Farklı etnik, dini ve mezhebi bileşenlerin mozaiği: Irak

Farklı etnik, dini ve mezhebi yapılara ev sahipliği yapan Irak, oluşturduğu bu çeşitlilikle adeta bir mozaiği andırıyor.

Binlerce yıl öncesine dayanan kadim uygarlıkların beşiği olan bu topraklar, yıllar içinde Sümerler, Akadlar, Farslar, Türkler ve Araplara vatan oldu.

Mevcut dini ve kültürel yapı bugün Arapların ülkenin en büyük etnik unsuru olmasını sağladı. Arapların ardından Irak'taki en büyük etnik grup ise Kürtler ve Türkmenler.

Irak Anayasası'na göre devletin dini İslam. Anayasa'nın 2'nci maddesinin 14'üncü fıkrasında, "Tüm Iraklılar ayrım gözetilmeksizin yasalar önünde eşittir." ibaresi yer alıyor. Ayrıca Anayasa'nın 43'üncü maddesi tüm dini bileşenlere kendi ibadetlerini yerine getirme özgürlüğü tanırken, devletin dini özgürlükleri ve ibadet yerlerini koruma yükümlülüğü de bulunuyor.

Ülke genelinde resmi nüfus sayımının son olarak 1997 yılında yapıldığı Irak'ta, devam eden yıllar içinde bazı kurum ve bakanlıklarca birtakım sayımlar yapıldı.

Irak'ta 2005 yılında yapılan gayriresmi sayımda, ülke nüfusu 27 milyon 962 bin 968 olarak açıklandı.

Irak Planlama Bakanlığına bağlı Kalkınma ve İşbirliği Kurumu ise 2015'te ülke nüfusunu yaklaşık 36 milyon olarak duyurdu.

Son olarak Irak Merkezi Sayım Kurumunun 2017 yılında yaptırdığı sayıma göre ise ülke nüfusu 37 milyon 139 bin 519.

Irak nüfusunun yaklaşık yüzde 95'i Müslüman. Kalan yüzde 5'lik kısım ise Hristiyan, Ezidi, Sabia Mendayi veya diğer dinlere mensup.

Ülkede 2003'teki ABD işgali sonrası kurulan siyasi denklem ve geçici yönetim, ülke siyasetini ve servetini belli mezhep ve etnik yapılar arasında bölüştürdü.

İşgalle birlikte kabul ettirilen denkleme göre Irak'ın yüzde 55'ini Şii Arap, yüzde 22'sini Sünni Arap, yüzde 19'unu Kürtler, yüzde 3'ünü Türkmenler ve kalan yüzde 1'lik kısmını ise diğerleri oluşturuyor.

Irak'ta Arap, Kürt ve Türkmenlerden oluşan Sünnilerin oranı, resmi olmayan verilere göre yüzde 47 ile 51 arasında.

Ülke nüfusunun yarısı yani yüzde 50'si ise Şii. Irak'taki Şiiler, başta Araplar olmak üzere Kürt, Türkmen ve Farslardan meydana geliyor.

Irak Anayasası'na göre ülke Arap ve Kürt olmak üzere iki resmi etnik yapıya sahip.

Resmi olmayan verilere göre, nüfusun yüzde 75-80'i Arap, yüzde 15-20'si ise Kürt.

Türkmenler ve diğerlerinin ülke nüfusunun yüzde 5-7'lik kısmını oluşturduğu ifade edilse de Türkmen gruplar gerçek rakamların daha yüksek olduğunu dile getiriyor.

Irak'ta Kürt nüfus daha çok Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'ndeki (IKBY) Erbil, Süleymaniye ve Duhok kentlerinde yoğunlaşıyor.

Resmi olmayan verilere göre Kürtler, ülke nüfusunun yüzde 19'unu oluşturuyor. Kürtler, Kerkük nüfusunun yüzde 25'ini ve Musul'un ise yüzde 6'sını oluşturuyor.

Iraklı Kürtlerin yüzde 80'inin Sünni, yüzde 17'sinin ise Şii olduğu belirtiliyor. Iraklı Şii Kürtler "Feyli Kürtler" olarak da adlandırılıyor. Kürtlerin yüzde 3'ü ise Hristiyan ve Sabia Mendai.

Ülkenin en büyük ikinci etnik unsuru Kürtlerin ana dili çeşitli lehçelerden oluşan Kürtçe.

Irak'ın en büyük üçüncü etnik grubu olan Türkmenlerin merkezi Kerkük. Türkmenler, 2003 sonrası ülke siyasetinde hak ettikleri yeri alamamaktan ve dışlanmaktan şikayet ediyor.

Ülkedeki Türkmen nüfusunun yaklaşık 3 milyon olduğu ifade ediliyor.

Türkmenler Kerkük'ün yanı sıra daha çok Erbil, Süleymaniye, Musul ve Diyala'da yaşıyor.

Kerkük nüfusunun yüzde 55'i, IKBY nüfusunun ise yüzde 5'i Türkmenlerden oluşuyor.

Ana dili Türkmence olan Iraklı Türkmenlerin yarısının Şii, yarısının ise Sünni olduğu kaydediliyor.

Keldani ve Asuriler daha çok Musul'a bağlı Aşağı Ninova ile Basra ve Bağdat'ta yaşıyor. Süryanice konuşan bu gruplar, Hristiyan dinine mensup.

Asuriler ülke nüfusunun yüzde 0,5'ini oluşturuyor ve modern Asurice dilini konuşuyor.

Aramice dilini konuşan Keldanilerin nüfusu ise 650 bin olarak ifade ediliyor. Irak'taki Hristiyanların yüzde 80'ini oluşturan Keldaniler, daha çok ülkenin güney kesiminde yaşıyor.

Irak'ta 1997'de yapılan nüfus sayımı verilerine göre ülkedeki Müslümanlar nüfusun yüzde 97'sine tekabül ediyor.

Hristiyanlar ise Irak nüfusunun yüzde 2,14'ünü oluşturuyor.

ABD'li istihbarat örgütlerine bağlı araştırma merkezlerine göre, 2003 öncesi Irak'ta Şiiler nüfusun yüzde 60-65'ini, Sünniler ise yüzde 32- 37'sini oluşturuyordu.

Irak'ta 1997 yılındaki sayıma göre, Hristiyan nüfusu yaklaşık 550 bin.

Ülkedeki Hristiyanların çoğunun Katolik olduğu belirtiliyor.

Irak'ta Ezidiler, dini bir yapı olarak biliniyor. 1997'deki nüfus sayımına göre sayıları 1000'den fazla olduğu ifade edilen Ezidiler, kendi kaynaklarına göre Irak nüfusunun yüzde 2'lik kısmını oluşturuyor.

Kürtçe ve Arapça konuşan Ezidiler, daha çok Musul'a bağlı Şeyhan ile Sincar bölgesinde yaşıyor.

Irak'taki Sabia Mendailerin sayısı yaklaşık 200 bin olarak ifade ediliyor. Sabia Mendailer daha çok Bağdat, Ammara, Basra, Nasıriye, Kut, Divaniye ve Diyala'da yaşıyor. Yaşamak için nehir kıyılarını tercih eden bu insanlar, Arapçanın yanı sıra kendilerine özel bir dil de konuşuyor.

Irak'ta 1914-1918 yıllarında varlık gösteren ve nüfusu yaklaşık 400 bin olarak ifade edilen Yahudiler, 1940'lı yılların sonuna doğru ülkeden göç ettirildi.

Yahudilerin o dönemde daha çok Bağdat ve Basra ile ülkenin kuzeyinde bulundukları kaydediliyor.

Şebeklerin Kürt asıllı oldukları iddia edilirken Türkmen Şebeklerin varlığından da bahsediliyor. Irak devletinin eskiden "Yahudi" olarak saydığı Şebeklerin bir kısmı Sünni Şafii, bir bölümü ise Şii.

1997 sayımına göre Şebeklerin nüfusu yaklaşık 80 bin. Söz konusu sayımda Şebekler Arap olarak kabul edilmişti.

Kaynak: AA