Afganistan'da devlet ülkenin yarısına hakim değil

KABİL - Sayed Khodaberdi Sadat/Ahmet Furkan Mercan

Afganistan'da, ABD'nin 2001 yılındaki işgalinin ardından yeniden yapılandırılan merkezi yönetimin ülke genelindeki hakimiyeti azalırken afyon üretiminde hızlı bir artış meydana geldi.

ABD'nin Afganistan'ın Yeniden Yapılanması için Özel Başmüfettişi John Sopko'nun ABD Kongresi için hazırladığı raporda, Afganistan topraklarının yaklaşık yarısının örgüt kontrolünde olduğunu belirtildi.

Afganistan'da 2008'de faaliyete başlayan ABD'nin teftiş makamı, ülkedeki yeniden yapılanma ve kalkınma projelerini takip ediyor, halkın talep ve şikayetlerini dinleyerek oluşturduğu denetim raporlarını halka açıklıyor.

Raporda, ülke genelindeki güvenlik durumu, kamu kurumlarının performans ve ABD harcamalarının genel bir değerlendirmesi yapıldı.

Rapora göre, ABD işgal sonrası 132 milyar dolar harcadı ancak yoksulluk sınırındaki kişi sayısı arttı. Ayrıca kuraklık yüzünden göç edenlerin oranı çatışma nedeniyle göç edenleri geçti. Afganistan'ın ithal ettiği ürünlerin başında ise buğday unu yer aldı.

Amerikan yönetiminin, 2002’den beri Afganistan'ın yeniden yapılandırılması faaliyetlerine aktardığı 132 milyar doların 83,1 milyarı güvenliğe (4,5 milyarı uyuşturucu ile mücadele), 33,7 milyar doları idare ve kalkınmaya (4,3 milyarı doları uyuşturucu ile mücadele), 3,5 milyar doları insani yardım ve 11,6 milyar doları sivil operasyonlara tahsis edildi.

NATO'nun Afganistan'daki Kararlı Destek Misyonu'nun verilerinin aktarıldığı rapora göre, Afgan hükümetinin kontrolünde ya da etkisindeki ilçelerin sayısı Kasım 2015'ten bu yana yüzde 16 azaldı. Taliban ve diğer örgütlerin kontrol ya da etki altında tuttuğu ilçe sayısı yüzde 5,5 arttı, ihtilaflı ilçelerin sayısı yüzde 11 yükseldi.

Afganistan'ın 407 ilçesinin 226'si devlet kontrolü altında bulunuyor. Bu ilçelerde ülke nüfusunun yüzde 65'i olan 21,7 milyon kişi yaşıyor.

Taliban ve diğer örgütlerin kontrol ya da etkisinde 49 ilçe bulunurken, asıl önemli değişim tarafların birbirine üstün gelemediği alanda yaşanıyor. İlçelerin yüzde 32,4'üne karşılık gelen 132 yerde hükümet güçleri ile örgütlerin hakimiyet mücadelesi yaşanıyor.

Rapora göre, örgütlerin ele geçirdiği topraklar genişlemiyor. Ancak hükümetin kontrolünün azaldığı, buna karşın iki tarafın birbirine üstün gelemediği alan genişliyor.

Rapor, ABD ve Afganistan yönetimlerinin ülkede sürdürülebilir barış ve güvenliğin Taliban ile uzlaşı ve siyasi anlaşmadan geçtiğini kabul ettiğine yer verdi.

Rapora göre, Taliban'ın en güçlü olduğu vilayetler Uruzgan, Kunduz ve Helmand. Ülkedeki güvenlik olaylarının yüzde 67'si bu üç vilayette yaşandı.

Kuzeydeki güvenlik şartları ise her geçen gün kötüye gidiyor. Belh, Faryab ve Cüzcan eyaletlerindeki çatışmalar artıyor. Taliban, Faryab'da 3 ilçeyi ele geçirdi. 250'den fazla DEAŞ mensubunun Cüzcan'da hükümet güçlerine teslim olması rekabet ettiği Taliban'ın kontrolünü pekiştirdi.

ABD, 30 Eylül 2018 verilerine göre Afgan Ulusal Savunma Kuvvetlerine (ANDSF) 83,14 milyar dolar tahsis etti. Bu oran ABD'nin Afganistan'da 2002'den bugüne sürdürdüğü tüm yeniden yapılandırma fonlamalarının yüzde 63'üne tekabül ediyor.

Afganistan güvenlik güçleri Temmuz 2018 itibarıyla yaklaşık 312 bin kişiden oluşuyor. Bunun 194 bini ulusal orduya, 118 bini polis gücüne ait.

Geçen yıla kadar istikrarlı bir artış gösteren Afgan güvenlik personeli sayısı, son bir yılda yaklaşık 9 bin kişi azaldı.

ABD, 2002'den Eylül 2018'e kadar uyuşturucu ile mücadele kapsamında Afganistan hükümetine günde ortalama 1,5 milyon dolar yardım ediyor. ABD, Afganistan'da 2002'den bu yana uyuşturucu ile mücadele faaliyetlerine 8,8 milyar dolar tahsis etti.

Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisine (UNODC) göre, ülkedeki afyon çiçeği yetiştiriciliği için kullanılan araziler 2016'da 201 bin hektarken son verilerde 328 bin hektara yükseldi.

ABD'nin Afganistan'a müdahale ettiği 2002'den beri afyon üretim sahaları 4 kattan fazla genişledi.

Afganistan'da üretilen afyonun 2017'deki piyasa değeri 4,1-6,6 milyar dolar arasında tahmin ediliyor.

UNODC'ye göre afyon üretiminden elde edilen gelir, Afganistan gayrisafi yurtiçi hasılasında (GSYH) yüzde 19-32 arasında bir paya karşılık geliyor.

Raporda aktarılan BM rakamlarına göre, ülkedeki kuraklık bu yıl eylül ayına kadar 275 bin Afgan'ı yerinden etti. Bu sayı aynı dönemde meydana gelen çatışmalar nedeniyle göçe zorlananların sayısından 52 bin kişi daha fazla.

Mayıs 2018'de BM ülkedeki kuraklığı "son yılların en kötüsü" olarak nitelemiş ve yaklaşık 2,2 milyon Afgan'ın kuraklıktan etkilendiğini açıklamıştı.

Afganistan'da yoksulluk sınırının altında yaşayan Afganların oranı 2011-2012 döneminde yüzde 38 iken 2016-2017 döneminde yüzde 55'e yükseldi.

Uluslararası Para Fonu (IMF), kuraklıkla mücadele edilen Afganistan'da 2018 için 2,3'lük ekonomik büyüme öngörüyor.

Uluslararası Göç Örgütü (IOM), belgelendirilmemiş 552 bin Afgan'ın 2018'de İran'dan ülkelerine döndüğünü bildirdi. İran'dan dönüşlerde bu oran tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı.

Avrupa Birliği'ne (AB) yönelen Afgan mültecilerin sayısında ise 2015-2016'daki zirve noktasına kıyasla önemli düşüş gözlendi.

Afganistan Analiz Ağı, Avrupa'daki güçlü sınır kontrolleri ve sıkı iltica yasalarının, düşüşün ana sebepleri arasında gösterildiğini açıkladı.

En fazla Afgan göçmenin bulunduğu Pakistan'da ise durum nispeten güvenli görünüyor. Pakistan'ın yeni seçilen Başbakanı İmran Han, Pakistan'da doğan Afganistanlı ve Bangladeşlilere Pakistan vatandaşlığı verileceğini açıklamıştı.

Bu yılın ilk iki çeyreğinde Afganistan'ın ihracatının yüzde 45 ile en önemli durağı Hindistan oldu.

Yüzde 34 ile ikinci sırada Pakistan yer alırken, 2018'in ilk iki çeyreğinde ithal edilen ürünlerin yüzde 66'sının menşeini yüzde 16,1 ile Pakistan, yüzde 15,6 ile İran, yüzde 14 ile Çin, yüzde 11,3 ile Kazakistan, yüzde 9,2 ile Özbekistan oluşturdu.

Afganistan'ın aynı dönemde en çok ithal ettiği ürünlerin başında buğday unu yer aldı.

Raporda, Afganistan'ın altın, kromit, bakır, talk, sülfür, kurşun, demir, kömür, inşaat taşı ve doğal gaz gibi kaynaklar açısından zengin olduğu vurgulandı. Potansiyel zenginlik ve maden bolluğuna rağmen, Afgan hükümeti ya da özel sektör kaynakları büyük çapta maden çıkarabilecek ya da işleyebilecek durumda değil.

Kaynak: AA