Hakan Fidan'ın Moskova temasları ve hatırlattıkları!
Rus istihbaratı Türkiye olmadan Avrupa’ya karşı koyabilir mi?
Batılı istihbarat servislerinin Rus fobisini köpürtmesinin bir nedeni olmalı. Rus istihbaratı ile baş edemeyen Batılılar çareyi, Avrupa başkentlerindeki büyükelçiliklerde görevli Rus diplomatları “Persona non grata” ilan etmekte buldu.
Avrupa ülkeleri, Ukrayna'nın işgalinden bu yana 400'ün üzerinde kimliği belirsiz Rus istihbarat memurunu sınır dışı etti. Fransa, Belçika ve Almanya gibi ülkeler kayda değer önlemler aldı.
Ayrıca Finlandiya istihbarat ve güvenlik servisi SUPO, bu ihraçların etkisini vurguladı. Yer değiştirmeler için vize reddinin Moskova'nın İskandinav bölgesindeki istihbarat varlığını zayıflattığını belirttiler.
4 Nisan'da Politico, Rus SVR ve GRU'nun, özellikle Ukrayna'daki askeri yardıma odaklanarak insan casusluk ağlarını yeniden kurmaya çalıştıklarını bildirdi.
Rusya'nın Avrupa'daki casusluk faaliyetleri; gizli operasyonlar ve sızdırılan telefon görüşmeleri de dahil olmak üzere hassas bilgilerin yayılmasıyla eşi benzeri görülmemiş seviyelere ulaştı.
Rus istihbaratı hangi konulara ilgi duyuyor?
Rus istihbarat topluluğu üç alanda faaliyetler yürütüyor: fiziksel, siber ve bilişsel. İkincisinden başlayarak, Batı toplumlarına yönelik (dezenformasyon) istihbarat operasyonları rutin hale geldi ve her gün büyük çapta yürütülüyor.
Rus istihbarat topluluğu, genellikle Federal Güvenlik Servisi (FSB), Askeri İstihbarat Servisi (GU, daha önce GRU) ve Dış İstihbarat Servisi (SVR) gibi ana kuruluşlarla ilişkilidir.
Her üç ana kurum da bu işle meşgul, ancak sözde "bağımsız" örgütler ve bireyler de bu işle meşgul. Çeşitli hedef popülasyonlara yönelik agresif bir manipülasyon şeklidir.
Bu yeni değil; Sovyet istihbaratı batıdaki kamuoyunu da manipüle etmeye çalıştı. Ancak ölçek, hız ve potansiyel olarak nüfuz ve etki düzeyi çarpıcı biçimde değişti. Üç ana istihbarat kurumunun da aktif olduğu saha siber alan.
Faaliyetleri, siber casusluktan, veri hasarı ve sistem arızaları yaratmak için tasarlanmış son derece yıkıcı siber operasyonlara kadar uzanmaktadır.
Rus siber aktörler, Batılı yetkililer tarafından rutin olarak çağrılırken, bireyler yaptırım listelerine alınıyor ve suçlanıyor ancak siber faaliyetleri hız kesmeden devam ediyor.
Batı, atıf sorunundan tam anlamıyla yararlanan ve Rus devletiyle bağlantısız olduğu söylenen dış kaynak operasyonlarını kullanan Rus kurumlarını caydırmakta büyük ölçüde başarısız oldu.
Demiryolu kablolarından antenlere ve deniz yatağı boru hatlarına kadar kritik altyapıların listesi, Rus istihbarat birimlerinin öncelikleri arasında yer alıyor.
Yeni aciliyet, nispeten yeni ve hızla büyüyen siber alanın aynı zamanda fiziksel bir bileşene sahip olmasından kaynaklanıyor. Nisan 2024'te Alman yetkililer, bir Rus istihbarat görevlisiyle koordineli olarak sabotaj amaçlı askeri ve endüstriyel hedefleri tespit eden iki Rus-Alman erkeği tutukladı.
Amerikalılar Ruslardan korkuyor mu?
Amerikalılar, Rusların istihbarat teknikleri ve kullandıkları araç çeşitliliği karşısında endişelerini gizleme gereği duymuyorlar. Bu korkunun en temel nedeni; Çin ve Rusya, hipersonik füzelerin, uydusavar silahların, elektronik savaş ve siber saldırı silahlarının ve deniz altı sistemlerinin geliştirilmesi ve sahaya sürülmesinde önemli ilerleme kaydetmesi.
Amerikalı istihbarat şefleri, ABD hükümetinin istihbarat topluluğunun örgütlenme şeklini elden geçirmesi gerektiğine inanıyorlar.
ABD, İngiltere ve birçok Avrupa ülkesi, yapay zeka gibi yeni ortaya çıkan teknolojilerin kendi istihbarat topluluklarını daha da güçlendireceği adımlar atmakla meşgul. Bu yeni teknolojilerin, istihbaratın toplanması ve işlenmesinin genişletilmesine, otomatikleştirilmesine ve keskinleştirilmesine yardımcı olabileceği düşünülüyor.
Bu alanda en çok endişelenen ülkelerin başında ABD geliyor. Casus şefleri, ABD'nin 'gittikçe kırılganlaşan dünya düzeniyle' karşı karşıya olduğunu söylüyor; ülkenin büyük güç rekabeti, ulusötesi zorluklar ve bölgesel çatışmalar nedeniyle gerginleşen "gittikçe kırılganlaşan bir dünya düzeniyle" karşı karşıya olduğunda hemfikirler.
ABD'li istihbarat birimlerinin şefleri, düşmanların yapay zeka gibi gelişen teknolojileri kullanması nedeniyle daha da kötüleşen bir dizi küresel tehditle mücadele ederken ülkenin "giderek daha kırılgan bir dünya düzeniyle" karşı karşıya olduğu konusunda uyarıyor.
ABD istihbarat teşkilatları, Çin’in 2024 başkanlık seçimlerini manipüle etme çabalarına ve kötü aktörlerin dezenformasyon kampanyaları oluşturmak ve güçlendirmek için yapay zeka araçlarını kullanma potansiyeline odaklanıyor.
ABD, “hırslı ama endişeli bir Çin, çatışmacı bir Rusya, İran gibi bazı bölgesel güçler ve uluslararası sistemin uzun süredir devam eden kurallarına ve ABD’nin sistem içindeki üstünlüğüne meydan okuyan daha yetenekli devlet dışı aktörlerle” karşı karşıya olduklarına dikkat çekiyorlar.
Rus istihbaratı Avrupa’da nasıl çalışıyor?
Moskova’nın, örneğin Rusya’ya karşı yaptırımlar ve Ukrayna’ya askeri destekle ilgili olarak Batı’daki siyasi düşünce ve karar alma süreçlerine ilişkin bilgi talebi, 2014 öncesine göre çok daha fazla.
Rusya’nın Avrupa ve dünya genelindeki casus ağları dört ana kategoriye ayrılıyor:
-Yabancı elçiliklerde diplomat kılığında çalışan Rus casusları.
-Rusya'nın ikna etmeyi başardığı ve bilgi sağlamak için para alan yetkililer veya politikacılar.
-Görünüşte normal hayatlar yaşayan (genellikle kendilerini başka bir ülkedenmiş gibi gösterirler ve genellikle Rus olduklarını söylemezler), "yasadışı" olarak bilinen Rusya'dan gelen gizli ajanlar, belki bir iş yürütüyor veya ailelerini büyütüyor ve hayatlarını sürdürüyorlar. Bazen onlarca yıl boyunca açığa çıkacak hiçbir faaliyette bulunmazlar.
-Görevleri beklemek ve gözlemlemek, bağlantılar kurmak ve muhtemelen casusluğun hedefi haline gelebilecek insanlara erişim sağlamaya çalışmak olan, görünüşe göre Londra'da maskeleri düşürülmüş Bulgarlar gibi uyuyan casus hücreleri.
2020 yılında Danimarka Güvenlik Servisi (PET), Danimarka'da yaşayan ve çalışan bir Rus vatandaşı olan Alexey Nikiforov'u tutukladı. Daha sonra casusluk suçundan hüküm giydi, hapis cezasına çarptırıldı ve sınır dışı edildi. Nikiforov, Kopenhag'daki Rus büyükelçiliğinde bir istihbarat memuru ve sorumlusunun talimatları altında faaliyet gösteriyordu.
Nikiforov, Danimarka Teknik Üniversitesi'ndeki doktora eğitiminin ardından kendisine bir pozisyon teklif eden Green Tech şirketinden hassas bilgileri bu kişiye devretti. Çabaları karşılığında Nikiforov'a idarecisi tarafından nakit ödeme yapıldı,
Ancak aynı zamanda Rusya Evi'nde de aktifti, diğer Ruslarla küçük bir grupta balalayka çalıyordu ve Danimarka'daki Rus gurbetçi topluluğundaki açıkça Kremlin yanlısı bireylerle sosyalleşiyordu. Ne ölçüde ideolojik ve/veya maddi çıkarların güdümünde olduğu bilinmiyor.
Ruslar Türkiye'den istihbarat desteği almayı umuyor olabilirler mi?
Son iki yıldır Rusya'nın pek çok istihbarat görevlisinin deşifre olması, Sergey Yevgenyeviç Narışkin’in yönettiği Sluzhba Vneshney Razvedki/ Dış İstihbarat Servisini, zor durumda bıraktı.
SVR casus ağlarını canlı tutmak için yeni yöntemlere yöneldi. Bu kapsamda eski Demirperde ülkelerinin vatandaşlarını kullanıyorlar. Bunlar arasında Bulgaristan vatandaşları ilk sırada.
Rusya'nın 2014'te Ukrayna'ya yönelik saldırısı ve 2022'deki geniş çaplı işgalinin ardından daha da yoğunlaşan Rusya ile Batı arasındaki çatışma, Rusya'nın istihbaratla ilgili her şeye olan talebini daha da artırdı.
Rus ordusunun sahadaki kayıplarına bakılırsa Rus istihbaratının cephe başarısından söz etmek mümkün değil. Bu nedenle Rus yönetiminin özellikle cephe istihbaratını çok önemsediği söylenebilir. Ancak Rus ordusunun en büyük sorunu hırsız generaller. Putin bu konuda kimseye acımıyor.
Putin Yoldaş beni dinledi! Güvenlik Konseyi Sekreteri Patruşevi görevden aldı…
Bu başlık, biraz ironi biraz da espri içeriyor. Putin bu tür şakalara alışık. “Yoldaş” hitabından rahatsız olmaz. Ne de olsa Sovyet dönemi KGB personeli.
Güvenlik Konseyi Sekreteri General Nikolai Platonovich Patruşev Rus istihbaratının zaaf noktası mıydı?
Öyle anlaşılıyor.
Türk medyasında ilk kez Putin ile Patruşev arasındaki rekabetin sebep olduğu anlaşmazlığa dikkat çekerek Patruşev’in görevden alınmasıyla sonuçlanabileceğini ilk ben yazdım.
Hem de iki yıl öncesinden…
Bu duyum veya bilgiden ziyade fütürolojik bir öngörüsel okumaydı. İsterseniz siz buna “politik medyumluk” deyin.
Patrushev'in tarım bakanı olan oğlu Dimitri, babası gibi istihbarat ekolünden. FSB yetiştirmesi. Babası onu o kadar çok seviyor olmalı ki, Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Vladimiroviç Putin'in yerine geçmesi için uğraşıyordu.
Daha önceki ilgili bir değerlendirmemde Rusya Federasyonu’nda iki güçlü isim arasında rekabet eksenli eşgüdüme dayalı bir paydaşlık olduğundan söz etmiştim.
Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Vladimiroviç Putin ile Güvenlik Konseyi Sekreteri General Nikolai Platonovich Patrushev ilişkisinin, yasaların belirlediği statü farklılığına rağmen, su yüzüne çıkmasa da uluslararası konularda beliren anlaşmazlığın yönetim işleyişine kısmen yansıdığını belirtmiştim.
Yine iki yıl önce Putin’e kim kafa tutabilir, meydan okuyabilir? Sorusuna cevap ararken aklıma gelen tek isim ordunun, güvenlik güçlerinin ve istihbarat birimlerinin ipini elinde tutan Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Nikolay Patrushev olmuştu. “Putin’in ayakaltına sabunu koyarsa bu Finli Nikolay Patrushev koyar, biletini ancak o keser, ipini çekerse o çeker” demiştim.
Nitekim Putin Yoldaş; benim gibi düşünmüş olmalı ki; 12 Mayıs 2024 Pazar günü 73 yaşındaki Patrushev’i, cumhurbaşkanına stratejik ve güvenlik konularında tavsiyelerde bulunan bir yürütme organı olan Rusya Güvenlik Konseyi'nin başkanlığını 16 yıl yaptıktan sonra görevden aldı. Yerine de Savunma Bakanı Sergey Shoigu'yu atadı.
BRICS üyesi ülkelerin Dışişleri Bakanları toplantısına katılmak için Rusya'ya giden Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın geçtiğimiz Pazartesi günü, Moskova'da Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Sergey Şoygu ile bir araya gelmesi önemli.
Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Sergey Şoygu, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile yaptığı görüşmenin ardından "Güvenlik konseyleri düzeyinde Türkiye-Rusya temaslarını artırmaya hazırım" sözleri önümüzdeki aylarda Türkiye’yi ziyaret edeceğini mi gösteriyor?
Şoygu’nun "Güvenlik konseyleri düzeyinde Rusya-Türkiye temaslarını artırmaya hazırım. Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı İbrahim Kalın, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler ve uygun bir zamanda Rusya’ya ziyaretini beklediğim Milli Güvenlik Kurulu Sekreteri Seyfullah Hacımüftüoğlu’na selamlarımı iletiyorum” sözlerinden Türk heyetini, Moskova'ya davet ettiği anlaşılıyor.
Türk Rus güvenlik mutabakatı ve istihbarat alışverişi…
Fidan'ın Rusya Federal Güvenlik Servisi Başkanı Sergey Naryshkin ile de görüşmesi de önemli bir gelişme!.. Demek ki Nikolai Platonovich Patruşev, bazı şeyleri engelliyormuş. Putin Yoldaşın onu görevden aldığı iyi olmuş.
Her neyse… Ankara ve Moskova arasında Kurtuluş Savaşı’ndan bugüne uzanan bir güvenlik ve istihbarat dayanışması mevcut. Türkiye'nin NATO üyesi olması durumu değiştirmedi.
13 Şubat 2009’da Moskova’da açıklanan Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu Arasında İlişkilerde Yeni Bir Aşamaya Doğru İlerleme ve Dostluk ve Çok Boyutlu Ortaklığın Daha da Derinleştirilmesine İlişkin Ortak Bildiri, Türk ve Rus gizli servisleri arasındaki işbirliğini gözler önüne seriyor.
Buna göre; Avrupa-Atlantik bölgesindeki kapsamlı ve bölünmez güvenlik sisteminin daha da geliştirilmesini hedefleyen ve Avrupa güvenliği alanında çalışan tüm kurumların katkısını da dikkate alan taraflar, tüm ortaklarla başlatılan diyaloğun sürdürülmesini desteklemektedir.
Taraflar, her iki devletin ilgili girişimleri de dahil olmak üzere, bu bağlamda ortaya konan fikir ve öneriler üzerinde yapılacak kapsamlı ön görüşmelere katılacaklardır.
Taraflar, mevcut ikili ve çok taraflı anlaşmalar ve sözleşmeler çerçevesinde, uluslararası barış ve güvenliğe yeni tehditler oluşturan terörizmle, kaçakçılık dahil sınır ötesi organize suçlarla, yasa dışı üretilen malların, uyuşturucu ve silah kaçakçılığıyla, insan ticaretiyle ortaklaşa mücadele etme kararlılıklarını yeniden teyit ederler.
Taraflar, BM Şartı'nda öngörülen kolektif güvenlik sisteminin küresel ve bölgesel düzeyde daha etkin hale getirilmesini ve BM Binyıl Bildirgesi'nde öngörülen hedeflere ulaşılması amacıyla yeni risklere karşı kapsamlı bir karşı strateji hazırlanmasını ve yeni risklere karşı kapsamlı bir karşı stratejinin hazırlanmasını desteklemektedir.
Taraflar terörizmin her türlüsünü ve biçimini kınarlar; terörle mücadele alanında ortak çabaların güçlendirilmesinin önemini vurgulamaktadır. Türkiye Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu, güvenlik alanında ilişkilerinde ve işbirliklerinde son dönemde yaşanan gelişmelerden duydukları memnuniyeti beyan etmektedir.Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasında, güvenlik alanında mevcut işbirliğinin daha üst düzeye çıkarılması amacıyla, daha önce imzalanan belgelere atıfla, Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasında Terörle Mücadelede İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı imzalandı.
Rusya Federasyonu'nun 18 Aralık 1996 tarihli ve son olarak Sınıraşan Örgütlü Suçlar ve Terörizmle Mücadele Ortak Çalışma Grubu Dördüncü Toplantısı'nın 14 Mart 2007 tarihli Mutabakat Zaptı, bu alandaki hukuki zeminin sağlamlaştırılması konusundaki kararlılıklarını ifade etmektedir.
Ayrıca ‘Rusya ile Türkiye Arasında Ceza Davalarında Karşılıklı Adli Yardımlaşma ve Suçluların İadesine İlişkin Anlaşmayı Onaylayan Kanun’ Putin tarafından onaylandı ve Rusya’da yürürlüğe girdi.
Sergey Naryshkin - İbrahim Kalın diyaloğu…
Aylar önce Rusya Dış İstihbarat Teşkilatı Başkanı, Rusya ve Türkiye istihbarat teşkilatları arasındaki güvenilir iletişim kanallarını duyurmuştu.
Rusya Dış İstihbarat Teşkilatı Direktörü Sergey Naryshkin, MİT Başkanı İbrahim Kalın’ın Aralık 2014'ten bu yana Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın basın sözcüsü olarak görev yaptığını ve Ukrayna, Suriye ve Libya gibi önemli uluslararası konularda yabancı ileri gelenlerle yapılan müzakerelerde aktif rol aldığını belirterek, Rusya ve Türkiye'nin güvenilir bir özel servis kanalı aracılığıyla teması sürdürdüğünü söylemişti.
Sergey Naryshkin açıklamasında “Türklerle iş birliğimizi sürdürüyoruz. Çok güvenilir bir iletişim kanalımız var ve tıpkı Türk İstihbaratının Moskova'daki temsilcisini çalıştırdığı gibi, Rusya İstihbarat Teşkilatının da resmi bir görevlisini Türkiye'de çalıştırıyoruz." demişti.
Ruslar Türkiye’nin üzerine titriyor!..
Türkiye, özellikle AB ve NATO ülkelerinin çoğunluğunun Rusya'dan ithalata sırt çevirmesi nedeniyle Rusya için önemli bir ticaret ortağı olmaya devam ediyor. Türkiye'nin Rusya'ya yönelik yaptırımlara katılmamayı tercih etmesi ve Rus oligarklarının Türkiye'de yatırım yapmasına izin verilmesi, savaş sırasında Rusya'ya nefes alma alanı yaratmıştı.
Dahası, Türkiye ile iyi ilişkileri sürdürmek ve Erdoğan'ın başkanlığını desteklemek, Rusya'nın Orta Doğu ve Orta Asya'daki nüfuzunu pekiştirmeye yönelik uzun vadeli hedefini gerçekleştirmesine olanak tanıdı.
Türkiye'nin bölgede bir enerji merkezi olma arzusu, Rusya'nın bu ülkeyle derin ilişkiler kurmasına da yardımcı oldu. Rusya'dan Almanya'ya giden Baltık Denizi boru hattının patlamasının ardından Rusya'nın gazını Türkiye'ye yönlendirmesine izin verildi. Rusya, Türkiye'nin en önemli ticari ve ekonomik ortağı olmaya devam ediyor.
Rusya, Ukrayna'ya karşı savaşı ve Karadeniz'deki jeopolitik revizyonizm aracılığıyla, tartışmasız bir hegemonya kurmayı ve nüfuzunu kendi mahallesinin ötesinde Batı Balkanlar, Güney Kafkasya, Doğu Akdeniz ve Orta Doğu'ya yansıtmayı amaçlıyor.
Bu amacı gerçekleştirmek, Rusya'nın Avrupa güvenliğine birden fazla konumdan meydan okumasına olanak tanıyacaktır. Karadeniz ve Doğu Akdeniz, bölgesel ve büyük güç rekabetlerinin yaşandığı tek bir jeopolitik alanda giderek daha fazla birleşiyor. Türkiye'nin konumu, Avrasya jeopolitiğinde daha bir önem kazanıyor
Rus istihbaratının Türkiye’yi manipüle etme çabası!..
Türkiye'nin son dönemde aldığı NATO kararlarına rağmen Rusya, ülkede giderek daha etkili olmaya devam ediyor. Türkiye'de Rus medyası büyürken, Batılı medya kuruluşları da lisanslarını kaybetmeye başladı. RAND'ın tahminlerine göre Rus medyası, Türkiye'de uluslararası ilişkilere ilişkin temel konularda kamuoyunu etkileme kapasitesine sahip ve bu etkinin artmaya devam etmesi muhtemel.
ABD iletişim uzmanlarına göre Rus medyası, karşılıklı şüpheleri artırıp, politika farklılıklarını öne çıkararak Türkiye'nin ABD ve Avrupa ile siyasi ve güvenlik alanındaki işbirliğini baltalamaya çalışıyor. Rus medyası, Türkiye'de Amerikan karşıtı söyleme katkıda bulunmuş ve Türk hükümetinin kendi propaganda çalışmalarını güçlendirmiş ve bilgilendirmiştir. Bu analiz, Rusya'nın Türkiye ile ilgili dış politika hedeflerini gerçekleştirmek için medya ve enformasyon operasyonlarını nasıl kullandığını değerlendirmektedir.
Rusya medyasının Türkiye'deki üç önemli olaya verdiği tepkileri inceliyor: (1) Türkiye'nin Kasım 2015'te bir Rus askeri uçağını düşürmesi, (2) Temmuz 2016'daki Türk darbe girişimi ve (3) Aralık 2016'da Rus büyükelçisine düzenlenen suikast.
Rus medyasının bu olayları takip eden çabaları, gerçek belirsizliği artırmaya, fırsatçı uydurmalar yaratmaya ve birbiriyle çelişen çok sayıda anlatıyı kullanmaya yönelik propaganda stratejilerine örnek teşkil ediyor.
Bu stratejiler, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün (NATO) baltalanması ve Türkiye ile Batılı müttefikleri arasında karşılıklı şüphenin kışkırtılması; Ankara'nın desteğini almak ve Rusya'nın Avrasya ve Orta Doğu'daki eylemlerine karşı muhalefetini engellemek; ve Türkiye'yi daha uyumlu bir ortak haline getirmek için Türk iç siyasi gelişmelerini etkilemek.
Sonuç mu?
Tanrı Türk’e yar olsun Türk illeri var olsun!
.
Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com
омюр челикдёнмез, Дикгазете
Seçilmiş Kaynakça
https://tass.com/defense/1637335
https://tass.ru/politika/18098135
https://en.kremlin.ru/acts/news/53993
https://www.rand.org/pubs/perspectives/PE278.html
https://time.com/6899803/global-threats-report-hearing/
https://mk-turkey.ru/politics/2023/06/25/kalin-naryshkin.html
https://www.sozcu.com.tr/fidan-la-gorusen-soygu-dan-aciklama-p56504
https://www.csis.org/analysis/2024-priorities-intelligence-community
https://icds.ee/en/russian-intelligence-and-western-counterintelligence/
https://greydynamics.com/the-silent-hand-russian-intelligence-activities-in-europe/
https://www.dikgazete.com/yazi/moskova-da-putin-e-kim-darbe-yapar-neden-yapar-4309.html
https://www.chathamhouse.org/2024/05/russian-disruption-europe-points-patterns-future-aggression
https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/russian-turkish-strategic-cooperation-new-security-environment
https://www.dailysabah.com/turkey/investigations/turkish-intelligence-cracks-down-on-russian-spy-network
https://www.themoscowtimes.com/2024/05/14/putin-appoints-ex-security-chief-as-presidential-aide-a85117
https://www.aa.com.tr/en/turkiye/turkish-foreign-minister-meets-head-of-russia-s-security-council/3245751
https://www.reuters.com/world/us/us-spy-agencies-say-country-faces-increasingly-fragile-world-order-2024-03-11/
https://www.euronews.com/2023/08/18/spies-like-us-how-does-russias-intelligence-network-operate-across-europe
https://www.csis.org/analysis/intelligence-edge-opportunities-and-challenges-emerging-technologies-us-intelligence
https://news.rambler.ru/conflicts/50973739-glava-svr-naryshkin-zayavil-o-nadezhnom-kanale-svyazi-rossii-i-turtsii-po-linii-spetssluzhb/
https://www.dni.gov/index.php/newsroom/news-articles/news-articles-2023/3721-explore-the-journey-of-the-intelligence-community-our-history-agencies-and-collective-mission
https://www.mfa.gov.tr/joint-declaration-between-the-republic-of-turkey-and-the-russian-federation-on-progress-towards-a-new-stage-in-relations-and-further-deepening-of-friendship-and-multidimentional-partnership_-moscow_-13-february-2009.en.mfa
.