ABD'nin İran'a yaptırımları destek bulmadı

ANKARA - Ahmet Dursun

ABD Başkanı Donald Trump'ın 8 Mayıs'ta İran'la nükleer anlaşmadan ülkesini tek taraflı çekmesinin ardından yaptırımları geri getirme kararı Washington'un müttefiklerinin de aralarında olduğu uluslararası toplumda destek bulmadı.

Trump yönetimi, ABD’nin Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan nükleer anlaşmadan tek taraflı çekildiğini açıklamasıyla birlikte 2015'te nükleer anlaşmanın imzalanmasının ardından kaldırılan yaptırımları geri getirmek için 90 ve 180 günlük iki aşamalı takvim belirledi.

İlk aşama yaptırımlar 7 Ağustos'ta devreye girdi. ABD'nin tek taraflı olarak uygulamaya koyduğu yaptırımlara göre, Tahran yönetiminin altın ve değerli maden alım satımına, otomotiv, uçak, bilgisayar ve yazılım sektörleri gibi çok sayıda alana yaptırımlar getirildi. Washington, uyguladığı tek taraflı yaptırımlara bütün ülkelerin uyması konusunda baskı ve tehdit politikasını devreye sokarken başta Avrupa Birliği (AB), Türkiye, Rusya, Çin, Pakistan ve Hindistan gibi ülkeler ABD'nin tek taraflı yaptırımlarının kendi çıkarlarına uygun olmayacağını ilan ederek yaptırımlara uymayacaklarını açıkladı.

Trump'ın İran'a karşı uyguladığı tek taraflı yaptırımlara karşı çıkan AB, İran'ı nükleer anlaşmada tutabilmek için attığı adımlarla ve birçok açıklamayla bu pozisyonunu teyit etti. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, ABD yaptırımlarına rağmen Avrupalı şirket ve bankaları İran'la ticarete teşvik ettiklerini duyurdu.

Bu kapsamda, AB Komisyonu, ABD'nin tek taraflı yaptırımlarının devreye girdiği gün AB ülkelerinde yerleşik ve İran ile meşru zeminde iş yapan şirketlerin yasal olarak korunması amacıyla "Engelleme Mevzuatı'nı" devreye soktu. Engelleme Mevzuatı'nın devreye girmesiyle ABD'nin tek taraflı yaptırımlarına uyan şirketlerin AB tarafından cezalandırılması öngörülüyor.

Engelleme Mevzuatı'nın kapsamıyla ilgili değerlendirmelerde bulunan Mogherini'nin danışmanı Nathalie Tocci, "Engelleme mevzuatı, bir taraftan ABD yaptırımlarından etkilenen şirketlerin zararlarını telafi ederken diğer taraftan da şirketlerin yaptırımlara uymasını yasaklıyor." ifadelerini kullandı.

İran'la sınır komşusu olan Türkiye de ABD'nin tek taraflı yaptırımlarına uymayacağını en üst düzeyde çeşitli platformlarda dile getiren ülkelerin başında geliyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD'nin İran yaptırımlarını değerlendirdiği bir konuşmasında "Yaptırımlarla ilgili şunu bilmemiz lazım. ABD nasıl bir stratejik ortağımız ise, nasıl bir model ortağımız ise, bizim diğer stratejik ortaklıklarımızla ilişkiyi kesmek, ülkeler arasındaki bağımsızlık anlayışımıza ters düşer." diyerek, İran'a tek taraflı yaptırımların Türkiye tarafından kabul görmediğini belirtti.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov'la düzenlediği ortak basın toplantısında Türkiye'nin, ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarına karşı olduğunu açıkladı. Çavuşoğlu, "Birleşmiş Milletler'in (BM) yaptırımlarına her ülke gibi biz de uyarız ama ABD olsun veya İngiltere olsun veya başka bir ülke olsun, Avrupa Birliği olsun, onların bir ülkeye yönelik yaptırım kararlarına biz uymak zorunda değiliz." ifadesini kullandı.

Nükleer anlaşmanın tarafı Avrupalı ülkeler Almanya, Fransa, İngiltere de ABD'nin yaptırımlarına uymayacaklarını açıklayan ülkeler arasında yer aldı. Almanya, İngiltere ve Fransa, 6 Ağustos'ta ABD'nin İran'a ilişkin yaptırım kararına karşı AB çatısı altında ortak açıklama yayınladı. İran'ın Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) tarafından hazırlanan raporlarda da belirtildiği gibi KOEP'in şartlarına uyduğu, anlaşmanın, Avrupa, bölge ve dünya barışı için kilit öneme sahip bir güvenlik garantisi olduğu bilgisine yer verilen açıklamada, "İran ile yapılan nükleer anlaşmanın korunması, uluslararası anlaşmalara saygı ve uluslararası güvenlikle ilgili bir konudur." ifadelerine yer verildi. Açıklamada ayrıca KOEP'e imza atan taraflar ve anlaşmaya destek veren üçüncü ülkelerin İran ile çalışmaya devam edeceğinin altı çizildi.

Pekin yönetimi, Trump’ın nükleer anlaşmadan çekilerek İran’a yaptırımlar getirmesini tanımayan ülkeler arasında yer aldı. İran'ın en önemli gelir kaynağı petrolün yüzde 26'sını ithal eden Çin, ABD'nin İran'dan petrol alımını durdurma talebini reddettiğine yönelik haberler uluslararası basında yer buldu.

Çin Dışişleri Bakanlığı tarafından geçen hafta yapılan açıklamada da ABD'nin tek taraflı yaptırımlarının tanınmadığı belirtilerek, "Çin ve İran'ın mantıklı, adil ve yasal olan ticari ve enerji alanlarında uzun soluklu, şeffaf ve doğal bir iş birliği devam edecektir." vurgusu yapıldı.

ABD'nin nükleer anlaşmadan tek taraflı çekilmesini uluslararası hukukun ihlali olarak niteleyen Rusya da ABD'nin anlaşmadan çekilmesinin ardından getirdiği yaptırımlara uymayacağını en üst düzeyde dile getiren ülkeler arasında yer aldı. Rusya Dışişleri Bakanlığı tarafından ABD'nin ilk aşama yaptırımlarının devreye girdiği 7 Ağustos'ta yapılan açıklamada, ABD'nin tek taraflı yaptırımları kınanarak, uluslararası topluma yaptırımları tanımama çağrısında bulunuldu.

Yaptırımların, İran'a yönelik ambargoların kaldırılmasını öngören BM Güvenlik Konseyi'nin 2231 sayılı kararının ihlali olduğuna dikkati çeken açıklamada, "BM Güvenlik Konseyi tarafından alınan kararları aradan çıkartan tek taraflı tüm yaptırımları kınıyoruz. Uluslararası kamuoyu, ABD'nin arzuları uğruna çok taraflı diplomatik başarıların feda edilmesine izin vermemelidir." ifadesi kullanıldı.

İran'ın doğu komşusu Pakistan da ABD'nin yaptırım tehditlerine rağmen Tahran'la ticari ilişkilerini sürdüreceğini açıkladı. Pakistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Muhammed Faysal, perşembe günü düzenlediği basın toplantısında Pakistan'ın egemen bir ülke olarak ekonomik ve ticari faaliyetlerine kendisinin karar vereceğini vurguladı. Faysal, özellikle Afganistan'daki istikrarsızlığın çözümü gibi bölgesel ve küresel konularda birlikte çalıştıkları İran ile ticari ve ekonomik ilişkilerini bu doğrultuda sürdüreceğini belirtti.

İran'dan günlük 600 bin varil ham petrol ithal eden Hindistan da 5 Kasım'da İran'ın petrol ticaretini "sıfırlamayı" hedefleyen tek taraflı yaptırımlara uymayacağını duyurdu. Hindistan Dışişleri Bakanı Sushma Swaraj, 28 Haziran'da İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif'le Yeni Delhi'de düzenlediği ortak basın toplantısında, "Hindistan, sadece Birleşmiş Milletler tarafından alınan yaptırım kararlarına uyar herhangi bir ülkenin aldığı tek taraflı kararlara uymak durumunda değiliz." açıklamasında bulundu.

İran'ın komşularından Irak'tan ise ABD yaptırımlarına ilişkin çelişkili açıklamalar geldi. İlk önce salı günü Irak Başbakanı Haydar el-İbadi, İran'a yönelik yaptırımlara ilişkin açıklamalarda bulunarak, "Yaptırımları desteklemiyoruz çünkü bunları stratejik birer hata olarak görüyoruz ancak uyacağız." dedi. İbadi'nin ifadelerine İran'dan tepkiler yükselirken perşembe günü Irak Dışişleri Bakanlığı farklı bir açıklama yayınladı. Irak Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ahmet Mahcub'un yazılı açıklamasında, "Irak, herhangi bir ülkeye uygulanan ve tüm katmanlarıyla halkına zarar veren her türlü ambargoyu reddediyor. Krizlerde yanımızda duran komşu ülke İran'ın onurlu tavrını unutmayız." ifadelerini kullandı. Bu açıklamaya rağmen Irak hükümeti, pazar günü ülkedeki bankalara İran bankalarıyla dolar alışverişini durdurma talimatı verdi.

Konuyla ilgili açıklama yapan Irak Başbakanlık Sözcüsü Saad el-Hadisi, "Irak, ABD'nin uyguladığı yaptırım sürecinde İran ile ticarette dolar alışverişini durdurmak zorunda kalacak. İran ile bu yaptırımlar varken ticari ilişki düzeyini korumak zor olacak." dedi. Hadisi, ülkesinin, İran ile ticarette yaptırımların etkisini hafifletmek için başka yöntemler geliştireceğini kaydetti.

Japonya ve Güney Kore gibi İran'ın ihraç ettiği petrolün yaklaşık yüzde 15'ini alan Asya ülkeleri ise ABD'nin İran petrolünü hedef alan 5 Kasım'da devreye girecek yaptırımlardan muafiyet alabilmek için Washington ile bu konuda uzun süreli görüşmelerine rağmen sonuç alamadı.

İki ülkenin, kasıma kadar İran'dan petrol ithalatını durdurması bekleniyor.

ABD'nin müttefikleri dahil uluslararası toplumun ezici çoğunluğu tarafından karşı çıkılan Washington yönetiminin İran'a yönelik tek taraflı yaptırımları İsrail, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) tarafından desteklendi.

Söz konusu üç ülke ABD'nin önceki başkanı Barack Obama döneminde imzalanan nükleer anlaşmaya da karşı çıkmış Trump'ın anlaşmadan ayrılma kararını desteklemişti.

ABD Başkanı Trump, 8 Mayıs'ta Kapsamlı Ortak Eylem Planı olarak adlandırılan nükleer anlaşmadan ülkesini tek taraflı çekerek İran'a yaptırımları geri getireceğini açıklamıştı. 2015'te Obama döneminde imzalanan nükleer anlaşma, seçim kampanyası döneminden beri Trump'ın en çok itiraz ettiği konulardan biri olmuştu. Anlaşmayı "ABD tarihinde yapılmış en kötü anlaşmalardan biri" olarak niteleyen Trump, göreve geldikten kısa süre sonra anlaşmadan ülkesini çekmiş ve İran'a yönelik yaptırımların ilk aşamasını 7 Ağustos'ta devreye sokmuştu.

ABD'nin İran'a yönelik ikinci yaptırım paketi 4 Kasım'da 180 günlük sürenin dolmasının ardından 5 Kasım'da devreye girecek. Bu tarihten itibaren İran Ulusal Petrol Şirketi, İran Petrol Ticaret Şirketi ve Ulusal Tanker Şirketine uluslararası kısıtlamalar getirilirken, ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalı İran'dan petrol ve ürünlerinin satışına yaptırımlar uygulanacak.

Kaynak: AA