köyü Marsiyas ırmağı kıyısında) bir yer.

Meldinis (Malatyalı, yâni Battal Gâzî) kalesi, iki göl arasındaki ırmağın sağ sahilinde, Kemer Boğazı veya Miryokefalon bölgesindeki metruk bir kale. Kenkhreai ile Miryokefalon aynı kale olmalıdır.

Melis Kumis, Yalvaç Bahtiyar köyü olup, İbn Hordazbih’te zikredilir.

Melissopetrion (Balkayası), Romen Diyojen’in uğradığı Bağırsakdere’deki kale (Attaliates, 2008: 171).

Mellaha- Tuzcu, Memleha iseTuzla (Sarıoğlan/Belviran-Boyalı). Mu’tasım’ın Ammûriye seferinde geçer.

Mercü’s-Sin, Sin çayırlığı zamanla Mersin adına dönüşmüştür. Sin çayının sonraki adı Efrenk.

Meteorion, büyük ihtimal Pessinus’a (Kötürnek köyü) 20 bm uzaklıktaki Yalvaç-Kuyucak Göktaş Öreni.

Midaion, Seyitgazi yanı (Remsi, 1960: 263). Nakolea, Seyitgazi yakını, Dorileon’un 20 mil Afyon tarafı.

Mik-konia, Tekmorion kitabesinde geçer. Rabaz-ı Konya (Manarga), yâni Konia ile ilgili olabilir.

Miletopolis, Uluborlu Şehir çayının Popa çayına döküldüğü yerde. Lopadion’a 22 mil (Remsi, 1960: 173).

Minos, Firikya’da Leondos köyü (Gelendost) (Remsi, 1960: 178) civarında suyu çok kireçli bir köy.

Miryokefalon (Myriokephalon), Kemer Boğazı olup, bu bölgede birden çok kale vardır.

Miskinin (İbn Hordazbih), Hısnu’l-Şemeşkî (el-İdrîsî), Mistheia (Mehmet Özsait), Beyşehir.

Mitylene veya Mytilene Eğirdir Gölü’ndeki Nis veya Yeşilada. Arzava zamanı (MÖ 1500’ler) Alasia olmalı.

Müslümanlar Mezarlığı ve Miryokefalon Şehitliği, Yenice köyündeki 972 rakımlı Koru.

Müzlerin (Perilerin) Korusu, Genç Kyros’un ünlü korusunun bir parçası. Kemer Boğazı- Akbük Mevkii.

Nakoleia, biri Akşehir-Gölçayır (Yağısıyan, Nakuliye Çayırı, Kale Nakuliye), diğeri Dorileon-Afyon yolunda.

Nasre’l-Akritî (Hıristiyan akıncı) köyleri, Yalvaç ilçesinin Hüyüklü, Kurusarı, Eyüpler, Celeptaş köyleri.

Neankomis, Yenice köy sınırında, Marsyas ırmağına Yenişar-ābı, denilmesinin müsebbibi kent.

Neapolis, İznebolu, Şarkîkaraağaç Fele ile Kıyakdede köyleri arasındaki bir şehir.

Nikopolis, Nikiai, İznik, Küçük İznik, Mikra İznik, Antigonia, Lampe, Nimphaion, Pentapolis, Senirkent-İlegüp.

Nyssa, Kötürnek (Akharaka) ile Şarkikaraağaç arasında (Remsi, 1960: 120; Pahimeris, 2009: 60).

Organas, Örkenez veya yeni adıyla Yalvaç-Bağkonak köyü.

Oxylithos, muhtemelen Hoyran ovası veya yakınında bir yer.

Pacatiana, Lâtince barışçıl analmında olup, Firikya Salutaris’in farklı bir adıdır. “Pacatiana ve Salutaris, Yukarı Firikya’nın parçaları olup” (Remsi, 1960: 165), Gelendost-Yalvaç-Şarkîkaraağaç civarıdır (Honiyates, 1995: 49).

Pamphylon (Anna, 1996: 213), Trakesia teminde iki göl arasındaki ırmağın şarkı ve yakını bir yer.

Pankaleia, Uluborlu-Senirkent ovası. Amorion ovasıyla aynı yer. Parion, Kemer Boğazı güney kıyısı bir yer.

Parlais, Eski Tralles, Yeni Truva (Neutrouja), Antalya, Sart, Andronikopolis, Pithekas, Derebol (Tripolis), Barla.

Pegai, Yenice köyü, Mazı (Maziye-Marsia) bağları mevkisi, Bigadiç pınarı yanı bir kent (Biga).

Pelopeia, Semiramis ve Thyateira, Anayol ve Marsyas ırmağı kıyısındaki Arkadiopolis. Adını Pelops’tan alan Pelopeia ve Peloponnes Yarımadası, Kemer Boğazı’ndaki ırmakla Marsyas arasında kalan üçgen şeklinde bölge.

Pessinus, büyük ihtimal Asya Eyaleti ve Firikya Hellespontia’daki Kötürnek köyü. İkinci bir Pessinus olabilir.

Peltai, tarihî yol üzerindeki Şuhut-Anayurt (Alayunt) köyüne yerleşir.

Petra (Plateia), muhtemelen Eğirdir-Bedre Köyü. Petra, Aigai’nin yerini almış olabilir (Remsi, 1960: 116).

Philadelphia, Manisa-Alaşehir, Yalvaç ve İsaura (Ermenek)-Philadelphia Parva olmak üzere üç yerde var.

Pion Tepesi, Efes’in kuzeyindeki 1305 rakımlı müstakil Yenice Sivrisi (Remsi, 1960: 117).

Pithekas, Parlais, Andronikopolis, Palaeologopolis, Eski Tralleis, Yeni Truva, hepsi de Barla.

Platanea, Melangeia (Senirkent-Yassıören) ile birlik yazıldığına göre, o civarda bir yer.

Poimanenon, Kemer Boğazı batısı, Kayaağzı yanında. Poimanenon, Aleksios’un seferleri ile 1204 Latin işgali; Kyzikos, Lentiana, Aorata (Şarkîkaraağaç-Õras), Kotoiraikia (Kötürnek), Amorion (Uluborlu), Kedrea (Şuhut-Arızlı), Baris ve Lopadion hep birlikte zikredilirler (Anna, 1996: 209, 458-60, 480-89; Akropolites, 2008: 25).

Polybotos, Bolivadin ve Melufdun, Afyonkarahisar Bolvadin ilçe merkezi.

Prakana, Brakena, Bragana ve İsaura’daki Diokaesareia, İbradı (İvradi) kalesi (Remsi, 1960: 310).

Preslav, Büyük Preslav, İoaniopolis ve Bitzina (Becene), Uluborlu’ya yerleşir.

Prousa (Anna, 1996: 458), Uluborlu yakını ve belki de Uluborlu-Bahar mevkisi.

Pteria, MÖ 547’de Karun’un (Kroisos), Kyros’la savaştığı, Karaman civarı bir yer (Herodotos, I. 76, 79).

Rabaz-ı Konya, Yalvaç-Manarga köyü. Rabaz- Konya il sınırı (?), Manarga- banılan, kuşanılan yer. Yılanga (Yalvaç Yılanga Boğazı) yılanın çok olduğu yer (?), Konarga, göçerlerin su kenarlarında konduğu yer.

Rhageas, muhtemelen Yalvaç-Örkenez (Organas) köyü.

Rodos, Eğirdir Gölü’ndeki Gülistan, Can (Jan) ve Kos gibi adları kaydedilen adadır.

Rousion, Şuhut-Uruzlar köyü. Bu yer, bugünkü adı Yarışlı olan eski Bazlar köyü olabilir. Rousion, Şuhut-Kali çayının kuzeyindeki bir kale olmalıdır. Anna’ya göre Yarışlı, Kali çayına biraz uzak düşmektedir.

Sangia, Sangarios’un (Menderes) kaynaklarına 14, Pessinus’a (Kötürnek?) ise 150 stad uzaklıktaki Akdağ-Sarnıçalanı (Strabon XII.3.7). Sakarya kaynakları ise Adoreus dağı (Livy). İki Sangarios var; iki de Pessinus olabilir.

Santa Baris, Sentefer, Sindeburi veya Sendeburi Afyokarahisar veya yanındaki bir kale.

Sardike, Uluborlu önündeki Miletopolis’e yerleşir. Naissos ve Eutzapolis ise Asya eyaleti ve o civardadır.

Sarvenis, Uluborlu (Amorion) ovası veya ovada bir yerin adı.

Sarûc/Serûc, Bozkır-Zengibar kalesi. İsaurica’dan bozma Suric. Mu’tasım’ın Ammûriye seferinde geçer.

Sasabaris, Yalvaç çayının Menderes nehrine döküldüğü yerdeki Baris kentinin diğer bir adı.

Satalie, Eski Antalya, Side, Selimiye, Antalya.

Savatra veya Sabatra, Beyşehir civarı ve daha ziyade Beyşehir’in Konya tarafında bir kent.

Sedre, Cedrea, Kedrea, Kidros, Germe, Gereme, ez- Zahrek, Şuhut-Arızlı köyü kalesi (Demir Geçidi).

Seleukeia veya Cellika (Özsait, 1985: Levha 16; el-İdrîsî, 1984: 264; Topraklı, 2013: 167), İbradı-Side yolu üzerindeki Selukule. Cellika, Manavgat’a tâbi Seleukeia veya Selukule denilen yer.

Sind, Traklara ait bir boy adı (Zerrin Günal). Şuhut-Demirbel (Çoru) köyüne yerleşir (İbn Hordazbih).

Siyavuş’un Mezarı, Çay-Geneli (Çayıryazı) köyü, Köreke Dağı eteği ve Pınarbaşı’ndaki büyük mezar.

Skeon, Sykea, Kemer Boğazı (Remsi, 1960: 266); Skotinos (Anna, 1996: 213-214) ise Senirkent civarı köyler.

Sosandra Manastırı, İlegüp’te İmparator Jan Dukas Vatas ile oğlu Teodor Laskaris’in gömüldüğü manastır.

Soublaion, Suble, Kemer Boğazı’nın batı yakası, Kayaağzı civarında bir kale (bk. Khoma).

Sparta, Sarapata Mylonos, Isparta Minasın (İbn Bîbî; İbn Battuta; Kinnamos, 2001: 143).

Stavros (Timios Stavros, Sirichas, Sirachas), Anayol üzeri ve Kemer Boğazı’nın şarkında (Remsi, 1960: 273).

Stectorion (Remsi, 1960: 150), güçlü anlamına Pentapolis (İlegüp/Uluğbey) veya Uluborlu’nun bir sıfatı olabilir.

Stratonicea-Hadrianopolis, Mysia-Kaikos, İndeipedia, Hoyran-Kötürnek (Remsi, 1960: 138; Jones, 1937: 42).

Stratonikaia, Stratonicea-Hadrianopolis ile aynı olup, Kalanta ile aynı listede yazılmıştır. Lipara ile Akrosos da aynı listede olup, Eğirdir Gölü civarındadır (Remsi, 1960: 143). İndeipedion Hoyran veya Kaikos ovasının adıdır (Umar, 1993: 341-342).

Sykea, Sykeon, Kemer Boğazı ve Anayol kıyısında Sykeotalı Aziz Theodoros’un köyü (Remsi, 1960: 266).

Synnada, Sinnade, Sennade veya Senade Şuhut-Mahmutköy.

Şahm (İçyağı) çayırlığı (Mercü’ş-Şahm), yâni Akça çayırlığı, Şarkîkaraağaç merkezdeki Akça-kale olmalıdır.

Thyateira, Arkadiopolis, Pelopeia (Pelops b. Tantalos) ve Semiramis, Marsyas kıyısı (Remsi, 1960: 122, 130).

Timios Stavros (Kutsal Hac), bk. Stavros, Anayol üzeri ve Kemer Boğazı’nın şarkında (Remsi, 1960: 239).

Timurlenk: Şarkîkaraağaç-Silindi (Selendi, Selenkendi). Timurlenk’in oğlu Şah-Ruh’un 1402-1403 kışlağı.

Trakya ve Trakia, Thrakesia temi (teması) anlamına Eski Eğirdir Gölü ile Şuhut-Kali Çayı arası.

Triaditza, Triyadisa, Sardika ve Sertike, Uluborlu önündeki Miletopolis ile aynı yer olmalıdır.

Trikokkia, Senirkent-İlegüp (İznik) üstündeki bir kale olmalı (Pahimeris, 2009: 109; Lindner, 2022: 164).

Tripolis (Antoniopolis), Barla önü ve iki göl arasındaki ırmağın yanında olmalıdır (Remsi, 1960: 130).

Troad ve Troas, Gelendost (eski Afşar) ilçesi ile Hoyran ovası arasında kalan bölge. Çirişli Dağı bölgesi.

Truva (Eski Truva), Kemer Boğazı şarkı ve yakınında; Neutrouja (Yeni Truva) ve Eski Tralleis ise Barla.

Tyana, Tuvâna, Laranda, Larende, Karra (Kanna?), bugünkü Karaman il merkezi olmalıdır.

Tyriopoion ve Antigu kalesi, Ulukışla ile İvriz arasındaki dağlık yerdedir.

Tzamandos, büyük ihtimal Senirkent-Yassıören köyü olmalı (Tymandos, Tablonda, Malagina, Melangeia).

Tzibrelitzemani, Gelendost-Yenice Köyü Yenice Sivrisi.

Tzouroulous (Pahimeris, 2009: 108-09; Anna, 1996: 241-42), Şuhut-Demirbel (Çoru, Hacıyakup).

Valma, Şarkîkaraağaç Ma Mezarı denilen Karaçayır Hüyük II olmalı (Isparta KveT Env. 2011:78, 3.2.1.1.1.32).

Verinopolis, Miryokefalon’un (Kemer Boğazı) şarkında olup, Miryokefalon ve Stavros ile bir grup olurlar.

Vilusa/Beluşa, bilâhare merkezi Eski Truva (İlion: Çaltı-Tokmacık, Kötürnek) olan Troad (Çirişli dağı) bölgesi.

Yalvaç (Alaşehir: Filadelfiya) için Küçük Atina (Remsi, 1960: 130) ve Antiôchette (Küçük Antakya), İlegüp veya Uluğbey için Mikra İznik (Küçük İznik), 29.04.1091’de Barla önünde yapılan Kuman-Peçenek savaşı için Lebounion (Küçük Aslan) ve bölge için Küçük Firikya denilmesi, kanaatimce bögenin ilk adının Küçük Arzava olmasıyla ilgilidir.

Yarhisar (İlyasbey: Gölcük), kanaatimce Hamidoğlu İlyas Beyin adını taşıyan Bilecik’e 12 bm mesafedeki tarihî bir köy. Bilecik-Gölpazarı’ndaki (1530 Göl k.) İlyas Bey mescidi ve zaviyesi de aynı İlyas Beyle ilgili olmalıdır.

Yeni Truva (Neutrouja), Eski Tralleis- Barla (N. Grigoras, 1973: 137), Eski Truva ise Kemer Boğazı şarkı.

Yenice Derbendi, Yenicesivrisi Geçidi, Tzibritze Kleisoura, Clisura Zybrize, Tzibritze Geçidi, Taurokomos.

Yenicesivrisi, Tzibrelitzemani, Semmânî Sivrisi, Cybrilcymani, Pion Tepesi, Yağcı Sivrisi (Sivri’s-Semmânî).

Yılanga (Ioalanka?) Boğazı, Yalvaç ile Hisarardı arasındaki boğaz. Çok yılan olduğu için bu adı almış (?).

Yukarı İznebolu (Neapolis), Şarkîkaraağaç- Fele veya Yassıbel.

Yüz Tepeler (Anna), Uluborlu-Senirkent veya Amorion ovası. Kurat- Yüztepe; Skylitzes- Yüz Dağlar.

Zompe, Zompos, Miryokefalon ve Meltinis (Malatyalı: Battal Gâzî) bölgesi, Kemer Boğazı Bölgesi.

Sonuç

Bu makaleyle daha çok yeri bilinmeyen, yanlış bilinen veya tartışmalı isimlere açıklık getirmeye çalıştım. Bu makale esas alınarak, bilinmeyen yerlerin de tespit edilebileceğini ve sağlıklı yorumlar yapılabileceğini umuyorum.

“Bu yeni vilâyetin metropolisi Pessinus olmuştu. Salutaris ismi, belki, Batı Galatia ve Doğu Firikya’da pek bol olan; birçok hastalığın tedavisi için kullanılan sıcak su membalarından alınmıştır” (Remsi, 1960: 243). Kanaatimce Salutaris/mukaddes (Pacatiana/barışcıl) adı, Barnabas ile Pavlus’un burada kurduğu ilk (7) Hıristiyan cemaatinden çok, bölgedeki (Pessinus: Kötürnek) göktaşı ve “aslan” temsilli Kybele kültüyle ilgilidir. Mysia Olympos- Barla Dağı, Dindymon ve Athos- Çirişli Dağı, İda- Sultan Dağları, Kybeleon ise Kiminas (Yalvaç-Gemen) Dağı’dır.

1075-1310 arası Türkler, bugünkü İzmir ve Edremit’e hiç sahip olmadılar. Bursa-İznik, 1080-1097 arası hariç, 1331’e dek hiç Türkler’in olmadı. Aynı adı taşıyan birçok yer olduğu gibi, bir yerin birden çok adı olabiliyor. Bergama, Edremit, Hellespontus, Abidos ve sair yerler, herkesçe bilinen yerler değildir. Bu özet makale, 61 yıllık müktesebatı saymazsak 18 yıllık geceli gündüzlü bir çalışmanın ürünüdür. Buna sağır, kör ve dilsiz kalanlar için denecek yegâne söz: Anadolu tarihi hakkında Dünya’da yeni bir çığır açan bu çalışmalar, tarihin ve tarihçinin övünç kaynağıdır.

.

Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com

Eğirdir Gölü’ndeki Coğrafî Değişim (Batimetrik Haritaya göre yapılmıştır).

Pîrî Reis’in (1470?-1553) Eğirdir Gölü Haritası.

Har.1: Eğirdir ve Beyşehir Göllerindeki Coğrafî Değişim, Küçük Firikya (Mikra Phrygia) ve Tarihî Yollar.

Kâtip Çelebi (1609-1657): Göller Bölgesi (üst-güney)

Madalyon (tura yüzü): İki göl ve ırmaklar.

(yazı yüzü): 2. Kılıcaslan’ın parası (573).

Har. Homeros, Truva, İlyada Haritası

.