Res.1: Çirişli Dağı yamacından Güney-Doğu’ya bakış: Koru Tepe (Müslümanlar Mezarlığı), Aisepos (Asib) Nehri, Eğirdir Gölü ve Anamas Dağları.
MASALCI EZOP NERELİDİR?
Özet
Maksadımız Ünlü Masalcı Ezop hakkında bazı yeni bilgiler vererek, onun hakkındaki rivayetleri biraz daha açıklığa kavuşturmaktır. Ezop için bazen Trakyalı, bazen de Amorionlu olduğu rivayet edilmektedir. Bu iki rivayet Uluborlu’da birleşerek söylenceye gerçeklik katar. Ayrıca Yenice Sivrisi ile Kemer Boğazı arasındaki nehrin adının Aisepos olması, rivayeti gerçek bir hâle getirir. Böylece Ezop’un, Uluborlulu, yâni Ispartalı olduğu ortaya çıkar.
Anahtar Kelimeler: Ezop, Amorion, Trakya, Aisepos Nehri, Yenice Sivrisi, Kemer Boğazı, Uluborlu, Isparta.
Giriş
Ezop ve Ezop Masalları hakkında, wikipedia ve Vikipedi Özgür Ansiklopedide bulduğum bilgi kısaca şöyledir:
Ezop (Yunanca: Αἴσωπος, Aisōpos), MÖ 6. yüzyılda yaşadığı varsayılan eski Yunan masalcısıdır. Ona mal edilmiş masalların bilinen en eski derlemesi, MÖ 4. yüzyılda Phaleros'lu Demetrios tarafından hazırlanmış, bu derlemeyi daha sonra MS 1. yüzyılda ozan Gaius Iulius Phaedrus, Latince yayınlamıştır. Demetrios’un eserinden günümüze iz kalmamıştır. Anadolu’da yaşadığı sanılan Babrios, “Mythiamboi Aisopeioi” adlı eserinde masalları ikinci kez bir araya toplamış ve bazı ilaveler yapmış; Maksimos Planudes ise, 4. yüzyılda düz yazı şeklinde yazmıştır. Ezop Masalları, 17. yüzyıl Fransız yazarı Jean de la Fontaine'in fabllarına esin kaynağı olmuştur.
Ezop masallarının, MÖ 4. yüzyılda Hindistan’da ortaya çıkan Jataka masalları ve MÖ 300 ile MÖ 100 yılları arasında ortaya çıkan Pança-Tantra hayvan masalları ile benzerlikler göstermesi şayan-ı dikkattir.
Masalların kulaktan kulağa Sokrates’e kadar uzandığı ve bazılarını nazım hale getirdiği söylenir. Aristotales, Ezop'un yolsuzluktan yargılanan bir siyasetçiyi tilki ile kirpinin öyküsünü anlatarak nasıl savunduğunu şöyle anlatır:
Ezop mahkemede, "bir tilkinin, başı pirelerle derde girmiş, bir kirpi de onu pirelerden kurtarsın mı diye sormuş; tilki, 'hayır, bu pireler doydu, artık fazla kan emmiyorlar. Onları kovalarsan, yerlerine yeni, aç pireler gelir' demiş", der ve jüriye dönerek, sözlerini şöyle bitirir: "Dolayısıyla saygıdeğer jüri üyeleri, müvekkilimi cezalandırırsanız onun yerine onun kadar zengin olmayan birileri gelir ve sizi daha da beter soyar".
Ezop, bir söylentiye göre Trakya, bir söylentiye göre de Emirdağ yakınlarındaki Amorion kentinde doğup, büyümüş, bir süre köle olarak Samos adasında yaşamış, azat edilince birçok yolculuk yapmış ve Delphoi'ye yaptığı yolculuk sırasında bir cinayete kurban gitmiştir.
Ezop masallarında adalet, dostluk, doğruluk, bağışlamak, cömertlik, alçakgönüllülük, kanaat, sadakat, kendini bilme gibi değerler yüceltilir, zalimlik, düşmanlık, hainlik, kendini beğenmişlik, cimrilik, aç gözlülük, cahillik, kadir bilmezlik, yalancılık, bencillik gibi tutum ve davranışlar yerilir.
Ezop masalları Nâzım Hikmet, Orhan Veli, N. Ataç, S. Eyüboğlu, Ülkü Tamer, Olcay Göçmen, Türkan Uzel gibi Türk edebiyatçıları tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Ezop masalları, ilk kez Amerikalı çizgi filmci Paul Terry tarafından 1921 yılında çizgi film haline getirilmiştir.
Res.2: Masalcı Ezop heykeli
Ezop’un memleketi açıklığa kavuşuyor
Yukarıdaki bilgilere ilâve olarak Ezop, Firikya’da Amorion (Emirdağ-Hisarlıkaya) şehrinde doğmuş, Lidyalıların Firikya’yı ele geçirdiği sırada esir düşmüştür. Ezop, Firikya masallarını en iyi anlatan, bu masallarla halkı uyarmaya çalışan bir bilgin, bir filozoftur. Ezop’un masalları özellikle hayvanlar üzerinde idi ve Eski Doğu’nun düşünce ve buluşlarını yansıtırdı (Süleyman Gönçer, Afyon İli Tarihi, 1971: 125-126).
Eğirdir Gölü’ndeki coğrafî değişimin fark edilmesiyle Doğu ile Batı’yı birbirine bağlayan ünlü Kıral Yolu veya İpek Yolunun, Yenice Sivrisi, Kemer Boğazı ve Uluborlu’dan (Amorion) geçtiği görülmüştür. Uluborlu’daki Ogüst yazıtı ile MS 135’de Çapalı köyü hudut taşındaki yazılar ve bazı tarihî metinler, Uluborlu ile Hoyran Gölü arasının, bazı metinler de Eski Eğirdir Gölü kuzeyinin Thrakesia temi (Trakya bölgesi) olduğunu gösterir.
Anna Komnena’nın 1114 yılında zikrettiği Anglekomites nehrinin adı, daha önce Aisepos idi (Anna, 1996: 459; Remsi, 1960: 177).
Bu nehrin, Marsiyas ve Bigadiç gibi iki adını daha biliyoruz. İşin şayan-ı dikkat olan tarafı, bu nehir, Kıral Yolu kıyısında ve Kemer Boğazı’na (Firikya Hellespontia veya Firigos Boğazı) 3-4 bm (binmetre), Uluborlu’ya 39-40 bm uzaklıkta olmasıdır. Bu bölgenin tarihî coğrafyası için dikGAZETE’deki yazılarıma bakılabilir.
İmru’ul-Kays (497-545), bu nehri, “Ey bana yakın olan sen! Felâketler çullanıyor, ama Asib burada durdukça ben de duracağım. Ey bana yakın olan sen! Burada şimdi iki yabacıyız, ama her yabancı bir akrabadır” mısraında Asib diye söyler ve biraz sonra da Asib (Aisepos) kıyısında vefat eder (bk. Aisepos Nehri, Res.1, Res.3).
Res.3: Yenice Sivrisi eteğinden kaynayan ve Aisepos, Marsiyas, Angelokomites ve Bigadiç gibi adları kaydedilen ünlü nehir.
Aisepos veya Asib, nehir kıyısında bir yerin adı olmalı. Amorion, Trakya ve Aisopos adının, üçünün de bir yerde toplanması, Ezop’un Kemer Boğazı civarından ve dolayısıyla da Ispartalı olduğuna işaret eder.
Sonuç
Ezop, Ana ticaret yolu (İpek veya Kıral Yolu) yakınında, Isparta-Kemer Boğazı civarında doğmuş bir Anadolu bilgesidir ve muhtemelen şark kültürünün tesiri altındadır.
Hindistan masallarıyla benzerlik arz etmesi buna işaret etmektedir. Çünkü Ana ticaret yolu, Şark’ın malları gibi, kültürünün de Batı’ya aktarıldığı bir yoldur.
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
Kaynaklar
Gönçer, Süleyman (1971): Afyon İli Tarihi, Cilt: 1, Karınca Matbaacılık ve Ticaret Kollektif Şirketi-İzmir.
Ezop Masalları -https://tr.wikipedia.org > wiki >
Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, Madde Ezop, Tartışma.