Bayram geliyor kandilleri yakın!
Ankara, PKK'ya karşı mücadelesinde Bağdat'tan daha fazla iş birliği talebiyle Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'a Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler ve MİT Başkanı İbrahim Kalın’ın eşlik ettiği bir heyet gönderdi.
Ankara ve Bağdat arasındaki ilişkiler, Kuzey Irak'taki Kürt isyancılara karşı Türk askeri operasyonlarının yanı sıra petrol ihracatı ve kıt su kaynaklarının paylaşımı konusundaki tartışmalar nedeniyle gerginleşmişti. Bu gerginliğin arkasında Türkiye'yi enerji kaynaklarından uzak tutmak isteyen başta ABD, Almanya, Fransa ve İngiltere olmak üzere diğer komşu ülke İran’ın emperyal çıkışları etkili olmuştu.
Dışişleri Bakanı Dr. Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı E. Orgeneral Yaşar Güler ve MİT Başkanı Prof. Dr. İbrahim Kalın’dan oluşan üst düzey Türk heyeti, geçtiğimiz hafta Bağdat'ta görüşmelerde bulundu. Türk ve Iraklı yetkililer 2023 Aralık ayında Ankara'da düzenlenen güvenlik zirvesinin ardından Bağdat’da ikincisini gerçekleştirdiler.
Taraflar, Türkiye Cumhurbaşkanının beklenen Irak ziyareti öncesinde önemli güvenlik ve enerji konularını müzakere ettiler; güvenlik, ticaret, enerji, su, eğitim ve ülkelerimizin çıkarına olan her konuda işbirliğinin güçlendirilmesi ihtiyacı vurgulandı.
Kandil'i kapsayan Tampon Bölge!..
PKK’nın, merkezi Irak hükümetinin pek nüfuzunun bulunmadığı Kuzey Irak'taki yarı özerk Kürt bölgesinde de bir dayanağı var. Şimdiye kadar Türkiye, PKK ile bağlantılı olduğuna inandığı Suriye ve Irak'taki hedeflere sık sık saldırılar düzenliyor, Bağdat ise bunun egemenliğinin ihlali olduğundan şikayet ediyordu.
Oysa Türkiye, sadece kendisini savunmak için BM Sözleşmesi'nin 51. maddesini göre hareket etmesine rağmen Bağdat hükümeti o tarihte hangi küresel gücün yörüngesindeyse suflörün fısıldamasına göre Türkiye karşıtı açıklamalar yapıyordu.
Üst düzey Türk Heyetinin askeri harekât öncesi Bağdat teması, bu süreci tersine çevirdi. Görüşmelerde her iki taraf da "PKK örgütünün hem Türkiye hem de Irak için bir güvenlik tehdidi oluşturduğunu" vurguladığı gibi PKK'nın Irak'taki varlığının Irak anayasasının ihlali anlamına geldiği de belirtilerek terör örgütüne karşı alınması gereken tedbirler konusunda istişarede bulundular.
Ayrıca Irak sınırları içinde planlanan “tampon bölge” oluşturulmasını Türk heyeti, Iraklı muhatapları ile paylaştı. Büyük ölçüde her iki taraf da olayın özünde mutabık kaldılar. Buna göre Irak sınırları dahilinde 30 ila 40 kilometrelik güvenlik koridorunun oluşturulması söz konusu. Bu zaten "de facto" bir durum.
Türkiye'nin Irak topraklarında 1990'lara kadar uzanan uzun bir sınır ötesi operasyon geçmişi var. Irak'ta Türk ordusunun saha hakimiyeti, geniş coğrafyayı kapsamadığı gibi Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti modelinde küçük, yerel ve özerk mahalli yönetimleri de kapsamıyor. Eğer öyle olsaydı Kuzey Irak'ta Arap ve Türkmen aşiretlerini birleştirmez miydi? Zaman gösterecek.
Reelpolitik verilere bakıldığında Türkiye, Kuzey Irak'ta konuşlu askeri üsleri aracılığıyla fiilen güvenli bir bölge yaratmış ve terör örgütüyle olan operasyonlarını kendi sınırları dışına çıkararak hem bölge halkını rahatlatmış, mağduriyetlerini gidermiştir.
Kuzey Irak'ta askeri üslerin kurulmasıyla birlikte terör örgütünün Türkiye’den uzak tutulması stratejisinin büyük bir ölçüde başarıldığı, Türkiye'deki askeri çatışmaların sayısının azalmasıyla değerlendirilebilir. Günümüz itibari ile Türk ordusu ile PKK arasındaki çatışmaların çoğu Irak ve Suriye topraklarında gerçekleşiyor.
Türkiye sadece ordusunu değil modern bir kent inşaa edebilecek ekipmanlarını da sahaya indirdi. Saha tanımayı ve gayri nizami harp deneyimini artıran Türk ordusu, daha etkili bir alan kontrolü için Kuzey Irak'ta yerleşik askeri üsler arasında intikali kolaylaştırmak amacı ile yollar inşaa ederek, asker üsleri karayolu ağı ile birbirine bağlıyor.
Türkiye'nin Irak sınırları dahilinde üslenen PKK'ya karşı kesin bir askeri zafer elde edebilmesi, Türkiye'nin operasyon kapsamını güneye, Kandil Dağları'na kadar genişletmesini gerektiriyor. PKK ile zaman zaman dirsek temasında bulunan İran’ın Kuzey Irak'ta hareket sahasını kaybetmemek açısından Türkiye’ye yönelik yüksek gerilimli bir kriz yaşatması mümkün.
Çünkü daha yukarıda müttefiki Ermenistan, Dağlık Karabağ’da tarihi bir mağlubiyet yaşadı. Ermenistan, İran sınırının kapanması; sınır bölgesinin tamamen Türkiye destekli Azerbaycan ordusunun kontrolüne geçmesinin önünü açtı. Muhtemelen yakın bir gelecekte Rus barış gücünün çekilmesiyle Ermenistan sınırının Azerbaycan ordusunun denetimine girmesi an meselesi.
Tahran yönetimi, üç taraftan Türkiye tarafından baskılandığını öngörerek Türkiye'nin Kuzey Irak'ta çok büyük bir alanı kapsayan tampon bölge oluşturmasına karşı çıkmayı deneyecektir. Lakin böyle bir hamle İran'a pahalıya mâl olabilir. İran, kuzeydeki Türk askeri harekâtına da sesiz kalıyor imajı verse de daha güneydeki bölgeyi ve Kandil bölgesini kendi etki alanı olarak gördüğünü gizlemiyor.
Kandil’de konuşlu terör örgütünün lider kadrosunun çoktan İran’a girdiği özellikle Urumiye de yerleştikleri söyleniyor. Olası operasyonda Urumiye’deki Kürt halkını Türkiye'ye karşı kışkırtmaya çalışacakları çoktan istihbarat raporlarında yerini almıştır.
Haşdi Şabi ve 16. Türkmen Tugayı…
Çoğunlukla Şiilerden oluşan, Sünni, Hristiyan ve Yezîdîlerin de yer aldığı yaklaşık 40 farklı gruptan oluşan, Irak hükûmetinin de desteklediği ortak politik cepheyi barındıran el-Haşdi eş-Şabi yani Halk Seferberlik Güçleri'nin de operasyona dahil olabilmesinde mutabık kalındı.
Bu çok farklı bir sürecin eşiğinde olunduğunu gösteriyor. Çünkü el-Haşdi eş-Şabi / Halk Seferberlik Güçleri, ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerinin ülkeden çıkarılmasını istiyor ve ABD askeri hedeflerine sık sık füzeli saldırılar düzenliyor. Bu nedenle de el-Haşdi eş-Şabi, ABD’nin hava saldırılarının hedefi oluyor.
el-Haşdi eş-Şabi hakkında Türk ve dünya kamuoyunda çok az bilinen bir husustan söz edeyim. Yıllar önce ta 27 Aralık 2016’da “16. Türkmen Tugayı Sincar’da PKK’ya geçit vermez!” başlıklı değerlendirmemde merkezi Irak hükümetine bağlı Kerkük civarında konuşlanan gönüllü Şii milisler ile Talabani’ye bağlı güçler arasında çatışmaların patlak verdiğini belirtmiştim.
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Parlamentosundaki Irak Türkmen Cephesi (ITC) Milletvekili Aydın Maruf, İran’a yakınlığıyla bilinen Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) Peşmerge güçleri ile Haşdi Şabi çatısı altında yer alan Şii Türkmen milisler arasındaki gerginliğin nedenleriyle ilgili yaptığı açıklamada olayın etnik değil dini yani mezhebi bir çatışma olduğunun altını çizmiş ve Tuzhurmatu’daki olayları Türkmen-Kürt çatışması olarak yorumlamanın yanlış olduğunu belirterek “Bu etnik değil, ancak mezhep ve çıkar çatışmasıdır.” demişti.
Irak’ta dengeleri değiştirebilecek gelişme, merkezi Irak hükümetine bağlı Kerkük civarında konuşlanan gönüllü Şii milisler ile Talabani’ye bağlı güçler arasında patlak veren çatışmalar sonrası ben de bu gelişmeleri, “Türkmenler, Irak Ordusu içindeki konumlarını güçlendiriyor. Daha önce Irak Türkmen Cephesi; Federe Türkmeneli Devleti kuracaklarına dair sinyalleri verdiği gelişmeyle, bölgede yeni bir güç merkezinin oluştuğunu deklare etmişti. Görünen o ki, Tuzhurmatu çatışmalarından Türkmen Federe Devletine doğru bir gidiş söz konusu.” şeklinde yorumlamıştım. Haşdi Şabi bünyesinde yer alan 16. Türkmen Tugayı’nın marşı bile var.
Bununla birlikte Washington, Türk ordusunun Kuzey Irak'a düzenleyeceği sınırlı askeri harekâtın Suriye ve Irak'ta faaliyet gösteren "radikal, İran destekli militan gruplar”ın her iki ülkede de ABD askeri hedeflerine yönelik saldırılarını da durdurabileceği gerekçesiyle veto etmiyor. Sonuçta Türkiye, Irak'ın kendi sınırlarındaki egemenliğine saygı duyuyor ve bu operasyonda Irak ordusunun ihtiyaçlarını karşılama taahhüdünde bulunuyor.
Bakalım görelim.
Uluslararası tahkim…
Irak'ın özerk Kürt bölgesinden petrol ihracatı konusundaki anlaşmazlık özellikle bir anlaşmazlık noktası oldu. Uluslararası tahkime başvurduktan yaklaşık on yıl sonra, Irak federal hükümeti, geçen yıl Kürt petrol ihracatını kontrol etme hakkını tanıdı ve Ankara'nın, bunları Bağdat'ın onayı olmadan nakletmesi nedeniyle 1,5 milyar dolar tazminat ödemesine karar verildi. Ankara, protesto amacıyla ihracat boru hattını kapattı.
Böylelikle Irak'ın yaklaşık 470.000 varil/günlük ham ihracatı durduruldu. Boru hattının "mümkün olan en kısa sürede" yeniden açılmasıyla ilgili detaylar Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın ziyareti sırasında görüşülecek. “Türkiye üzerinden petrol ihracatının bir an önce yeniden başlamasını istiyoruz.” İki ülkenin yetkilileri, ayrıca gaz ve yenilenebilir enerji alanındaki işbirliğini de gözden geçirdiler.
Rusya açısından Türk ordusunun Kuzey Irak operasyonu!..
Rusya'nın bölgedeki askeri mevcudiyetinin Suriye ile sınırlı olması söz konusu. Bununla birlikte Rusya ve İran'ın ikili siyasi, ekonomik ve askeri anlaşmaları var. Dolayısıyle İran’ın Irak siyasetinde Rus parmağı görmek isteyenler hiç de zorlanmazlar.
Ruslar, Irak’a farklı araçlar üzerinden nüfuz etmeye çalışıyor. Mesela silahlı mücadeleyi benimseyen ayrılıkçı Kürt örgütlerinin Moskova'da temsilcilikler açmasına göz yumuyor. Irak ve Suriye'de İran ve Rus istihbarat servislerinin birbirlerine destek çıktıkları biliniyor. Türkiye'nin Kuzey Irak'taki askeri varlığı, Rusya’nın rahatsız olduğu bir durum değil. Benzer şekilde ABD'nin Türkiye'nin askeri varlığını İran'a karşı bir denge unsuru olarak gördüğü ortada.
Sonuç:
Irak'ta terör örgütü PKK ve destekçisi küresel şer odaklarına karşı kesin bir askeri zafer için Türk ordusunun askeri harekât kapsamını daha güneye, Kandil Dağları'na kadar genişletmesi elzem. Türkiye'nin bölgedeki terörle mücadele operasyonlarının, Türkiye'nin güney sınırındaki Kuzey Irak'ın dağlık bölgesi tamamen güvenli hale gelene kadar devam edeceğinden kimsenin şüphesi olmamalı. Bayram geliyor kandilleri yakın!
.
Ömür Çelikdönmez, dikGAZETE.com
омюр челикдёнмез, Дикгазете
Seçilmiş Kaynakça
https://mofa.gov.iq/2024/44202/
https://www.basnews.com/ar/babat/841291
https://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2024530/
https://www.isna.ir/news/1402122719058/
https://www.swp-berlin.org/10.18449/2022C37/
https://alarab-co-uk.cdn.ampproject.org/c/s/alarab.co.uk/
https://kafkassam.com/tuzhurmatudan-turkmen-federe-devletine.html
https://www.newarab.com/analysis/how-turkey-building-buffer-zone-iraqi-kurdistan
https://kafkassam.com/16-turkmen-tugayi-sincarda-pkkya-gecit-vermez.html
https://www.dikgazete.com/yazi/ankara-erbil-ittifaki-ve-suleymaniye-devre-disi-6631.html
https://www.paturkey.com/news/turkiye-pitches-40-kilometer-buffer-zone-in-iraq-by-summer/2024/
https://www.lorientlejour.com/article/1371500/discussions-a-bagdad-entre-ministres-irakiens-et-turcs.html
https://www.france24.com/en/live-news/20240314-turkish-ministers-in-baghdad-talks-ahead-of-erdogan-visit
https://www.argusmedia.com/en/news-and-insights/latest-market-news/2547818-turkey-iraq-officials-meet-to-discuss-security-energy
https://www.washingtonpost.com/world/2024/03/14/turkey-iraq-foreign-minister-visit-pkk/175e70f8-e212-11ee-95aa-7384336086f3_story.html
https://english.aawsat.com/arab-world/4912586-iraq-türkiye-near-agreement-security-corridor-plus-water-energy-deal
https://www.br.de/nachrichten/deutschland-welt/ereignisse-im-nahost-konflikt-aus-kw-4-im-rueckblick,U1QDBjS
https://www.golosameriki.com/a/secretary-antony-j-blinken-and-turkish-foreign-minister-hakan-fidan-remarks-before-their-meeting/7519890.html