Barzani’ye 'başkanlığı bıraktıran' süreç

ERBİL - İdris Okuducu

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nde (IKBY) yaklaşık 12 yıl boyunca başkanlık görevini yapan 71 yaşındaki Mesut Barzani, 7 Haziran’da aldığı gayrimeşru referandum kararının ardından yaşananlar nedeniyle 29 Ekim’de görevi bırakmak zorunda kaldı.

Başta komşu ülkeler olmak üzere dünya kamuoyunun karşı çıktığı, IKBY içinde de muhalefet edilen 25 Eylül referandumu sonrası yaşanan gelişmelerden sonra Barzani 1 Kasım itibarıyla görevine devam etmeyeceğini açıkladı.

IKBY Meclisi de Barzani'nin yetkilerinin "hükümet, meclis ve adalet konseyine" devredilmesini oy çokluğuyla onayladı.

Barzani'nin görevine 1 Kasım itibarıyla devam etmeyeceğini ve tekrar aday olmayacağını açıklamasındaki ana faktörler, "referandum sonrası istediğini elde edememe, Irak merkezi hükümetinin Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerde tam kontrolü sağlayıp Peşmerge'nin bu bölgelerden çekilmesi ve muhalefetin referandum hakkında birçok öngörüsünün doğru çıkması" oldu.

IKBY'nin siyasetindeki başaktörlerden biri olan Barzani, referandum kararını aldığı 7 Haziran'dan sonra yaklaşık 4 ay boyunca Irak merkezi hükümeti, muhalefet partileri, ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, Birleşmiş Milletler başta olmak üzere uluslararası toplum ve komşu ülkelerin "referandumu iptal etme" çağrısına kulak vermeyerek, kararında ısrar etti.

Barzani'nin siyasi kariyerine mal olan referandum kararıyla başlayan süreç, 29 Ekim’de görevi bırakacağını açıklamasıyla sona erdi.

Barzani, referanduma gidilmesi kararını ilk defa 13 Temmuz 2014'te bazı siyasi partilerle bir araya geldiği bir toplantıda gündeme getirdi.

IKBY Başkanı Barzani'nin talebi üzerine IKBY meclisi referandum meselesini ele almak için 20 Temmuz'da oturum düzenledi ancak, henüz nihai bir karar alınmamışken terör örgütü DEAŞ 3 Ağustos 2014'te Peşmerge'nin elinde tuttuğu Musul'un Sincar ilçesiyle diğer bölgelere saldırdı.

DEAŞ ile yaklaşık 3 yıl boyunca kanlı bir mücadele içine giren Erbil yönetimi, Irak ordusunun Musul'u DEAŞ'tan tamamen geri almasının ardından referandum meselesini tekrar gündeme taşıdı.

Barzani, 7 Haziran'da "muhalefetin boykot ettiği" Erbil'in Salahaddin kasabasındaki toplantıda, referandumun 25 Eylül'de yapılması kararının alındığını bildirdi.

Referandum birçok tartışmayı beraberinde getirirken, aynı zamanda Barzani'nin tüm yetkilerini "hükümet, meclis ve adalet konseyine" devretmesi ve başkanlığı bırakması serüvenini de başlattı.

Barzani'nin 7 Haziran toplantısında referandumun IKBY'nin yanı sıra statüsü tartışmalı olan Kerkük vilayetinin tamamı ve diğer bölgelerde de yapılması kararına ilk tepki Türkmenlerden geldi.

Irak Türkmen Cephesi (ITC) Başkanı Erşet Salihi, IKBY'nin "bağımsızlık referandumu" planına tepki göstererek, "Türkmenlerin yoğunlukta yaşadığı bölgenin bu referanduma katılmasını kesinlikle kabul etmeyeceğiz." ifadelerini kullandı.

IKBY'de muhalefetin önde gelen partilerinden Goran Hareketi ve onun yanında yer alan İslami Toplum Partisi (Komel), 11 Temmuz'da ortak bir bildiri yayımlayarak referandumun bölgenin öncelikleri arasında yer almadığını, ivedi bir şekilde ertelenmesini istedi.

Barzani referandumdan geri dönüşün olmayacağı yönünde açıklamalar yaparken, içerideki muhalefet de karşı atağa geçti.

Kürt bölgesindeki bir grup siyasetçi ve medya mensubu, 26 Temmuz'da "bağımsızlık referandumuna" karşı hayır kampanyası yürüteceklerini duyurarak, referandumun ertelenmemesi halinde Kürtler için çok kötü sonuçlar doğuracağı konusunda uyarıda bulundu.

Bu açıklamadan iki hafta sonra 8 Ağustos'ta Süleymaniye kentinde iş adamı Şasivar Abdulvahid öncülüğünde "Referanduma Şimdi Hayır Hareketi" kuruldu.

Hareket sözcüsü Rabun Maruf, "Bu referandum, adil ve demokratik bir devlet kurmak için atılan bağımsızlık adımı değil, tam tersine çok tehlikeli ve tarihi bir hatadır. Referandum, bahsi edilen amaçların tasfiye edilmesi, parçalanma ve bölünmeyi artıracaktır. Hem uluslararası hem de bölgesel desteği kaybetmemize sebebiyet verecektir." demişti.

Barzani ise 15 Ağustos'ta liderliğini yaptığı Kürdistan Demokrat Partisi'nin (KDP) 71'inci kuruluş yıl dönümü vesilesiyle yayımladığı kutlama mesajında, "Kürdistan halkının yanında tüm imkanlarınızı seferber ederek, referandum ve bağımsızlık sürecine destek vermenizi istiyorum çünkü bağımsızlığın dışında halkımızın başka bir alternatifi yok." ifadelerini kullanmıştı.

Irak meclisi, 12 Eylül'de düzenlediği oturumda IKBY'nin tek taraflı referandum kararını oy çokluğuyla reddetti.

Bu gelişmeden iki gün sonra Barzani, Musul'un doğusundaki terör örgütü DEAŞ ile mücadele koordinasyon merkezinde ABD'nin DEAŞ'la Mücadele Koalisyonu Özel Temsilcisi Brett McGurk, Birleşmiş Milletler Irak Temsilcisi Jan Kubis ve İngiltere Büyükelçisi Frank Baker ile referandumu görüştü.

Tarafların, Barzani'ye referandumun ertelenmesi için bir teklif sunduğu ve kendisinin de bunu değerlendireceği kaydedildi.

Barzani, 15 Eylül'de Duhok'un Amedi ilçesindeki "Evet Mitingi"nde destekçilerine hitap ettiği konuşmasında ABD, BM, İngiltere ve Fransa'nın referandumu erteleyin teklifini kabul etmediklerini belirterek şunları söyledi:

"Şimdiye kadar, referanduma denk bir alternatif bize ulaşmadı. Referandum, bağımsızlığa ulaşmamız için bir araçtır. Amacımız bağımsızlıktır. Daha önce birçok vaatler verildi ancak hiçbiri yerine getirilmedi. Bu yüzden referandum ertelenmeyecektir."

Aynı gün içerisinde IKBY meclisinde düzenlenen oturumda referandumun belirlenen tarihte yapılması oy çokluğuyla kabul edildi.

Bu süreçte IKBY'deki etkili muhaliflerden de Barzani'ye çeşitli uyarılar geldi.

Goran ve Komel, 20 Eylül'de yayımladıkları ortak bildiride, Barzani'ye referandumun gerçekleşmesi halinde "Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerin kaybedilme riski taşıdığı" uyarısında bulundu.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron da 21 Eylül'de Barzani ile yaptığı telefon görüşmesinde referandumun ertelenmesi talebinde bulundu.

Ancak Barzani, Erbil'de düzenlenen final mitinginde, referandumun ertelenmesi için çok geç olduğunu belirterek, "Referandumun ertelenmesi için gece-gündüz baskıya maruz kalıyoruz. Biz başarısızlığa uğrayan geçmişe dönmeyeceğiz. Görüşmelere çok ciddi ve açık bir zihniyetle ancak 25 Eylül'den sonra hazırız. Artık çok geç ve referandumun ertelenmesi için vakit kalmadı. Buradan söylüyorum, kendimi halkım karşısında utandıracak birisi değilim." dedi.

Irak'taki Federal Mahkeme, tüm ısrarlara rağmen ertelenmeyen referandumu durdurma kararı aldı.

Mahkemeden yapılan açıklamada "Yapılan inceleme sonrası mahkeme, Kürdistan bölgesinde çıkarılan '8 Haziran 2017 tarihli ve 106 sayılı Başkanlık emrine göre 25 Eylül'de yapılması planlanan referandumu' durdurma kararı aldı." denildi.

Irak merkezi hükümeti, ABD ve İngiltere başta olmak üzere uluslararası toplum ve komşu ülkelerin referandumun iptal edilmesi için yaptığı çağrılara kulak asmayan Barzani, 25 Eylül'de gayrimeşru referandumu gerçekleştirdi.

IKBY'ye bağlı Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu, 27 Eylül'de statüsü tartışmalı Kerkük vilayeti ve diğer bölgeler dahil olmak üzere referandumda yüzde 92,73 "evet", yüzde 7,27 "hayır" oyu kullanıldığını duyurdu.

Referandumun yapıldığı, 25 Eylül'de Irak meclisi de bir oturum düzenledi.

Oturumda, Peşmerge'nin Kerkük dahil elinde tuttuğu tartışmalı bölgelerden çekilmesi, ordu güçlerinin bölgeye sevk edilmesi, tüm sınır ve havalimanlarının Bağdat'a teslim edilmesi kararı oy çokluğuyla kabul edildi.

Irak merkezi hükümeti, meclisin kararını uygulamak için 16 Ekim gecesi Irak ordusu, federal polis ve Haşdi Şabi'den meydana gelen ortak güçler Kerkük'e askeri operasyon başlattı.

Ortak güçler, tam 48 saat içerisinde Kerkük vilayetinin tamamında "çatışmasız" bir şekilde kontrolü sağladı.

Irak güçlerinin Kerkük ve tartışmalı bölgelere girmesinden sonra Peşmerge "çatışmadan" geri çekildi. Bunun sonucu olarak da Erbil yönetimi, Kerkük'te yaklaşık 3 yıldır elinde tuttuğu ve gelirinin yarısını karşılayan önemli petrol kuyuları "Bay Hasan ve Havana'yı" kaybetti.

IKBY Başkanı Barzani, yaşanan bunca gelişmeden sonra yayımladığı görüntülü açıklamayla, 1 Kasım itibarıyla görev süresinin dolacağını ve uzatılmasını kabul etmediğini bildirdi. Hiçbir çağrı ve uyarıyı dikkate almayan Barzani, "IKBY muhalefeti ve ABD’yi suçlayarak" görevini bıraktı.