Yakın tarihimizde milletimizin kaderini değiştirip, Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden silinip, yeni kurulacak olan ‘Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temellerinin atıldığı bir yolculuk…
Yolculuk İstanbul’dan Samsun’a yapılıyor. Yolcuları taşıyan Vapur’un adı: Bandırma. Yolcular ise; Müslüman Türk Milletinin kaderini tayin edecek olan öncüler. Yol göstericiler, mücadeleciler…
19 Mayıs 1919 Tarihinde İstanbul’dan hareketle Samsun’a ayak basan Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları ve onları taşıyan vapur.
Vapurun İstanbul’dan hareket ettikten sonra ‘Karadeniz’de batırılacağı istihbaratı’.
Bandırma Vapuru'nun tarihçesi. Kaptan İsmail Hakkı Durusu ile Gazi Mustafa Kemal Paşa arasında yaşanan önemli konuşma, vapurda yolculuk yapan tüm personelin ismi, tarihimizde az üzerinde durulan hadiselerdir.
Bu makalemizin amacı, bu hususlara değinerek, okuyucularımızın hafızasını tazeleyip, yakın mazimizi tekrar hatırlayıp, o zamanlardaki zorluk ve imkansızlıklar ile nasıl bir kut’lu yürüyüşe çıkıldığını tekrardan hatırlamaktır.
Öncelikle bir belge ile yazıya başlamak isterim. Belgede görmüş olduğunuz ‘şerh’ düzenlemeler, Gazi Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) tarafından yapılmıştır.
1919 Senesi Nisan ayında Harbiye Nazırı Mehmed Şakir binni Numan Tahir Paşanın; Dokuzuncu Ordu Müfettişliğine gönderdiği ve mührü olan talimat suretidir.
Harbiye Nazırı Mehmed Şakir Paşa, Gazi Mustafa Kemal Atatürk
Malumunuz Dokuzuncu Ordu Müfettişliği vazifesini yerine getirecek kişi Mustafa Kemal Atatürk’tür. Belgede dikkat çeken husus ‘Tashih’ler (Düzeltmeler). Düzeltmeleri kendi kalemiyle yapan Mustafa Kemal Atatürk; "Padişahın iradesiyle Dokuzuncu Ordu Müfettişliğine Tayini", cümlesini çizip yerine; "Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliğine ait vazifeler, yalnız askeri olmayıp, müfettişliğin ihtiva eylediği mıntıka dahilinde aynı zamanda mülkidir." hükmü ile birleştirmiştir.
Kısacası Gazi Mustafa Kemal Atatürk; 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkıp bütün Anadolu’ya çıngı olacağının beyanını hazırlamıştır.
Bu belgeyi Mustafa Kemal Atatürk’ün istediği gibi tekrardan hazırlayan Şakir Paşa, görevden Damat Ferid tarafından uzaklaştırılmıştır.
-Şakir Paşa’nın hazırlayıp, Atatürk’ün düzeltme yaptığı belge-
Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a yetkili olarak gideceği belgeler hazırlanıp onaylandıktan sonra Bandırma Vapurunun İstanbul’dan hareket etmesi gerekmekteydi. Tam bu esnada çok önemli bir gelişme cereyan etti.
Osmanlı Bankası Müdürü, Kızılay Cemiyeti İkinci Başkanı, Ermeni Asıllı Berç Keresteciyan (Sonradan TÜRKER Soyadını alacaktır), Casusların cirit attığı o dönemde Mustafa Kemal’in avukatı Sadettin Ferit Bey’e gidip önemli bir bilgi verdi:
"-Siz, Paşa Hazretleri’nin hem avukatı hem zannederim yakın dostusunuz. Paşa hazretlerinin bindiği vapur Boğaz dışında bir İngiliz torpidosu tarafından batırılacak. İkaz ediyorum. Lütfen Paşa Hazretleri’ne iletiniz."
-Berç Keresteciyan TÜRKER 5-6-7 Dönem TBMM Afyonkarahisar Mebusu-
Sadettin Ferit Bey bu haberi gecenin geç saati olmasına rağmen Mustafa Kemal Paşanın Şişli’deki evine giderek kendisine iletti. Mustafa Kemal Paşa, Bandırma Vapuru’na biner binmez Kaptan İsmail Hakkı Bey’e "-Mümkün olduğu kadar sahilden gitmemiz mümkün mü acaba?" diye sordu. Kaptan Karadeniz’e ilk kez çıktığını, nerelerin kayalık, nerelerin sığ olduğunu bilmediğini çekine çekine Paşa’ya söyledi. Bunun Üzerine Mustafa Kemal ‘‘-O zaman pusula ile gideriz’’ dedi. Ancak kaptan sıkıla sıkıla geminin pusulasının da bozuk olduğunu söyleyince Paşa hafifçe gülerek şöyle dedi:
"-Ziyan yok. Allah büyüktür. Siz yine mümkün olduğu kadar sahili takip ediniz."
Kıyı kıyı yol alan Bandırma Vapuru bir kazaya uğramadan Samsun’a vardı.
İsmail Hakkı DURUSU, Bandırma Vapuru Kaptanı-
Millî Mücadeleyi Samsun’dan başlatacak olan heyet 19 Mayıs 1919 Tarihinde karaya ayak bastı. Lakin bu heyeti Samsun’a götüren ‘Bandırma Vapurunun’ da bir hikayesi vardı. Şimdi bu vapurun tarihini okuyalım…
Gemi 1878 yılında İngiltere’nin Glasgow kentinde (İskoçya bağımsızlığını ilan ettikten sonra bu bölge İskoçya sınırları içerisine girmiştir) Mac. Intyre Paisley -Huston ve Cardett gemi tezgahlarında 21 sıra numarası ile 279 grostonluk yolcu ve yük vapuru olarak inşa edilmiştir. Geminin ilk sahibi “Dusseyand Robinson” şirketi gemiyi “Torocaderto” adı altında 5 yıl çalıştırmıştır. 1883 yılında Yunanistan’da H. Psicha Preus Firmasına satıldıktan sonra “Kymi” adını alarak, geminin Londra’da olan kaydı Pire Limanına alınmıştır.
1890 yılında H. Psicha Preus firması gemiyi başka bir Yunanlı firma olan Cap. Andereadis firmasına satmış, 12 Aralık 1891 tarihinde kaza sonucu batmış, aynı yıl içerisinde yüzdürülmüştür. Kymi adı ile “İstanbul Rama Derasimo” firmasına satılarak İstanbul limanına kayıt edilmiştir.
1894 yılında Pire Limanındaki kayıt o zamanki Deniz Yolları İşletmesi anlamına gelen “İdare-i Mahsusa”ya nakledilmiş ve Türk bayrağı çekilerek, adı “Kymi”den “Panderma” olarak değiştirilmiştir. Marmara Denizi kıyılarında, Tekirdağ, Mürefte, Şarköy, Karabiga, Erdek arasında yük ve yolcu seferleri yapmıştır.
İdare-i Mahsusa’nın statü değiştirerek 28 Ekim 1910 yılında “Osmanlı Seyrüsefain İdaresi” (Osmanlı Denizcilik İşletmesi) olunca geminin adı “Panderma”, “Bandırma” olarak değiştirilerek posta vapuru haline getirilmiştir. I. Cihan Harbi ardından Osmanlı Donanması ağır hasar almıştı.
Mevcut ve onarıma muhtaç olan gemiler de Almanya’ya bakım amaçlı gönderilmişti. Bu bakımdan Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının Samsun’a götürmek için eldeki olanaklara uyularak Bandırma Vapuru ayrılmış ve geminin kaptanlığına da 01.05.1919 tarihinde İsmail Hakkı Kaptan atanmıştı. Ve vapur 41 yaşındaydı…
Bandırma Vapuruyla Samsun’a ayak basan heyetin isimleri ise şöyleydi:
Mustafa Kemal Paşa, Kurmayları ve Silah Arkadaşları:
1- 9. Ordu Müfettişi Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa (Atatürk)
2- 3. Kolordu Komutanı Erkan-ı Harp Mir Alayı (Kurmay Albay) Refet (Bele Paşa)
3- Müfettişlik Kurmayı Başkanı Erkan-ı Harp Mir Alayı Manastırlı Kazım (Dirik Paşa)
4- Müfettişlik Sağlık Daire Başkanı Tabip Miralay İbrahim Tali (Öngören)
5- Kurmay Başkan Yardımcısı Erkan-ı Harp Kaymakamı (Kurmay Yarbay) Mehmet Arif Bey (Ayıcı)
6- Karargâh Erkan-ı Harbi ve İstihbarat ve Siyasi şube Müdürü Erkan-ı Harp Binbaşısı Hüsrev Gerede
7- Müfettişlik Topçu komutanı Topçu Bin Başı Kemal Bey (Doğan)
8- Müfettişlik Sağlık Daire Başkan Yardımcısı Tabip Binbaşı Refik Bey (Saydam)
9- Müfettişlik Baş Yaveri Yüzbaşı Cevat Abbas Bey (Gürer)
10- Dr. Yüzbaşı Behçet Efendi
11- Kurmay Mülhakı Mümtaz (Tunay)
12- Kurmay Mülhakı Yüzbaşı İsmail Hakkı (Ede)
13- Müfettişlik Emir Subayı Yüzbaşı Ali Şevket (Öndersev)
14- Karargâh Komutanı Yüzbaşı Mustafa Vasfi (Süsoy)
15- Mülhak Yüzbaşı Rauf
16- Yüzbaşı Hersekili Ahmet Efendi 17. Kurmay Başkanı Emniyet Subayı Üsteğmen Hayati
18- Kurmay Mülhakı 3. Kolordu Komutan Yaveri Üsteğmen Arif Hikmet (Gerçekçi)
19- İAŞ Subayı Üsteğmen Abdullah (Kunt)
20- Mülhak Teğmen Zebur
21- Müfettişlik İkinci Yaveri Teğmen Muzaffer (Kılıç)
22- Emir Subayı Teğmen Ruhsat
23- Adli Müşavir Ali Rıza Efendi
24- Tabur Hesap Memuru Rahmi Efendi
25- Tabur Hesap Memuru Ahmet Nuri Efendi
26- 1. Sınıf Kâtip Faik Efendi (Aybars)
27- 4. Sınıf Kâtip Memduh Bey (Atasev)
28- Zabit Vekili Tahir Efendi
29- Alay Kâtibi Yahya Efendi
30- Tabur Kâtibi Süleyman Fehmi Efendi
31- Hesap Memuru Şükrü Efendi
32- Kıdemli Çavuş Osman Nuri Oğlu Ali Faik
33- Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet Oğlu Atıf
34- Çavuş Mustafa Oğlu Kemal
35- Çavuş Kemal Oğlu Mustafa
36- Onbaşı Tevfik Oğlu Âdem
37- Onbaşı Ali Oğlu Refet
38- Onbaşı Abdullah Oğlu Ali
39- Nefer Hüseyin Oğlu Mehmet
40- Nefer Ahmet Oğlu Emin
41- Nefer Mustafa Oğlu İsmail
42- Nefer İbrahim Oğlu Ömer
43- Nefer Kerem Oğlu Mehmet
44- Nefer Mehmet Oğlu Mehmet
45- Nefer Hasan Oğlu Ulvan
46- Nefer Mehmet Oğlu Durmuş
47- Nefer Mehmet Oğlu Ali
48- Nefer Şakir Oğlu Nuri
49- Nefer Hasan Oğlu Hüseyin
50- Nefer Abdullah Oğlu Musa
51- Nefer Abdullah Oğlu Mehmet
52- Nefer Mehmet Oğlu Hasan
53- Nefer Bekir Oğlu Mahmut
54- Nefer İhsan Oğlu Mehmet Lütfi
55- Nefer Ali Oğlu Musa olmak Üzere Toplam 55 kişi.
Bandırma Vapuru’nun bu kut’sal seferinde görev alan mürettebatın isim listesi:
1- Gemi süvarisi İsmail Hakkı Durusu 1871 Kayseri doğumlu 22 Aralık 1940 İstanbul’da vefat etmiştir.
2- İkinci Kaptan Üsküdarlı Tahsin Kaptan
3- Çarkçı Başı Mehmet Ağa Oğlu Hacı Süleyman
4- Gemi Kâtibi İsmail
5- Lostromo Hasan Reis
6- Serdümen Göreleli Ali Oğlu Basri
7- Ambarcı Rizeli Süleyman Oğlu Mahmut
8- Ambarcı Silivrili Hasan Oğlu Mehmet
9- Tayfa Süleyman Oğlu Cemil
10- Tayfa Hüseyin Oğlu Rahmi
11- Tayfa Mesut Oğlu Temel
12- 1. Kamarot Muharrera Oğlu Hacı Tevfik (Ulusu) 1875 yılında doğdu. 1 Ağustos 1900’ de 200 kuruş aylıkla Plevne Vapurunda kamarot olarak çalışmaya başlamış, 1 Ekim 1914’ de Bandırma Vapuru’nun 1. Kamarotluğuna atandı.
13- Kamarot İbrahim Oğlu Mehmet
14- Kamarot Yamağı Mustafa Oğlu Halit
15- Ateşçi Koyunhisarlı Yusuf Oğlu Halit
16- Ateşçi Rizeli Arif Oğlu Mansur
17- Ateşçi Osman Oğlu Hacı Hamdi
18- Kömürcü Hasan Oğlu Mehmet
19- Kömürcü Mehmet Ali Oğlu Ömer Faik
20- Vinçci İsmail Hakkı
21- Vinçci Ali Oğlu Galip
Gemide: Atatürk ve kurmayları 22, Er ve erbaşlar 25, Müşavir ve katipler 8, Gemi personeli 21 olmak üzere toplam 76 kişi bulunmaktaydı.
Bandırma Vapuru’na daha sonra ne oldu?
1925 yılında gemi, Bozmacı İlhami (SÖKER) isimli Türk armatöre satılmış ve aynı armatör tarafından 4 ay içinde Haliç Fenerin’ de Hurda olarak parçalanmıştır.
2001 yılında yeniden inşası yapılıp, 2003 yılında Bandırma Müzesi olarak Samsun’un Canik İlçesinde açılmıştır.
İşte harikalar yaratan insanların kut’lu yürüyüşünün az bilinen birkaç hususu, Millî Mücadelemizin 101. senesini tekraren kutlar, ‘‘-19 Mayıs 1919 benim doğum günümdür’’ diyen Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ve silah arkadaşlarını, saygı, şükran ve rahmetle anıyorum!
Ruhları Şad Olsun!
Saygılarımla
.
Emrah Bekçi, dikGAZETE.com
-Yazar / Yönetmen-