Kazakistan yarın anayasa reformu için referanduma gidecek

Nur Sultan

Ülkede yarın yaklaşık 11 milyon 700 bin kayıtlı seçmen, "Kazakistan Cumhuriyeti Anayasasına yapılacak değişiklikleri ve ilaveleri kabul ediyor musunuz" sorusuna "evet" veya "hayır" cevabını vermek için sandık başına gidecek.

Ülke tarihinde 27 yıl aradan sonra ikinci kez düzenlenecek anayasa referandumuyla 30 Ağustos 1995’te kabul edilen mevcut anayasanın üçte birinin değiştirilmesi ve böylece bu yıl ocak başında meydana gelen kitlesel olaylar sonrası ülkede yönetim sisteminin yeniden inşası hedefleniyor.

Bunun için ülke genelinde 553 ve yurt dışında ise 52 ülkede 65 sandığın kurulduğu referandumda oy kullanma işlemi yerel saatle sabah 7’de başlayıp akşam 8’e kadar devam edecek.

Söz konusu referandumu Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Türk Devletleri Teşkilatı Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA) ve diğer uluslararası kuruluşlar ile yabancı ülkelerden 272 gözlemci yerinde takip edecek.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev de referanduma ilişkin ulusal televizyon kanalları aracılığıyla halka sesleniş konuşmasında, söz konusu referandumun Cumhurbaşkanının yetkilerini artırmayı değil, iktidardaki denge sistemini güçlendirmeyi ve vatandaşların hakları ile özgürlüklerini korumayı amaçladığını söyledi.

Tokayev, vatandaşlara Kazakistan’ın gelecekteki gelişiminin ana hatlarını belirleyecek referandumda tarihi seçimlerini yapma çağrısında bulundu.

Anayasa’da yapılacak değişiklikler

Yeni anayasa taslağında "Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları devletin mülkiyetindedir" maddesi "Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları halka aittir" olarak değiştirilecek.

İdam cezası tamamen kaldırılacak. Böylece mevcut anayasada terör suçlusu ve savaş döneminde suç işleyenlere istisnai ceza olarak kullanılmasına izin verilen idam cezasına hiçbir şartta başvurulamayacak.

Kazakistan Cumhurbaşkanı görevini sürdürdüğü sürece siyasi partiye üye olamayacak. Söz konusu madde, Anayasa Konseyi, Yüksek Mahkeme, Merkez Seçim Komisyonu, Sayıştay başkanları ile üyelerinin yanı sıra hakimler, kolluk kuvvetleri çalışanları, milli güvenlik güçleri ile askeri personel için de geçerli olacak.

Cumhurbaşkanının yakın akrabalarının devletin üst düzey görevlerine ve kamu ortaklığındaki şirketlerinin yönetimine getirilmesi yasaklanacak.

Kazakistan Anayasa Konseyi yeniden Anayasa Mahkemesi olarak kurulacak. 1 Ocak 2023'ten itibaren faaliyete geçirilmesi planlanan Anayasa Mahkemesi 11 hakimden oluşacak ve üyeler, 6 yıllık görev süresi için seçilecek.

Parlamentonun yetkileri artacak

Anayasa taslağında ülkede mevcut süper başkanlık yönetim sistemi son bulacak. Parlamento ise güçlenecek.

Böylece anayasadan devlet başkanının büyükşehir belediye başkanları ile eyalet valilerinin kararlarını iptal etme yetkisi kaldırılacak.

Cumhurbaşkanının parlamentonun üst kanadı senatoya atadığı milletvekili sayısı 15’ten 10’a düşürülecek. Bunların 5’i Kazakistan Halk Asamblesi tarafından önerilecek. Böylece asamblenin meclise milletvekili atama fonksiyonunun kaldırılmasıyla parlamentonun alt kanadındaki milletvekili sayısı 107’den 98’e inecek.

Kanunları kabul etme yetkisi sadece parlamentonun alt kanadı mecliste olacak. Söz konusu reformla yetkilerinin genişletileceği mecliste tüm toplum tabakasının temsil edilmesi için nispi temsil sistemi uygulanacak.

Ayrıca daha önce büyükşehir belediye başkanları ile eyalet valilerinin cumhurbaşkanı tarafından atandığı ülkede, bundan sonra söz konusu adayların ilk önce yerel meclis milletvekillerince onaylanması gerekecek.

Meclisin devlet bütçesini sorgulama fonksiyonu genişleyecek.

Kazakistan insan hakları ombudsmanı ile ilgili madde eklenecek. Böylece, ombudsman görevi bağımsızlaştırılacak ve görevi boyunca senatonun onayı olmadan tutuklanamayacak.

Öte yandan yapılacak değişiklikler kapsamında Kazakistan’ı 28 yıl yönettikten sonra mart 2019’da görevinden istifa eden kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in anayasal statüsünün yer aldığı Birinci Cumhurbaşkanı'na ilişkin kanun da yürürlükten kalkacak.

Kaynak: AA