Cumhurbaşkanlığı, Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) himayesinde yürütülen Genel Maksat Helikopteri Programı (GMHP) kapsamında, TEI’nin ana motor yüklenicisi olduğu T700-TEI-701D model turboşaft motorunun teslim töreni gerçekleştirildi.
Törende konuşan SSB Başkanı İsmail Demir, “Öyle 5 yıllar, 8 yıllar gibi rakamlar bize biraz tuhaf geliyor. Onun için gün 24 saat diyoruz. Gerekirse 24 saatin hepsini kullanalım ama bu işi olabildiğince hızlı yapalım. Çünkü ülkemizin gerçekten ihtiyacı var. Sadece turboşaft motoru değil turbo jetlere, turbo fanlara da ihtiyacı var ve bunları hızla hayata geçirelim diyoruz” dedi.
TEI tarafından Eskişehir tesislerinde üretilen T700-TEI-701D turboşaft motorunun teslim töreni yapıldı. Türkiye’de üretilen ilk helikopter motoru olması itibarıyla milli havacılık tarihinde yeni bir kilometre taşı oluşturan TEI, bu projeyle ülkenin helikopter üretebilen ülkeler arasında yer almasını sağladı. Proje kapsamında üretilen ilk 4 adet T700-TEI-701D motoru T70 GMHP’ında kullanılmak üzere Türk Havacılık Uzay Sanayii A.Ş.’ye teslim edildi.
“BU MOTORLARDAN 20 YILI AŞKIN BİR SÜRE ZARFINDA 236 ADET ODUMUZA TESLİM EDİLECEK”
Törende açılış konuşmasını yapan TEI Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit, 20 yılı aşkın süre zarfında 236 motorun teslim edileceğini belirterek, “Ordumuzun ihtiyacı olan Genel Maksat Helikopteri Skorsky helikopterlerin Türkiye’de yerli olarak imalatı projesi. 3,2 milyar dolarlık devasa bir proje. Bu projede TEI olarak biz helikopterlerin motorlarını yerli olarak imal etmekle yükümlüyüz. Helikopterin kendisini Türk havacılık ve Uzay Sanayi yapıyor. Bütün elektroniği de ASELSAN gerçekleştiriyor. Üç büyük ortağın desteğiyle yerli Kara Şahin helikopterlerimizi uçuracağız. Bu motorlardan 20 yılı aşkın bir süre zarfında 236 adet odumuza teslim edilecek. Teslimle iş bitmiyor, bu motorların 30 yıl boyunca, çalıştıkları süre boyunca bütün bakım onarım idame sorumluluğu da TEI’ye ait olacak” ifadelerini kullandı.
“BU MOTORUN YÜZE 60’A KADAR PARÇALARINI TEI OLARAK BİZ BURADA ÜRETİYOR OLACAĞIZ”
Akşit ayrıca, milli helikopter motorunun Türkiye’de bütün testlerini yaptıklarını dile getirerek, “Bu motorun özelliği Türkiye’de üretilmiş ilk yerli helikopter motoru, 2 bin beygirlik ilk yerli helikopter motoru. Milli helikopterimiz turboşaft helikopterimiz onu da 1 yıla kalmadan yerli helikopterimiz Gökbey’de entegrasyon çalışmaları için teslim edeceğiz. Bu motorun yüze 60’a kadar parçalarını TEI olarak biz burada üretiyor olacağız. İlk motorlarda yerlilik oranı biraz daha düşük. Şuanda yüzde 30’lar civarında birkaç motor sonra bu yüzde 60’lara kadar çıkacak. Zaten motorun geri kalan aksamı özellikle biz o dönen parçalarındaki tribün kısmını yapıyoruz. Dışardaki aksesuarlarını tedarik zincirinden temin ederek motor haline getiriyoruz. Yan taraftaki bina da bir test merkezi kurduk. Burada da testlerini yaparak teslim ediyoruz. Motorlardan 4 tanesi yapıldı. Milli helikopter motorumuzun Türkiye’de bütün testleri yapıyoruz. Motorun kalibrasyonu daha az yakıp daha çok güç üretmesi için her bir tek tek test ederek bunların karakterizasyon haritalarının çıkarılması gerekiyor. Ciddi detaylı teknik bir iş. Bununla ilgili bütün ön çalışmalarımız bitti. Onları da Türkiye’ye kazandıracağız” şeklinde konuştu.
“TÜRKİYE’NİN SADECE TURBOŞAFT MOTORU DEĞİL TURBO JETLERE, TURBO FANLARA DA İHTİYACI VAR”
Daha sonra konuşan SSB Başkanı İsmail Demir, Türkiye’nin motor tasarımıyla alakalı belirli adımları attığını kaydederek, “TEI Tusaş ve Savunma Sanayimizin değerli bir ailesi ve bu aile içinde dünya devlerinden olan bir firma. Yıllardır otoritede devam ettiriyor ve gelişerek, büyüyerek devam eden bir yapı var karşınızda. Bu yapı kendisini ispat edemeseydi, eğer bir dünya devinin tedarikçisi arasında, ortakları arasında kendisine çok iyi bir yer edinemeseydi bu ortaklık devam etmezdi. İlaveten böyle bir ortaklığın devam etmesi Türkiye’de işi yapılabilirliğin, üretim kalitesinin, teknik seviyenin nerelerde olduğuyla ilgili aslında bütün dünyaya mesaj veren bir faaliyet kendi başına. Bu faaliyetleri bu açıdan önemsiyoruz. Biz tabi ki milli şirketlerimiz olsun onlar gelişsin isterken bir taraftan da böylesi küresel şirketlerinde Türkiye’de yatırım yapmaları, ortaklık yapmaları savunma sanayi konularında faaliyette bulunmalarını teşvik ve arzu ediyoruz. Bu konuda tutucu bir davranışımız yok. Çünkü biliyoruz ki Türkiye’ye adım atan, Türkiye’de yatırım yapan, Türkiye’de bu tür ortaklıklara giden firmalar bundan kesinlikle pişman olmayacaklar. İlaveten bu ortaklıklar dünyada kendine daha fazla yer bulacak. Bir taraftan ülkemizin teknoloji ve üretim kabiliyetlerine katkı yaparken, bir taraftan da çeşitli yerli üretimlerin ve teknoloji geliştirme hamlesine yoğunlaşacaklardır. Bugün aslında turboşavt motor teslimi yanında, test merkezinin temel atma töreni yanında bir kavramı da burada kutluyoruz. Artık Türkiye motor tasarımıyla ilgili belirli adımlar atmaya başladı. Gördüğünüz gibi milli helikopterimizin ve ilaveten Atak helikopterimizin motoru olabilecek motorun çalışmaları devam ediyor. Bu çalışmalar sabahtan akşama hemen oluverecek çalışmalar değil. Bir taraftan bu tür çalışmaların aldığı sürenin ne kadar uzun bilirken diğer taraftan da biz daha hızlı, daha çevik, daha atak olmamız lazım diyoruz. Genel müdürümüzle çeşitli konuşmalarımızda Cumhurbaşkanımızın kendisini nasıl sıkıştırdığını biliyoruz, bizi nasıl sıkıştırdıklarını biliyoruz. Öyle 5 yıllar, 8 yıllar gibi rakamlar bize biraz tuhaf geliyor. Onun için gün 24 saat diyoruz. Gerekirse 24 saatin hepsini kullanalım ama bu işi olabildiğince hızlı yapalım. Çünkü ülkemizin gerçekten ihtiyacı var. Sadece turboşaft motoru değil turbo jetlere, turbo fanlara da ihtiyacı var ve bunları hızla hayata geçirelim diyoruz. Bu konuda çok şükür gerekli idareler mevcut, gerekli enerji, gerekli potansiyel mevcut. Bizim görevimiz bunları yapmak. Bunu yapmakla aslında program yönetimini, proje yönetimini, şirket yönetiminde idarelerin harekete geçirilmesi, gençlerimizin ideallerinin, projelerinin hayata geçirilmesiyle olacak. Bizim de görevimiz onların önünü açmak, nice değerli projelere katkıda bulunmak” diye belirtti.
“TEI GİBİ ŞİRKETLERİMİZE SERİ ÜRETİM ANLAMINDA BÜYÜK İŞLER DÜŞECEĞİNİ BELİRTMEK İSTİYORUM”
SSB Başkanı Demir, TEI gibi şirketlere seri üretim anlamında büyük işler düştüğünü hatırlatarak, “Çeşitli ortamlarda kara araçları, deniz araçları, hava araçları konularında her hangi bir ürün çıktığında karşılaştığımız sorun motoru. Motorla ilgili ben birkaç ortamda da söyledim alaycı bazı ifadeler işitiyoruz. Benim cevabım şu; şunu duymak istiyorum Türkiye jet motoru üretmeye 20 sene önce başladı ama başarısız oldu veya tank motoru üretmeye 20 sene önce başladı ama başarısız oldu veya 15 yıl önce tank motoru üretmeye başladılar ama başarısız oldu gibi bir şey var mı? Yok. Başlamadığınız bir olayın var-yok tartışmasına girmektense, başladık, yapacağız, kararlıyız burada da örneklerini görüyoruz. İnşallah hep beraber bunları el birliğiyle tasarlayacağız ve hayata geçireceğiz. TEI bir anlamda, çok yetenekli bir üretim şirketi olmakla beraber, yanında tasarım kabiliyetlerini de geliştirdiğini görüyoruz. Bu anlamda milli olarak kurduğumuz motor şirketimizin de tasarım faaliyetleri açısından ve Türkiye’nin gelecekte milli motor tasarım merkezi olması açısından da önemli rol alacağını ve TEI gibi şirketlerimize de bu anlamda buna destek ve özellikle seri üretim anlamında büyük işler düşeceğini belirtmek istiyorum” dedi.
Yapılan konuşmaların ardından T700-TEI-701D Motoru teslimi gerçekleşti. Daha sonra sahnede TEI tesisleri içinde yapılacak olan ‘Turboşaft Ar-Ge Test Merkezi Binaları Temel Atma töreni yapıldı. Ardından protokol üyeleri motor test merkezine geçerek burada kara şahin helikopter motorunu test ederek yerinde inceleme gerçekleştirdi.
Öte yandan tören programına Savunma Sanayii Başkanlığı Başkanı İsmail Demir, Eskişehir Valisi Özdemir Çakacak, TEI Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit, kurum ve kuruluş temsilcileri ile TEI çalışanları katıldı.
(Mustafa Kaplan - Çağatay Gür /İHA)