Dünyanın koruma altındaki ekosistemleri: Milli Parklar

ANKARA - Gamze Türkoğlu Oğuz

Yellowstone, eski ABD Başkanı Ulysses S. Grant'in 1872'deki imzasıyla dünyanın ilk resmi ulusal parkı oldu. Moğolistan hükümetinin 1778'de kurduğu Bogd Han Uul Dağı'nın ise en eski milli park olduğu sanılıyor.

Tüm kıtalarda 19. yüzyılın sonundan bu yana yaygınlaşan milli parklar, Dünya Korunma Birliğinin 1969'da Yeni Delhi'de düzenlediği 10. Genel Kurulunda "ulusal park" terimini bir karar metniyle onaylamasıyla sınırları belli bir çerçeveye kavuştu.

Kısmen büyük bir alanı kapsayan milli parklarda, eko-sistemlerin insan eliyle bariz biçimde değiştirilmemiş olması, bitki ve hayvan türlerinin devlet tarafından koruma altına alınması, ziyarete belli koşullar altında izin verilmesi gerekiyor.

En büyük ulusal parklar, ABD'nin yanı sıra Brezilya, Japonya, Hindistan ve Avustralya'da yer alıyor.

Dünyanın gözdeleri arasında Erciyes Dağı ve Hasan Dağı tüflerinin rüzgar ve suyun aşındırması sonucu oluşan olağanüstü kaya şekilleriyle tanınan Göreme Milli Parkı da gösteriliyor.

Amerika kıtasında en rağbet gören milli parklar şöyle sıralanıyor:

Arjantin-Brezilya sınırında 550 kilometrekarelik alana sahip, dünyanın en görkemli şelalelerinin bulunduğu Iguazu Milli Parkı'nda, 2 binin üzerinde canlı türü yaşıyor. Parktaki 275 şelaleden, "Şeytanın Gırtlağı" olarak adlandırılan en büyüğünün, 150 metre genişliğinde, 700 metre uzunluğunda olduğu ifade ediliyor.

ABD'de Yosemite, Büyük Kanyon ve Yellowstone, ülkenin öne çıkan milli parkları arasında gösteriliyor.

California eyaletinde, 3081 kilometrekare alana sahip Yosemite Milli Parkında berrak göller, granit kayalıklar, şelaleler, çam ormanları ve sekoya ağaçları dikkati çekiyor. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan park, ayılarıyla ünlü.

Arizona eyaleti sınırında bulunan, Colorado Nehri'nin 5,5 milyon yıllık hareketleri sonucunda ortaya çıkan Büyük Kanyon'da, sarı, kırmızı, turuncu, pembe, kızıl, kahverengi ve yeşil renklerdeki vadiler, dik bayırlar ve kaya katmanları göze çarpıyor. Kanyonun bazı bölgelerinde derinlik 1600 metreyi buluyor.

Kızılderililerin yerleşim alanlarına ev sahipliği yapan kanyonda yaşayan hayvanlar arasında, California akbabası, çalıkuşu, kırlangıç, sinek kuşu, kuzgun, geyik, koyun, çakal, dağ aslanı, vaşak, siyah ayı, rakun, sincap, Amerika sincabı, kokarca, çıngıraklı yılan ve kertenkeleler bulunuyor.

Idaho, Montana ve Wyoming eyaletlerinde yer alan, dünyanın ilk ulusal parkı olma özelliğini taşıyan Yellowstone Milli Parkı, 8987 kilometrekarelik alan üzerine kurulu. 10 binden fazla sıcak su kaynağına sahip parkta, 300'den fazla gayzer, 300'e yakın şelale bulunuyor. Parkta özellikle Kuzey Amerika boz ayısı, Amerikan kara ayısı, bizon, Kanada geyiği, antilop, çakal ve vaşaklar yaşıyor.

Brezilya'nın güneyinde yaklaşık 1700 kilometrekarelik alana kurulu Iguaçu Milli Parkı, Arjantin'deki Iguazu Milli Parkı'nın komşusu konumunda. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan, zengin biyoçeşitliğe sahip parkta jaguar, Amerika'ya özgü küçük siyah benekli vahşi kedi, uzun gövdeli ve uzun kuyruklu orta boy tropik yaban kedisi, Harpya kartalı, dev su samuru, tapir, pigme kariyaku, dev karıncayiyen gibi nesli tükenme tehdidi altında hayvan türleri yaşıyor.

Bocas del Toro bölgesinde bulunan Isla Bastimentos Ulusal Deniz Parkı,132 kilometrekarelik alanı kapsıyor. Hindistan sakız ağaçlarıyla kaplı kumluk adaları içine alan park, başta timsah, maymun ve deniz kaplumbağaları olmak üzere 10 binin üzerinde bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapıyor.

Şili Patagonyası içinde, 2420 kilometrekarelik alanda kurulu Torres del Paine Milli Parkında 3 bin metre yüksekliğinde dağların yanı sıra buzul ve fiyortlar dikkati çekiyor. Granit kayalı 3 dağ, parkın sembolü konumunda ve "Akbabaların Tahtı" olarak anılıyor. Çok sayıda göl, tundra ve servi ağacının yer aldığı parkta, puma, kondor, And Dağlarına özgü bir hayvan olan guanako ve gri Patagonya tilkisi yaşıyor.

UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan Galapagos Milli Parkı'nda dünyanın en ilginç ve yegane eko-sistemlerinden biri görülüyor. Volkanik takımadaları içeren parktaki adaların yüzde 97'sinde insan yaşamıyor.

Galapagos, aynı adı taşıyan kaplumbağaların ve penguenlerin yanı sıra başta iguana, sümsük kuşu, deniz aslanı olmak üzere çok sayıda hayvana ev sahipliği yapıyor. Galapagos'un, dünyada vahşi hayvanların insanoğlundan korkmadığı tek milli park olduğu ifade ediliyor.

Afrika kıtasındaki ulusal parklardan öne çıkanlar:

Tanzanya, Serengeti ve Kilimanjaro ulusal parklarına ev sahipliği yapıyor. 14 bin 763 kilometrekarelik alana yayılan Serengeti Milli Parkı, zebra ve antilopların göç yolları üzerinde yer alıyor. Parkta Afrika'nın "Beş Büyükleri" olarak anılan aslan, fil, leopar, gergedan ve bufalolar yaşıyor. Dünyadaki en eski eko-sistemlerden birine sahip Serengeti'de iklim, bitki örtüsü ve hayvan yaşamının milyonlarca yıl içinde neredeyse hiç değişikliğe uğramadığı belirtiliyor.

UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan Kilimanjaro Milli Parkı, Afrika'nın en yüksek noktası, 5895 metrelik Kilimanjaro Dağının eteğinde bulunuyor. Ekvator çizgisine 300 kilometre uzaklıktaki parkın kıraç arazi, çayırları ve dağlık kesimindeki ormanlar, fil, mavi maymun, Afrika lemuru, leopar gibi çok sayıda vahşi hayvana ev sahipliği yapıyor.

Namibya'nın kuzeybatısında 22 bin kilometrekarelik Etosha Tuzlası'na yayılan Etosha Milli Parkı, zürafa, zebra, leopar, gergedan, yüzlerce memeli, kuş ve sürüngen türünün yanı sıra eski çağlardan kalma 2 binden fazla kaya resmine ev sahipliği yapıyor. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan parkta, uçsuz bucaksız savanalar göze çarpıyor.

Yaklaşık 20 bin kilometrekarelik alan üzerine kurulu Kruger Milli Parkı, subtropikal iklimin sahip olduğu bölgede "Afrika'nın Beş Büyükleri"nin yanı sıra 500'den fazla kuş, 100 sürüngen ve yaklaşık 150 memeli türüne ev sahipliği yapıyor. Dünyanın başlıca safari güzergahı olan parkta çok çeşitli ağaç ve çiçek türlerine rastlanıyor.

Asya'nın gözde milli parkları:

UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan Nepal'deki Chitwan Milli Parkı, dünyada Bengal kaplanı nüfusunun en yoğun bulunduğu yer konumunda. 932 kilometrekarelik alana yayılan parkta sık ormanlar, 68 memeli, 544 kuş ve 126 balık türüne ev sahipliği yapıyor. Parkın sakinleri arasında tek boynuzlu gergedanlar, Bengal kaplanları ve Ganj timsahı öne çıkıyor.

Dünyanın en büyük kertenkelesi Komodo ejderine ev sahipliği yapan Komodo Milli Parkı, 3 büyük, 26 küçük adanın dahil olduğu 1733 kilometrekarelik alan üzerinde bulunuyor. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan parkta, savanalardan bulut ormanlarına kadar çeşitli bitki örtüsüne rastlanıyor. Deniz yaşamı açısından da zengin park, balina köpek balığı, pervane balığı, manta vatozu, cüce deniz atı, deniz tavşanı, mavi halkalı ahtapot, sünger ve mercanları barındırıyor.

Dünyadaki büyük tek boynuzlu gergedan nüfusunun üçte ikisine ev sahipliği yapan, yaklaşık 500 kilometrekarelik alanda kurulu Kaziranga Milli Parkı, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alıyor. 2006 yılında Kaplan Rezervi de ilan edilen parkta bitki örtüsü, uzun fil çimleri, bataklıklar ve tropikal geniş yapraklı ormanlardan oluşuyor. Brahmaputra Nehrini içeren park, gergedan ve kaplanların yanı sıra fil, yabani su bufalosu, bataklık geyiği, sakarca kazı ve pasbaş gibi değerli kuş türlerine yaşam alanı sunuyor.

Turkuaz rengi göller, şelaleler, karla kaplı dağların eteğindeki ormanlık alanların bulunduğu Ciucaygou Milli Parkı, Çin'in Kuzey Sıçuan Bölgesinde Tibet Himalaya Platosu sınırında konumlanıyor. Dokuz Köylü Vadi olarak anılan, 720 kilometrekarelik alana kurulu park, 220'den fazla kuş türüne, dev panda ve Sıçuan altın maymunu gibi nesli tükenmekte olan hayvanların yanı sıra orman güllerine ev sahipliği yapıyor. Park, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alıyor.

Avrupa'nın öne çıkan milli parkları:

Onlarca şelaleyle bağlanan zümrüt rengi 16 gölün yer aldığı Plitvice Gölleri Milli Parkı, UNESCO Dünya Mirası listesinde bulunuyor. Hırvatistan'ın en eski ve en büyük milli parkı Plitvice, yaklaşık 300 kilometrekarelik bir alanı kaplıyor. Sık ormanların yer aldığı parkta en fazla kayın, alaçam ve köknar ağaçlarına rastlanıyor. Park, 109 tür bitkiye ve başta kelebek, ayı, geyik, kurt, yaban domuzu ve nadir görülen kuş türleri olmak üzere çok sayıda hayvana ev sahipliği yapıyor.

İç Anadolu Bölgesi'nde Nevşehir'de yer alan Göreme Milli Parkı, volkanik tüften oluşmuş sıra dışı yapılarıyla dikkati çekiyor. Bizans kilise mimarisi açısından önemli bir devre ışık tutan park, alüvyonla dolmuş dere ve ırmak vadileri, drenaj havzaları ve yüksek düzlüklerden oluşuyor.

Derinkuyu ve Kaymaklı Yeraltı Şehirleri, Karain Güvercinlikleri, Karlık Kilisesi, Yeşilöz Theodoro Kilisesi ve Soğanlı Arkeolojik Alanının bulunduğu Göreme Milli Parkı, eşsiz jeomorfolojik oluşumu, manzarası, tarihi ve etnolojik yapısıyla UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer alıyor.

Pasifik'teki ulusal parklar:

Fuji Dağı, Fuji Beş Gölü, Hakone Kasabası ve Izu adalarını kapsayan Fuji-Hakone-Izu Milli Parkı, Japonya'nın 1936'da kurduğu ilk 4 park arasında yer alıyor. 1227 kilometrekarelik alana yayılan park, doğal kaynak suları, sahiller, dağlar, göller ve 100'den fazla volkanik adayla çeşitli coğrafi özellikleri bir arada barındırıyor.

Queensland açıklarında Mercan Denizi'nde bulunan Büyük Set Resifi Deniz Parkı, 344 bin 400 kilometrekarelik alanda 2900 resif ve 900 adadan oluşan dünyanın en büyük resif sistemi olarak anılıyor. UNESCO Dünya Mirası listesinde bulunan Büyük Set Resifi, mink, kambur ve mavi balina türlerinin yanı sıra nesli tükenmekte olan deniz memelisi dugongaya, 6 tür deniz kaplumbağasına ve bir milyondan fazla balık, mercan, köpek balığı, vatoz ve denizanasına ev sahipliği yapıyor.

Yeni Zelanda'daki 14 ulusal parktan en büyüğü olan Fiordland Milli Parkı'nda, ismini aldığı fiyortların yanı sıra zirveleri karya kaplı dağlar, vadiler, göller, çayırlar, nehirler ve tropik ormanların hepsi bir arada bulunuyor. Dünyanın en büyük kuşu olarak anılan ve 40 yılı aşkın süre nesli tükendi diye düşünülürken 1948'de Fiordland Milli Parkı'nda yeniden keşfedilen Takahe burada yaşıyor. Park, dünyanın uçamayan tek papağanı Kakapo'ya da ev sahipliği yapıyor.

Kaynak: AA