Akaryakıtın pompa fiyatında uluslararası piyasa etkisi

ANKARA - MUHSİN BARIŞ TİRYAKİOĞLU

Petrol Sanayi Derneği (PETDER) Genel Sekreteri Niyazi İlter, Türkiye'deki reel pompa fiyatları açısından bakıldığında, bu yıl 7 Eylül'e kadar olan dönemde dolar kuru yüzde 2,8 düşerken, benzinde yüzde 1,9, motorinde ise yüzde 1,1 artış hesaplandığını belirterek, "Ham petrol ile petrolden elde edilen ürünler arasındaki ilişki birebir değil. Petrol yatay seyreder veya düşerken aynı zamanda dolar kuru gerilerken akaryakıt pompa fiyatlarının artmasında, uluslararası piyasalardaki benzin ve motorin fiyatlarının yüksekliği etkili oluyor." dedi.

İlter, AA muhabirine yaptığı değerlendirmede, ham petrol fiyatlarındaki değişimlerin ve dolar kurundaki düşüşün akaryakıt fiyatları üzerinde sınırlı etkisi bulunduğunu söyledi.

Petrol rafinerilerinin de benzin ve motorin satış fiyatını ham petrol alış fiyatıyla değil, uluslararası benzin ve motorin fiyatıyla belirlediğini ifade eden İlter, "Dolayısıyla Türkiye'deki rafineriler de rafine ettikleri ürünü uluslararası fiyattan satmak durumundalar." ifadelerini kullandı.

Ham petrol fiyatlarındaki yüzde 50 oranında bir düşüşün pompa fiyatlarına sadece yüzde 15 olarak yansıdığını aktaran İlter, "Ürün fiyatı belirlenirken rafinasyon, depolama, taşıma ve kur maliyeti gibi değişkenler göz önünde bulunduruluyor. Ayrıca, pompa satış fiyatları içerisinde en yüksek pay tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de vergilerdir. Uluslararası piyasalardaki değişimlerse vergi haricindeki ürün fiyatı üzerinde etkilidir, bu nedenle ham petrol fiyatındaki düşüşler pompa fiyatlarına aynı oranda yansımaz." değerlendirmesinde bulundu.

Bu yılın başındaki fiyatlarla eylül fiyatlarını karşılaştıran İlter, Brent petrolün fiyatının bu dönemde yüzde 4,1 düştüğünü, ancak uluslararası piyasalardaki 95 oktan benzinin litresinin yüzde 4,2, motorinin litresinin ise yüzde 4,6 arttığına dikkati çekti.

Türkiye ile uluslararası piyasalardaki akaryakıt fiyat oluşumlarını da değerlendiren İlter, "Ocak ayından 7 Eylül'e kadar olan dönemde, ürün fiyatı açısından baktığımızda, uluslararası piyasalarda benzin fiyatı yüzde 4,2 yükselirken, Türkiye'de yüzde 5,9 arttı. Motorinde ise uluslararası piyasalarda ürün fiyatı yüzde 4,6 artarken, Türkiye'de yüzde 2,4 yükseldi. Türkiye'deki reel pompa fiyatları açısından bakıldığında ise aynı dönemde dolar kuru yüzde 2,8 düşerken, benzin yüzde 1,9, motorin yüzde 1,1 arttı. Bunda belirttiğimiz uluslararası piyasa koşullarının etkisi var. Yani, ham petrol ile petrolden elde edilen ürünler arasındaki ilişki birebir değil. Petrol yatay seyreder veya düşerken aynı zamanda dolar kuru gerilerken akaryakıtın pompa fiyatının artmasında, uluslararası piyasalardaki rafine ürünlerin yani benzin ve motorin fiyatlarının yüksekliği etkili oluyor. Özellikle Türkiye'nin rafine edilmiş bazı ürünleri mevcut kur üzerinden belli dönemlerde daha fazla ithal ettiğini düşünürsek bu etki kaçınılmazdır. "

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun (EPDK) 2016 verilerine göre, Türkiye'deki toplam akaryakıt satışının yüzde 83'ünü motorin, yüzde 8,36'sını ise benzin oluşturuyor. Kalan satışlar içinde denizcilik ve havacılık yakıtları yer alıyor.

Yine geçen yıl vergisiz bayi satış ortalamasına bakıldığında ise pompa fiyatları, yıl boyunca 95 oktan kurşunsuz benzinin litresi için 1,57 lira, motorinin litresi için ise 1,56 lira düzeyinde gerçekleşti.

Petrol Sanayi Derneğinin (PETDER) 2016 raporuna göre de Türkiye'de benzin fiyatlarının yüzde 36'sı ürün bedeli ve dağıtım payından oluşurken, yüzde 15'i katma değer vergisi (KDV), yüzde 49'u ise özel tüketim vergisinden (ÖTV) kaynaklanıyor. Motorinde pompa fiyatlarının yüzde 48'i ürün bedeli ve dağıtım payından, yüzde 15'i KDV ve yüzde 37'si de ÖTV'den oluşuyor.

EPDK'nın akaryakıt fiyatlarını artırma veya azaltma yetkisi bulunmazken, haksız rekabet veya kar marjlarında ortaya çıkabilecek yüksek değişimlerde piyasada 2 aylığına tavan fiyat ilan edebiliyor.

Geçmişte benzer sebeplerle 3 kez söz konusu uygulamaya başvuran EPDK, Kurban Bayramı'ndan önce tüketici aleyhine gelişebilecek fiyat hareketliliği konusunda akaryakıt dağıtım şirketlerini uyarmıştı.