Ankara
Arktik'teki küresel paylaşım mücadelesinde ABD, Danimarka, Norveç, Rusya ve Kanada'nın istediği milyonlarca kilometrekarelik egemenlik alanlarının belirlenmesinde Grönland'ın merkezi konumu dikkati çekiyor.
ABD'nin 47. ABD Başkanı olarak 20 Ocak'ta göreve başlayacak Donald Trump, ülkesinin "ulusal güvenliği" için Grönland adasının ABD'nin kontrolüne girmesini isterken Arktik'te jeopolitiğin hangi yöne evrileceği merak konusu.
Kritik coğrafi konumu dolayısıyla Rusya'dan ve diğer ülkelerden gelecek askeri tehditlere karşı ABD balistik füze uyarı sistemi için hayati önemde görülen ada, buzulların erimesiyle açığa çıkacak doğal kaynaklar açısından da zengin.
Arctic Institute'un konuyla ilgili çalışmalarına göre, Grönland, Arktik bölgesindeki konumu neticesinde geniş bir kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgeye (MEB) sahip. Grönland'ın kıta sahanlığı, kıyıdan başlayarak Kuzey Buz Denizi, Atlantik Okyanusu ve Labrador Denizi'ne doğru yüzlerce kilometre uzanıyor.
Grönland'ın kıta sahanlığı, petrol, doğal gaz ve nadir toprak elementleri açısından zengin olan Arktik deniz tabanını da içeriyor.
Bu deniz alanları, Grönland'ın özellikle balıkçılık ve deniz tabanındaki doğal kaynakların araştırılması ve işletilmesi, ekonomik faaliyetleri ve uluslararası ilişkiler açısından önem taşıyor.
Grönland'ın deniz yetki alanları 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) hükümleri çerçevesinde belirlendi. Bu arada, bağlı bulunduğu Danimarka'ya 2 bin 900 kilometre uzaklıktaki Grönland "yarı egemen" statüde.
Bu sözleşmeye göre kıyı devletleri, kara sularının ötesinde kıta sahanlığı talep edebilir ancak bunun için ülkelerin, deniz tabanının, kara topraklarının doğal bir uzantısı olduğunu kanıtlamaları gerekiyor.
UNCLOS 76. maddesine göre, kıta sahanlığının varsayılan uzunluğu kıyı devletinin temel çizgilerinden itibaren en az 200 deniz mili. Kıyı devletleri, temel çizgilerinden 350 deniz miline kadar genişletilmiş bir kıta sahanlığı talep etme hakkına sahip.
Bölgedeki hak iddiaları
Kanada, Grönland üzerinden Danimarka, Norveç ve Rusya, anlaşma kapsamında Arktik bölgesinde münhasır haklara sahip.
Norveç, 2006'da Birleşmiş Milletler Kıta Sahanlığı Sınırları Komisyonuna (CLCS) sunduğu taleple kıta sahanlığını yaklaşık 235 bin kilometrekare genişletti. Bu alan Barents Denizi'ndeki Loop Hole, Arktik Okyanusu'ndaki Batı Nansen Havzası ve Norveç Denizi'ndeki Banana Hole'u içeriyor.
Kanada da 2013'te CLCS'ye yaklaşık 1,2 milyon kilometrekarelik bir alan için kısmi başvuruda bulundu.
Danimarka (Grönland üzerinden) 2014'te 895 bin kilometrekarelik alan için Lomonosov Sırtı'nın tamamını kapsayan bir iddiada bulundu.
Rusya 2001'de bir talepte bulunurken eksik veri nedeniyle revize edilmiş bir başvuru yapması tavsiye edilmesi üzerine 2015'te Lomonosov Sırtı'nın bazı bölümlerini içeren 1,2 milyon kilometrekarelik hak iddiasını gündeme getirdi.
Öte yandan, Kuzey Kutbu hiçbir ülkeye ait değil. Kuzey Kutbu'na kıyısı olan bir ülke, sadece kıtanın deniz altındaki kara kütlesinin sığ bir uzantısı konumunda. Ayrıca dış sınırı okyanus tabanının bükülmesiyle belirlenen kıta sahanlığı, üzerindeki veya altındaki kaynaklar üzerinde münhasır hak talep edebiliyor.
Trump'ın açıklamalarıyla gündeme oturması, ABD'nin Grönland konusundaki girişimlerini yeniden hatırlattı.
ABD, UNCLOS anlaşmasını kabul etse de anlaşmaya taraf olmadığı için ve kıta sahanlığı konularında hak iddiasında bulunamıyor. Öte yandan, ülke, yetki alanı ve deniz kaynaklarına erişim gibi konularda hak iddia edebiliyor.
Alaska'yı 1867'de Rusya'dan satın alan ABD yönetimi, Grönland'ı Danimarka'dan satın almak için müzakerelere başlasa da sonuç alamamıştı.
1945-1953'te Harry Truman yönetimindeki ABD, 1946'da da adayı satın alma teklifi de Danimarka tarafından reddedilmişti.
Donald Trump, ABD'de 2017-2021 yıllarındaki ilk başkanlık döneminde de Grönland'ı satın almaya çalışmış ancak hem ada yönetimi hem de Kopenhag hükümeti, "Grönland satılık değil" mottosuyla teklifi geri çevirmişti.
Bir kıyı devleti genişletilmiş kıta sahanlığını nasıl talep eder ve kim belirler?
Bir kıyı devletinin, genişletilmiş kıta sahanlığı talep etmek için deniz tabanı ve altındaki özelliklerin derinlik, şekil ve jeofizik özelliklerini tanımlayan veriler toplaması gerekiyor.
CLCS, kıta sahanlığı sınırları hakkında nihai ve bağlayıcı tavsiyeler verebiliyor ancak devletler arasında çakışan kıta sahanlığı iddialarını çözemiyor.
Kaynak: AA
dikGAZETE.com