?>

12 Mart Muhtırası'nın üzerinden 50 yıl geçti

Türk siyasi tarihinin "sivil siyasete ikinci müdahalesi"nde Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç ile kuvvet komutanlarının imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a 12 Mart 1971'de muhtıra verilerek hükümet istifaya zorlandı.

Gündem - 4 yıl önce

Ankara

Türk siyasi tarihine "sivil siyasete ikinci müdahale" olarak geçen ve Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç ile kuvvet komutanlarının imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a bir muhtıra vererek hükümetin istifaya zorlandığı 12 Mart 1971'in üzerinden yarım asır geçti.

Derlediğimiz bilgilere göre, Cumhuriyet tarihinin ilk askeri darbesi, 27 Mayıs 1960'da Demokrat Parti'nin (DP) "Türkiye'yi baskı rejimine ve kardeş kavgasına götürdüğü" iddiasıyla bir grup subayın yönetime el koymasıyla yaşandı.

Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın idamıyla sonuçlanan darbe, ülkede çalkantılı bir sürecin önünü açtı.

Sağ-sol çatışmalarının, toplumsal sorunların arttığı bu süreçte, 16 Şubat 1969'da Türkiye siyasi tarihine "kanlı pazar" olarak geçen olay yaşandı. İstanbul'a demirleyen Amerikan 6. Filosunu protesto sırasında yaşanan olaylarda 2 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı.

Anayasa değişikliğiyle "DP'lilerin siyasi haklarının iade edilmesine" yönelik TBMM'ye verilen teklif, dönemin siyasi tartışmalarının fitilini ateşledi. Genel Başkanlığını İsmet İnönü'nün yaptığı CHP'nin de olumlu baktığı bu teklife, silahlı kuvvetler karşı çıktı. Büyük tartışmaların yaşandığı bu süreçte anayasa değişikliği teklifi komisyondan geri çekilerek genel seçime gidildi.

Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi, 1969 genel seçimlerinde tek başına iktidar oldu. Demirel'in başbakan olduğu bu seçimde, 143 milletvekili çıkaran CHP, ana muhalefette kalmaya devam etti.

"Hükümete ABD baskısı"

Demirel hükümeti, görevi devraldıktan sonra içeride ve dışarıda pek çok sorunla karşılaştı. Haşhaş ekimi nedeniyle ABD'nin büyük tepki ve baskısıyla karşılaşan hükümet, içeride de yasa dışı örgütlerin eylemleri, sokak ve üniversite olaylarıyla mücadele etmek zorunda kaldı.

Adalet Partisi ve CHP'nin, çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı İş Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda yaptığı değişiklik, başta DİSK olmak üzere çeşitli sendikaların tepkisine yol açtı.

15-16 Haziran 1970'te büyük işçi eylemlerine sahne olan Türkiye'de on binlerce işçi, "sendikal örgütlenme ve grev hakkının kısıtlanacağı" gerekçesiyle başta İstanbul olmak üzere Türkiye genelinde eylem ve yürüyüşlere başladı.

Polisin müdahale ettiği eylemlerin büyümesi üzerine Bakanlar Kurulunca İstanbul ve Kocaeli'de sıkıyönetim ilan edildi. Bu süreçte, bazı sanayi bölgelerinde polisin yanı sıra askeri birlikler de güvenlik önlemlerinde görev aldı.

İşçi eylemleri ve siyasi krizlerle mücadele eden hükümetin karşı karşıya kaldığı sorunlardan birisi ise öğrenci olayları oldu. Üniversitelerde karşıt görüşlü gruplar arasında çıkan ve emniyet güçlerince güçlükle bastırılan olaylarda çok sayıda öğrenci yaralandı.

ABD Ankara eski Büyükelçisi Robert Komer'in ODTÜ'yü ziyareti sırasında arabasının yakılması, Ankara'da, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarınca 4 ABD askerinin kaçırılıp sonrasında serbest bırakılması da dönemin dikkat çeken olayları arasında yer aldı.

Türkiye'de 1971'e gelindiğinde darbenin ayak sesleri duyulmaya başlandı.

Ordunun komuta kademesinde müdahale fikrinin ağırlık kazandığı bu süreçte, Başbakan Demirel'in "Türk Silahlı Kuvvetlerinin Cumhuriyet'in ve rejimin bekçiliği, yurdun iç ve dış tehlikelere karşı savunulması görevlerini bırakıp memleket idaresini ele alması halinde, bizatihi korumakla mükellef oldukları rejim, Cumhuriyet ne hale gelir?" sözleri dikkati çekti.

Sonunda ordu, 27 Mayıs 1960'tan yaklaşık 11 yıl sonra, sivil siyasete yeniden müdahale etti.

12 Mart 1971'de saat 13.00'te, Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutanı Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur imzasını taşıyan muhtıra TRT radyolarından okundu.

Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Başbakan Demirel, TBMM ve Cumhuriyet Senatosu'na yazılı olarak gönderilen 3 maddeli muhtırada, Demirel istifa etmez ve yerine askerlerin onaylayacağı bir hükümet kurulmazsa ordunun idareyi doğrudan üzerine alacağı bildirildi.

"TSK, idareyi doğrudan doğruya üzerine almaya kararlıdır."

Türk siyasi tarihine "sivil siyasete ikinci müdahale" olarak geçen muhtıra metninde ise Parlamento ve Hükümet'in süregelen tutum, görüş ve icraatıyla ülkeyi anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine soktuğu ileri sürüldü ve Türkiye Cumhuriyeti'nin geleceğinin ağır bir tehlike içine düşürüldüğü iddia edildi.

Yönetim iradesine doğrudan müdahale edilen muhtırada şu ifadelere yer verildi:

"Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silahlı Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakkında duyduğu üzüntü ve ümitsizliğini giderecek çarelerin, partiler üstü bir anlayışla meclislerimizce değerlendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek anayasanın öngördüğü reformları Atatürkçü bir görüşle ele alacak ve inkılap kanunlarını uygulayacak kuvvetli ve inandırıcı bir hükümetin demokratik kurallar içinde teşkili zaruri görülmektedir.

Bu husus süratle tahakkuk ettirilemediği takdirde Türk Silahlı Kuvvetleri, kanunların kendisine vermiş olduğu Türkiye Cumhuriyeti'ni korumak ve kollamak görevini yerine getirerek idareyi doğrudan doğruya üzerine almaya kararlıdır."

Demirel istifa etmek zorunda kaldı, 9 yılda 11 hükümet değişti

Başbakan Süleyman Demirel'in istifa etmek zorunda kaldığı bu süreçte Türkiye, temel hak ve özgürlüklerin kısıtlandığı "ara rejim" dönemine girdi.

Muhtıra sonrasında başlanan operasyonlarda birçok kişi gözaltına alınıp hapse atıldı. Çok sayıda işkence ve kötü muamele iddialarının ortaya atıldığı, demokrasinin kaybedildiği bu süreçte, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, 6 Mayıs 1972'de idam edildi.

Dönemin CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim, partisinden istifa ederek 26 Mart 1971'de başbakan oldu ve yeni hükümeti kurdu.

Çok uzun ömürlü olmayan yeni kabine, yerini 22 Mayıs 1972'de Ferit Melen hükümetine bıraktı. "Melen Hükümeti" de bir süre sonra görevi bırakınca 15 Nisan 1973-26 Ocak 1974 yılları arasında görev yapan Mehmet Naim Talu hükümeti ülkeyi seçime taşıdı.

Talu'dan sonra Başbakanlık koltuğuna 37. Hükümet'i kuran Bülent Ecevit geçti.

12 Mart 1971 Muhtırası'nın ardından 12 Eylül 1980 darbesine giden süreçteki 9 yılda, 11 hükümet değişikliği oldu.

Siyasi tartışmaları, toplumsal bunalımı daha da derinleştiren muhtıra sonrasında yaşanan gelişmeler, 12 Eylül 1980 darbesine giden yolun da kilometre taşlarını oluşturdu.

Kaynak: AA

.

dikGAZETE.com

Haftanın Öne Çıkanları

6. İstanbul Publishing Fellowship yarın başlıyor

2021-03-08 17:56 - Kültür Sanat

Bitlis'te yaralı bulunan 'yakalı toy'un tedavisi tamamlandı

2021-03-10 15:36 - Çevre-Hayat

Genç flütçü, hocasının kendisi için bestelediği eserle İngiltere'de ödül aldı

2021-03-09 14:36 - Kültür Sanat

İlk milli helikopterin motoruna 'güç veren' kadın mühendis başarısıyla gururlandırıyor

2021-03-07 15:56 - Çevre-Hayat

New York Valisi Cuomo hakkında dördüncü cinsel taciz iddiası

2021-03-10 15:41 - Dünya

SPK, payların takası ve öz kaynak olarak kabul edilebilecek kıymetlerde değişikliğe gitti

2021-03-05 16:56 - Ekonomi

Diyarbakır annelerine 8 Mart Dünya Kadınlar Günü'nde destek ziyaretleri

2021-03-08 19:31 - Gündem

Geleneksel Türk zeka ve strateji oyunu 'Mangala' 7'den 70'e herkesin ilgisini çe

2021-03-10 14:51 - Kültür Sanat

Atık pet şişelerden dönüştürülen ürünler 15 ülkeye ihraç ediliyor

2021-03-11 15:01 - Ekonomi

Ukrayna'dan Kırımoğlu'nun Kırım'a giriş yasağını 2034'e kadar uzatan Rusya'ya tepki

2021-03-05 23:16 - Dünya

İlgili Haberler

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından İZSU'ya 1,8 milyon lira ceza

16:37 - Gündem

Esenler Belediyesi "Çocuk İftarı"nı bu yıl Gazze'de gerçekleştirdi

16:03 - Gündem

Van'da terör soruşturmaları kapsamında 24 şüpheli yakalandı

15:53 - Gündem

Konya'da akademisyen literatüre kazandırdığı akrebe soyadını verdi

15:02 - Gündem

Bursa'da duruşma salonundaki silahlı saldırıyla ilgili 6 sanığa dava açıldı

14:52 - Gündem

Günün Manşetleri

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından İZSU'ya 1,8 milyon lira ceza

16:37 - Gündem

Turkcell ve Samsung 5G destekli akıllı cihazlar için işbirliğine imza attı

16:33 - Ekonomi

Almanların yaz tatili tercihinde Türkiye ilk sırada kalmaya devam etti

16:27 - Ekonomi

Araştırma: Antarktika'daki buzların erimesi Dünya'nın en güçlü okyanus akıntısını yavaşlat

16:22 - Dünya

Türkiye, İsrail'in Gazze'ye insani yardımları engelleme kararını kınadı

16:18 - Siyaset