Kazakistan Cumhurbaşkanının Azerbaycan ve Ermenistan seyahati
Küresel jeopolitik sistemin mevcut durumu ve çatışma ortamı; devletler arasındaki siyasi ilişkilerde güvensizlik rüzgârı estiriyor. Küresel ortamın karmaşıklığı ve jeopolitik gerginlikler; ülkeleri, ideoloji ile çıkar ilişkileri çerçevesinde yakınlaştırıyor. Jeopolitik blokların yeniden oluşumunun küresel siyaset ve ekonomi üzerinde önemli bir etkisi olması beklenmektedir. Bu durum, uluslararası ilişkilerde daha fazla gerginlik ve çatışmaya yol açabileceği gibi istikrarı da sağlayabilir.
Ukrayna ve Gazze’deki savaş, Amerikan-Çin rekabeti, yükselen popülizm (seçkinlerin idaresi) gibi faktörler; jeopolitik blokları yeniden canlandırdı. Uluslararası iş birliği ve çok taraflılığın her zamankinden daha önemli olduğu; devletler için yaşanılan bir gerçeklik haline dönüştü.
Üçüncü Dünya Savaşı fiilen başladı ama henüz ilan edilmedi. Küresel Güçler/ Şer Odakları; dünyayı bölerek, sınırlayıcı çizgilerle kendilerini güvence altına almanın peşinde.
Güney Kafkasya Bölgesi de hedef lokasyonlardan biri. Fransa ve ABD; AB'nin Ermenistan Gözlem Misyonu (EUMA) adı altında Ermenistan'a büyük bir askeri birlik konuşlandırmaya çalışıyor. Batı ile Rusya'nın Ermenistan'daki mücadelesi henüz bitmedi.
Avrasya'da barış ve istikrarın tesisi, ancak bölgede birbirileri ile komşu olan ülkelerin yakın diyaloğu ile mümkün olur. Jeopolitik çizgilerin hareketlendiği Avrasya’da Kazakistan, sakinleştirici bir güç olarak sözü dinlenilebilecek ülkeler arasında yer alıyor.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Türkiye’nin bir adım ötesindeki Ermenistan’a yaptığı seyahat, sıradan bir ziyaret değildi. 2020 yılında Ermenistan ile Azerbaycan arasında 44 gün süren savaşın başlamasından bu yana hiçbir Türk devletinin lideri Erivan'ı ziyaret etmedi.
Tokayev, Ermenistan’a gelmeden; Haber Ajansı Armenpress’e yaptığı açıklamada; “Dostumuz olan iki devletin (Azerbaycan-Ermenistan) kendi aralarında yaptıkları Barış Anlaşmasının hızla sonuçlandırılmasını istiyoruz” diyecekti.
Tokayev, Kazakistan’ın Güney Kafkasya’nın barış, istikrar ve güvenliğin tesisi ve güçlendirilmesi, iki ülkenin refahı ve kalkınması yararına, uluslararası kuruluşlar çerçevesinde ikili bazda yapıcı ve verimli etkileşimi barışçıl ve istikrarlı kalkınmasını amaçlayan tüm çabaları destekleyeceğini söyledi.
Güney Kafkasya’daki jeopolitik süreç, karmaşık hale dönüşüyor. Şu an Ermenistan, bölgesel gerilimin ana merkezi haline geldi. Ermenistan’daki siyasi ve iktisadi çatışma ortamı; Batılı Küresel Güç ve Şer Odakların işine geliyor. Paşinyan Hükümeti; reel politika çerçevesinde hareket etmeye çalıştıkça dış baskıların odağı haline geliyor.
Paşinyan Hükümetinin, Ermenistan çıkarları için yeni politika planı başarısızlığa itiliyor. Avrupa/ Brüksel, Paşinyan’a tercih hakkı tanırken; Rusya ile yüzleşerek ipleri koparmasını istiyor.
Fransa özellikle Ermenistan’ı Avrupa’nın ibresine dönmesi için baskı kuruyor. Son günlerde Fransa ve Hindistan’ın Ermenistan’a silah tedarik ettiği biliniyor. Fakat şurası bir gerçek ki; Fransa, elindeki eski ve hantal silah sistemlerini Ermenistan’a satıyor. Yine ayni şekilde Hindistan silah sektörü de şişirilmiş balona benziyor.
Erivan'ın Batı yanlısı dış politika girişimine en çok ilgi gösteren ülke ise Fransa oldu. İki ülke arasında çeşitli güvenlik anlaşmaları ve askeri yardım müzakereleri yapıldı. Hatta bu yakınlaşma, Fransa'nın açıkça Azerbaycan karşıtı politika izlemesine neden olmuş ve Bakü-Paris ilişkileri kısa sürede kötüleşmiştir. Türkiye'nin Afrika'da artan nüfuzundan endişe duyan Fransa'nın jeopolitik tepki olarak Güney Kafkasya'daki yeni denklemde rol oynamaya çalıştığı söylenebilir.
Fransa, Türkiye ile dolaylı mücadelesinde Ermenistan’ı kullanmak istiyor. Batılı stratejistlere göre; dünyadaki prestijini kaybeden Fransa ve Macron Hükümeti; iç durumu zorlukla kontrol ediyor.Erivan'ın farklı dış politika kombinasyonları oluşturması gerekiyor. Bu açıdan bakıldığında Ermenistan'ın Kazakistan'la yakınlaşma ve karşılıklı ilişkileri yeni bir gelişme düzeyine taşıma çabaları tamamen kendi menfaatine olacak.
Kazakistan, Ermenistan’a birçok yönden “nefes alma/ kendine gelme” imkanı sağlayabilir. Kazakistan ile Ermenistan; Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (CSTO) içerisinde müttefikler. Erivan, Rusya'dan uzaklaşma politikasının bir parçası olarak CSTO içindeki faaliyetlerini dondurdu. Bununla birlikte, hukuki açıdan bakıldığında, CSTO ittifakı, bazı durumlarda hala gerçek bir manevra konusu olmayı sürdürüyor.
Kazakistan, Ermenistan gibi son günlerde Rusya ile ilişkilerini; Stratejik Ortak olma halinden normal komşuluk ilişkilerine dönüştürme çabası içerisinde. Kazakistan’ın Çin ile olan ilişkileri, Ermenistan’ın da “Çin Duvarı”nı aşmasına yardımcı olabilir.
Kazakistan'ın Ermenistan ile Avrasya Ekonomik Birliği'nin ortağı olduğu dikkate alındığında; Astana'nın, Paşinyan hükümetinin hedeflerinde büyük önem taşıyan siyasi ve ekonomik bir merkez olma potansiyeli bulunmaktadır.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Ermenistan'a ilk resmi ziyareti için 15 Nisan'da Erivan'a geldi. Tokayev, Paşinyan ile bir araya geldiği toplantı sonrasında yaptığı açıklamada, “Kazakistan'ın tam destek sağlamaya ve iyi niyet misyonunu üstlenmeye, özellikle de Erivan ve Bakü'ye müzakereler için bir platform sağlamaya hazır olduğunu” söyledi. Asıl amacın, dost ülkelerimizi birbirine yakınlaştırarak bölgede kalıcı barışın, iyi komşuluğun ve istikrarın yolunu açmak olduğunu belirtti.
Tokayev, ilişkileri genişletmeye kararlı olduklarını ve Vedi (Ararat) ve Alagoz (Aragatsotn) bölgelerinde açılacak konsolosluk ofislerinin bunun pratikte teyidi olduğunu açıkladı.
Ermeni uzmanlar, Kazakistan'ın Türkiye ile sınır bölgelerinde iki konsolosluk açılmasını tesadüf olarak görmüyor. Türkiye ve Ermenistan'ın sınırı, üçüncü ülke vatandaşlarına ve mallarına açmaya hazırlandığı, bundan ilk olarak Türk ülkesi Kazakistan'ın yararlanmaya çalıştığı iddia ediliyor.
2019’da Kazakistan'ın Nahçıvan sınırındaki Vedi ilçesinde (Vayots Dzor) konsolosluk açtığı da ifade edildi. Kazak-Ermeni ilişkilerinin kapsamlı bir şekilde güçlendirilmesine yönelik karşılıklı arzunun teyit edilmesiydi bu durum.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de Tokayev'in Mart ayında Bakü'ye yaptığı ziyarette bu konuya benzer bir yorum yapmıştı. Aliyev, “Azerbaycan'ın egemenliğini ve toprak bütünlüğünü yeniden tesis etme konusunda verdiği sürekli destekten dolayı Kazakistan'a minnettarız” dedi.
Tokayev ve Aliyev işgalden kurtarılan Karabağ'a giderek Fuzuli ve Şuşa şehirlerini ziyaret etmişlerdi.
Kazakistan'ın Azerbaycan'ın yanında olduğunu, Astana'nın her zaman toprak bütünlüğünü desteklediğini, Karabağ'ın savaş sonrası restorasyonunda yer aldığını, Bakü ile aktif olarak çalıştığını daha önce Tokayev söylemişti.
Tokayev'in Bakü ziyareti, aynı zamanda Azerbaycan'ın dış politikasında jeopolitik güç mücadelesinde Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) vektörünün dengeleyici rolünün vurgulanmasına da olanak sağlıyor. Kazakistan da TDT faktörünü dış politikasında bir manevra olarak kullanıyor.
Azerbaycan ve Kazakistan, karşılıklı alternatif giriş alanı olarak TDT faktörünü teşvik ediyor. Azerbaycan ve Kazakistan, Güney Kafkasya'nın, Orta Asya'nın ise “atan kalbi” olarak yeni arenalara erişim kazanıyor. Bakü-Astana ilişkilerinin dinamikleri Azerbaycan'ın Orta Asya'da, Kazakistan'ın ise Güney Kafkasya'da oynama yeteneğini artırıyor.
Azerbaycan ve Kazakistan hem ikili hem de çok taraflı formatta ek güvenlik önlemleri alma ihtiyacının farkında. Çünkü TDT'nin ekonomik bir güç olarak merkezileşmesi, küresel çatışmaların hararetinde farklı bir tablo vaat edebilecek askeri ittifakını oluşturmasını önemli kılıyor.
İlham Aliyev ile Kasım-Jomart Tokayev arasındaki görüşmelerde, TDT çerçevesindeki askeri iş birliğinin ileriye dönük etkili bir savunma mekanizması olarak tartışılması ihtimal dışı değil. Çünkü her iki lider de küresel ticaretin Batı'dan Doğu'ya geçişinde TDT'nin rolünün kendisine karşı kıskançlık yaratabileceğinin farkında. Bu anlamda karmaşık bölgesel ve küresel jeopolitik durum, askeri ve güvenlik iş birliğini önemli kılmaktadır.
Kazakistan, Azerbaycan'ın stratejik ortağıdır, tarihi köklerle, çıkarlarla birbirine bağlı ve etkileşim halinde. Her iki ülke, ortak geçmişten ortak geleceğe; ortak denizin/ Hazar’ın iki kıyısında denizin birleştirme gücünün farkında. Aras nehri Azerbaycan milletini ikiye ayırsa da Hazar Azerbaycan ve Kazakistan’ı birleştiriyor.
Kazakistan aynı zamanda, Ermenistan için Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) ile gelecek vaat eden ilişkilerin önünü açabilir. Astana, Azerbaycan ve Türkiye ile olan yakın ilişkilerini bu iki Türk devletinin Ermenistan ile olan sorunlarını çözmeye yönlendirebilir.
Paşinyan hükümeti, Kazakistan'ın Ermenistan açısından stratejik önemini en üst düzeye çıkarmaya çalışıyor. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Jomart Tokayev'in Ermenistan ziyareti çerçevesinde imzalanan anlaşmaların içeriği de bu konuda düşünmek için sebep veriyor.
Türk Devletleri Teşkilatı, Asya’nın Yeniden Yükselişine öncülük eden birliktelik örneği. Paşinyan Hükümeti, Kazakistan aracılığı ile TDT üyeleri ile ilişkilerini geliştirmek istiyor.
Batı ve Rusya tarafından baskı altına alınmak istenen Ermenistan; Kazakistan aracılığı ile hem Türk Dünyasına eklenebilir hem de Zengezur Koridoru’nun Ermenistan tarafından açılması teşvik edilebilir.
Kazakistan, Türk Dünyasının konsolidasyonu ve canlanması zemininde Azerbaycan ve Türkiye'nin başlattığı harekete büyük destek verdi. Tokayev, elbette bağımsız politika gütse de TDT’nın temel kaidesi üzerinde hareket edecek.
Kazakistan'ın arabuluculuk konusunda deneyime sahip olduğu tüm dünya tarafından kabul ediliyor. Suriye'deki Astana çözüm formatı, Cenevre çözümüne paralel olarak çalıştı; İran nükleer anlaşmasına ilişkin müzakereler, Kazakistan'da sürüyordu; 2010 yılında cumhuriyet, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na (AGİT) başkanlık eden ilk ülke oldu ve örgütün Erivan ile Bakü arasındaki barışın da konuşulduğu yedinci ve bugüne kadarki son zirvesine ev sahipliği yaptı.
Tokayev'in kişiliği de rol oynuyor; Kazakistan’ın dış politika departmanına başkanlık etti, iki yıl boyunca BM Genel Sekreter yardımcılığı görevini üstlendi. İyi bir jeopolitik eğitim almış bir adam. Dünya onu çok uzlaşmacı bir kişi olarak görüyor. Onun vizyonu, son derece pragmatik ve barışsever.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev; Kazakça, Rusça, İngilizce, Çince ve Fransızca biliyor. Tokayev, diplomatların yetiştirildiği Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (MGIMO) mezunudur. 1975-1991 yılları arasında Sovyetler Birliği döneminde Singapur ve Çin Halk Cumhuriyeti'nde görev yaptı. Uzun yıllar Kazakistan Dışişleri Bakanı olarak görev yapan Tokayev, bir süre Başbakanlık görevini de üstlendi.
Türkiye'den başlayarak Kafkaslar'a/ Azerbaycan’a oradan da Hazar Denizi'ni aşarak Türkmenistan ve Kazakistan'ı takiben Orta Asya ve Çin'e ulaşan Orta Koridor'un önemi, her geçen gün artıyor. Azerbaycan ile Kazakistan'ın transit önemi hibrit savaşlara karşı belirleyici rol oynuyor.
Velhasıl; Ermenistan’ın TDT üyesi ülkelerle iş birliğine gitmesi kendi menfaatine olacak ve barışın tesisine katkı sağlayacaktır.
.
Mehmet Yıldırım, dikGAZETE.com
https://www.gazeta.uz/en/2024/04/23/david-cameron-op-ed/
https://yenicag.az/qazaxistanin-neticesiz-qalan-vasitecilik-missiyasi-tokayevin-bu-fikirleri-maraq-dogurdu/
https://ovqat.com/prizma/68597-azrbaycan-v-qazaxstan-cnubi-qafqazn-v-mrkzi-asiyann-doyunn-urklri-kaspinin-thll.html
https://news.milli.az/politics/1196784.html
https://axar.az/news/gundem/852187.html
https://www.musavat.com/news/pasinyan-turk-ittifaqina-niye-siginmaq-isteyir-irevan-yeni-hiyleger-geopolitik-oyuna-basladi_1061001.html
https://turan.az/az/dunyada/qazaxistan-prezidenti-regional-neqliyyatin-inkisafina-ve-cenubi-qafq
https://turan.az/az/dunyada/ermenistan-ve-qazaxistan-avrasiya-iqtisadi-ittifaqinin-siyasilesdirilmesine-cagirislar-fonunda-iqtisadi-elaqeleri-mohkemlendirirler-779319
azda-sulhe-terefdardir
https://poliqon.info/-544111-xeber.html
https://ovqat.com/prizma/48644-turk-dunyasnn-numunvi-olksi-baknn-astanadan-oyrncyi-cox-eylr-var-thlil.html