23 Mart günü Fransa’daki Uluslararası Tahkim Mahkemesi’nin kararı, uluslararası haber kaynaklarında ve özellikle Irak medyasında önemli olarak yer aldı. Irak Petrol Bakanlığı, resmi sayfasından yaptığı açıklamada; Petrol Bakanlığı tarafından Paris'teki Uluslararası Ticaret Odası Hakem Heyeti'nin 23 Mart 2023 Perşembe günü Irak lehine verdiği nihai kararı memnuniyetle karşıladığını, 1973 yılında imzalanan Irak-Türkiye Boru Hattı Anlaşması ve Petrol İhraç Sözleşmesi’ne karşı açılan davanın kazanıldığı belirtildi. (1)
Enteresan olan 3 gün sonra aynı bakanlığın sözcüsünün “Kürdistan Bölgesi petrolünün yurt dışına ihracını tamamen destekliyoruz” yönünde demeç vermesiydi. (2)
Irak’ın kuzeyinden yani Kürdistan olarak tanımlanan yerden, günlük 450 bin varil petrol, Ceyhan Boru Hattı ile Türkiye'ye aktarılıyor. Türk-İngiliz ortaklı Genel Enerji ve Norveç DNO Şeyhan, Tawki, Bishkabir, Taq Taq ve Sarta sahasında çalışma yapıyor. (3) Kanada merkezli Forza Petroleum, Hawler bölgesinde faaliyet gösteriyor. (4)
Dallas merkezli HKN Energy, Wara Tika ve Doğu Swara Tika olmak üzere iki ayrı üretim sahasında petrol çıkarıyor (5). Khurmala Petrol Sahasında ise Kar Grup-Irak Kürdistan Petrol Bakanlığı ortak girişimi ile petrol çıkarılıyor. (6)
2014 yılında IŞİD ve bağlı -bağlantılı- grupların elinden peşmerge güçleri tarafından ele geçirilen petrol sahaları işletilmeye başlandı.
2018 yılında Irak Merkezi Hükümetinin, IŞİD’le mücadelesi sonucunda ülkede istikrarı ve genel güvenliği sağlamasıyla merkezi hükümet bütçesi oluşturma çabasıyla, Erbil merkezli Kürdistan yönetiminde pay vermeyi kabul etse de bütün kaynakların Irak devlet malı olduğunu kabul etti.
İşte o günden beri Irak’ta sular durulmuyor.
Merkezi hükümet, Petrol sahalarının sahibi oldugunu iddia etse de “karşısında yatırım çekemedi” iddiası, Irak’ta bilinen bir olgu.
Qamar Enerji ‘CEO’su Robin Mills, “Bazı petrol sahalarında genişletme çalışması yapılıyor ancak bu çok yavaş ilerliyor. Çünkü şirketler onay almakta zorlanıyor” (7) dedi.
Irak’ın 140 milyar varillik bir rezervi var iken Kürt bölgesinden 3 milyar varillik kanıtlanmış bir rezervin varlığı ve satılması, merkezi hükümeti neden bu kadar korkutuyor.
Sahaya baktığımızda aslında görünen köy uzak değil
Sadece 2022 yılı incelendiğinde, yıl boyu gaz sahalarına yapılan saldırıların arkasında İran destekli grupların olduğu ortaya çıkıyor (8-9). Yine Kuzey Irak’ta yani Kürdistan bölgesinde, muhalif İranlılara saldırıların yapıldığı bilinen bir gerçek.
2016 yılında ise Haşdi Şabi grupları, Irak Merkezi Hükümeti tarafından güvenlik güçlerinin bir parçası haline getirildi. Haşdi Şabi’nin Genelkurmay Başkanının mühendisi olması ve Kasım Süleymani ile birlikte öldürülmesi aslında çoğu gerçekliği ortaya çıkan nemli nokta olsa da yine inkâr edilmeye devam edilmektedir.
Geçtiğimiz Mart ayında İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Naser Kanani, Irak'tan Irak Kürdistanı’nda ikamet eden İranlı Kürt muhalifleri teslim etmesini ve Irak topraklarındaki tüm İranlı Kürt muhalefet partilerini “silahsızlandırmasını” talep etti (13). Tabii bu süreç İran’ın Irak’taki etkinliğinin artmasıyla devam etti.
2022 Ekim ayında Celal Talabani’nin eski Müsteşarı Muhammed Cemal Reşid’in Cumhurbaşkanı olmasından sonra, Irak’ta şu anda Şii ittifakı Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani hükümete başkanlık etmekte. Sudani’nin başbakan olmasından sonra İran ile ilişkilere ciddi önem verilmiş durumda ve neredeyse her gün bir anlaşma yapılmakta (14).
Koltuğa oturduğu günden beri ciddi ziyaretler yapan sayın başbakan, Ocak ayında Fransa’yı ziyaret etmişti. Yine İngiltere başbakanı ile yatırımlar konusunda irtibatta olduğu da yapılan basın açıklamalarından anlaşılmaktadır (15).
Tabii Irak sadece Batı ile değil Doğu ile de ciddi ilişkiler sürdürmeye devam etmekte.
1 Nisan 2023 günü Başbakan Mohammed Shia al-Sudani, Kerbela şehrinde Güney Kore ortaklığıyla yeni bir rafineri açtı (16).
Yine 1 Nisan günü Türkiye ile olan petrol krizinin çözümlenmesine yönelik olumlu adımın atıldığı ve Başbakanın Pazartesi günü son noktayı koyacağı iddia edildi.
Yeni sözleşmede; Petrolü kim nereden alırsa alsın, Irak ile sözleşme, imzalayacak, Irak milli petrol şirketi SOMO’nun fiyatı olan 10 doların altında satılmayacak ve bu sözleşme, Kürt yönetimi tarafından onaylanacak. (17)
Petrolün Uluslararası Piyasada satışının, Trump’ın damadı Kushner’in Irak ziyaretinden sonra başladığını (18) hatırlatmak isterim.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ceza yemesine sebep olan “petrolün nihai olarak hangi devlete ya da kurumlara gittiğine” dair ciddi iddialar var; tabii bu başka kurumların, kişilerin konusu.
Şimdiye kadar İran-Irak ilişkilerini ve son günlerde gündem olan petrol konusunda bazı detaylar vermeye çalışmamızın sebebi aslında İran’ın bölgede nüfuzunu artırmaya çalışma çabaları.
Bu çabanın bir diğer ayağı ise bölgede seçimler ve özellikle Türklerin yoğun olarak yaşadığı Kerkük’ü de ilgilendiren yeni seçim yasası.
Yılsonunda seçim var ve seçimi ilgilendiren yasa mecliste.
Yasaya göre seçim, 1957 yılındaki sayıma göre yapılmak istenmekte.
“Çoklu Seçim Bölgesi" sisteminde İran destekli birçok parti, ciddi oy kaybına uğramıştı. “Kapalı Liste ve Tek Seçim Bölgesi” sistemin neler getireceği muamma olsa da Kerkük’te hem Kürtlerin hem Türklerin ciddi siyasi nüfuz kaybına uğrayacağı değerlendiriliyor; zira Irak Türkmen Cephesi (ITC) Kerkük Milletvekili Erşat Salihi, Türklerin seçim yasası ile ilgili olarak Kerkük’te yüz binlerce Kerküklü olmayan kişinin oy kullanabileceğini belirtti. (19)
.
Tolga Eşref Göktürk, dikGAZETE.com
Kaynaklar:
1- https://oil.gov.iq/?page=1452
2- https://www.rudaw.net/english/middleeast/iraq/2803202
3- https://www.enerjigunlugu.net/genel-enerji-ve-dno-irakda-petrol-cikartacak-4924h.htm
4- https://www.forzapetroleum.com/en/operations/iraq.php
5- https://www.hknenergy.com/about-us/who-we-are/
6- https://engineering.tiu.edu.iq/petromining/5782-2/
7- https://www.bbc.com/turkce/articles/c1r0j7q7z32o
8- https://www.reuters.com/world/middle-east/six-missiles-land-near-oil-refinery-iraqs-erbil-statement-2022-05-01/
9- https://english.aawsat.com/home/article/3722381/rocket-attack-targets-dana-gas-site-iraq
10- https://www.dod.mil/pubs/foi/operation_and_plans/USS_Liberty_Pueblo_Stark/65rev.pdf
11- https://www.nytimes.com/2019/11/04/world/middleeast/iraq-protests-iran.html
12- https://www.theguardian.com/world/2019/dec/05/pro-iran-militia-supporters-converge-on-baghdad-protests
13- https://www.farsnews.ir/news/14011222000245/
14- https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irak-parlamentosu-abdullatif-residi-yeni-cumhurbaskani-olarak-secti/2710967
15- https://uk.ambafrance.org/President-holds-talks-with-Iraqi-Prime-Minister
16- https://www.al-monitor.com/originals/2023/04/iraq-launches-new-oil-refinery-reduce-imports
17- https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/iraq/01042023
18- https://www.rudaw.net/english/kurdistan/040420174
19- https://www.haber1.com/guncel/iraktaki-turkmenler-secimde-kerkuklu-olmayanlarin-kerkukte-oy-kullanmasindan-endise-duyuyor/